Праўду людзі кажуць, што стараешся-вучышся, а дурнем паміраеш. Вось і я — ужо ж не маладзенькі. Ёсць стварэнні, якія і татам завуць. Як маладзейшы быў, дык сякія-такія й класы праходзіў, а вось наце ж вам: у першым класе зрэзаўся. Так-такі начыстую зрэзаўся.
А было гэта вось як.
Паехаў я раз у Магілёў.
Чаго?
А вам не ўсё роўна? Патрэба была. Вядома, без патрэбы не паехаў бы, бо ў мяне нават лішняй грыўні няма, каб на концы праехаць, а не тое што ў Магілёў без патрэбы.
Дык вось і паехаў я цераз Воршу. А Ворша ж, як вам вядома, не пад носам.
Але нашто ж бы была машына?
Як сеў я вечарам у Мінску на «транзіцельны», дык за суткі ў Воршу — як перуном спаліў.
Увайшоў я ў вакзал: направа — зал і налева — зал. Тут — першы клас, а там трэці.
У які ж мне клас ісці?
— А ці няма тут, дзядзюшка, нулявога класа?
— Не, такога няма,— адказаў мне нейкі з бляхай на грудзях.— Ёсць, кажа, тут адзін з нулямі, але ж, мусіць, не гэты вам патрэбен.
«Што будзе, то будзе — пайду, думаю, у першы». У трэці я ўсё ж такі не адважыўся.
Увайшоў я ў клас. Кругом каля сцен — лаўкі, а на лаўках — людзі. Мужчыны, кабеты, хлопцы, дзяўчаты — адно пры адным сядзяць: носа недзе ўбіць. І пасажыры ўсё не абы-якія — найболей у капелюшах.
Ну й публіка тут, думаю я, важная! Але дзе ж мне прыткнуцца?
Глянуў я ўлева — стол даўжэзны стаіць, а ля стала — некалькі парожных крэслаў, як бы знарок чакаюць мяне. Я — пуц! Дый сеў на адно з іх.
— Што загадаеце? — падбег да мяне нейкі ў белым фартуху.
— Нічога, кажу, чалавеча, я табе загадваць не збіраюся. Дый наогул, кажу, я ніколі нікому не загадваю — заўсёды ўсё мне загадваюць.
— Дык, калі ласка, звольніце крэсла! — кажа мне белы фартух.
— Чаму?
— Ды таму, што не хочаце нічога загадаць.
— Чалавеча, кажу, ці не ўпіўся ты? Што ж я маю табе загадаць?
— Ды што вам будзе да густу. Ёсць шчы лянівыя.
— Ах, вось ты аб чым! Не, кажу, не трэба — я гультаёў не паважаю.
— Дык што ж вам?
— Давай, кажу, што-небудзь іншае.
Прынёс ён талерачку буракоў з мясам. А мне гэта — усё роўна як сабаку муха,— толькі кішкі раздражніў.
— На другое што загадаеце?— пытаецца фартух.— Ёсць разбіў.
— Дык што ж, кажу, нейкі чорт там разбіў, а ты хочаш, каб я заплаціў за гэта? Не, пашукай, кажу, сабе другога дурня, а мяне не падашукаеш.
— Дык мо зразы?
— Ну, гэтакага дабра, кажу, дык і ў Мінску колькі хочаш, асабліва на Савецкай а 12-й гадзіне. Мае два землякі дык у Воршу не ездзілі, а заразы дасталі: да доктара вось ужо каторы час ходзяць.
— Ну, дык што ж? Яшчэ шніцель ёсць.
— Слухайце, пытаюся, а гэта не сабачае што-небудзь? Надта ж ужо падобна на «гіцаль».
— Не, кажа, у нас усё гавяджае.
— У вас не іначай і язык гавяджы? Нешта, кажу, я тут мала разумею з вашай гутаркі.
— Языка гавяджага, кажа, якраз цяпер няма, але, калі загадаеце, можна прыгатаваць.
— Давай, кажу, што хочаш, толькі скарэй, бо есці хочацца.
З’еў я тое, што ён падаў, сяджу дый аблізваюся. Нутро яшчэ просіць, але на кішэнь малая надзея.
Падбягае зноў той самы фартух:
— Загадаеце атрымаць?
— Прыказваць, кажу, я табе не думаю. Атрымаеш, дык атрымаеш, а не — дык і прасіць не надта буду.
— З вас, кажа, паўтара рубліка.
— Што ты, кажу, сшалеў ці яшчэ шалець думаеш? Мой бацька за тыдзень з сям’ёю не праядае паўтара рубля, а ты з мяне за дзве талерачкі нейкай «заразы» хочаш злупіць гэтакія грошы.
— У нас, кажа, такса такая.
— Можаш, кажу, згатаваць сабе з свае таксы вось гэты самы сабачы шніцаль, а аб грошах мы яшчэ паспрачаемся.
— Дык мо прыкажаце старшога пазваць?
— Заві, кажу, хоць чорта з балота.
«Ці не цельны ён?» — падумаў я, убачыўшы хутка «старшога». Ну, адным словам — жывот.
— Вы мяне звалі? Што прыкажаце? — звярнуўся ён да мяне.
— Адчапецеся, кажу, вы, жывадзёры! Шкуры лупяць ды яшчэ пытаюцца, што я прыкажу. Скажэце вось, за што я павінен паўтара рубля плаціць?
— За абед з дзвёх страў.
— Усяго за гэта ды паўтара рубля?
— Дык не забудзьцеся ж, кажа, грамадзянін, што, па-першае — нэп, а па другое — у першым класе.
— Дык скажы ты, кажу, мне, тоўсты дзядзя, колькі будзе каштаваць абед з дзвёх страў, калі гэты самы «нэп» пройдзе ўсе сем класаў?
— Будзеце плаціць? А не — я зараз пазаву...
— На! На! Бяры! Няхай цябе за ныркі возьме, толькі не заві, бо ўжо ведаю, чым гэта пахне,— прагаварыў я, бразнуўшы на стол тры паўрублі.
А вакол стаяла «важная публіка», паказвала пальцам, смяялася.
— Магілёў, Жлобін, Кіеў, другі званок!— прагукаў нехта.
«Пачакайце, ліха вашым капялюшам,— пасмяюся й я з вас некалі»,— падумаў я, выходзячы за дзверы.
Увайшоўшы ў вагон, я знайшоў сабе зацішны куточак і сеў. З галавы не выходзіў «клас», а тут яшчэ вагоны, нібы знарок дражнячы мяне, лякаталі па рэйках «клас-клас, клас-клас» і, слухаючы іх, бег і душыўся смехам паравік.
1925