Ноччу над ракой апусціўся туман. Параход не мог ісці далей: з-за туману не відно было ні бакенаў, ні перавальных агнёў.
Параход прыткнуўся да крутога берага і заціх. Толькі раўнамерна парыпвалі сходы, перакінутыя на бераг. Па гэтых сходах матросы завялі чал і прымацавалі яго вакол старое ракіты.
Маша Клімава прачнулася сярод ночы. Вакол была такая цішыня, што чулася, як у дальняй каюце хроп пасажыр.
Маша села на ложку. Праз адчыненае акно лілося свежае паветра, патыхала саладкаватасцю вербняковай лістоты.
Кусты, невыразныя ад імглы, навісалі над палубай. Машы здалося, што параход немаведама як апынуўся на зямлі, у гушчары хмызняку. Пасля яна пачула лагоднае цурчанне вады і здагадалася, што параход спыніўся каля берага.
У хмызняку штосьці цёхнула і заціхла. Потым цёхнула зноў. І зноў заціхла. Як быццам хтосьці, цёхнуўшы, прыслухоўваўся, выпрабоўваў на гук цішыню, начное водгулле. Неўзабаве цёхканне перайшло ў доўгі пераліў і абарвалася кароткім свістам. На свіст адразу ж адгукнуліся дзесяткі птушыных галасоў, і раптоўны салаўіны рокат пракаціўся па зарасніку.
- Чуеш, Ягораў? - спытаўся нехта наверсе, відаць, на капітанскім мосціку.
- Такое салаўінай магутнасці нават на Шаксне не было, - адказаў знізу хрыплаваты голас.
Маша ўсміхнулася, выцягнула перад сабою рукі. Яны здаваліся вельмі смуглымі ў цьмяным начным святле - толькі пазногці на пальцах бялелі.
- І чаго гэта мне сумна, не разумею? - ціха спыталася Маша. - Чакаю чагосьці? А чаго, і сама не ведаю.
Яна ўспомніла бабуліна прастарэкванне пра тое, што ёсць на свеце незразумелы дзявочы сум, і сказала:
- Лухта! Які там дзявочы сум! Проста ў мяне пачынаецца сваё жыццё. Таму вось і страшна трошачкі.
Маша нядаўна скончыла лясны інстытут і ехала цяпер з Ленінграда на Ніжнюю Волгу на працу - садзіць калгасныя лясы.
Маша, вядома, хітравала сама перад сабой, калі думала, што ёй страшна толькі трошачкі. Ёй было добра-такі страшна. Яна ўяўляла, як прыедзе на лясны ўчастак і начальнік - абавязкова запылены, пануры чалавек у чорнай куртцы з адцягнутымі кішэнямі, у заляпаных глінаю ботах - паглядзіць на яе, на яе шэрыя вочы («Проста сподачкі алавяныя», - думала пра свае вочы Маша), на косы і падумае: «Як чароўна! Не ставала нам толькі дзяўчынак з коскамі! Будзе нам тут, вядома, пра свае падручнікі. А нам не да гэтага! Як дзьмухане сухавей-«астраханец», дык твае падручнікі, мілая, тут табе не памогуць».
У доўгай дарозе Маша прывыкла да думкі пра панурага начальніка ў чорнай куртцы і перастала яго баяцца. А сум усё-такі не праходзіў.
Маша не ведала, што гэта зусім не сум, а тое пачуццё, якому, бадай, няма яшчэ дакладнай назвы, - заміранне сэрца перад невядомай будучыняй, перад простай красой зямлі з яе рэкамі, туманамі, глыбокімі начамі і пошумам прыбярэжных вербаў.
Сон не прыходзіў. Маша апранулася, выйшла на палубу. Усё было роснае - поручні, драцяная сетка ўздоўж борта і плеценыя крэслы.
На баку чуўся прыглушаны гоман.
- А я яму кажу, - расказваў малады матрос. - «Дзед, чуеш, дзед, пакінь мне пакурыць». Ён даў мне недакурак. Я зацягнуўся і пытаюся: «Што ты тут, дзеду, робіш ноччу, на лузе?» - «Зару, - кажа, - вартую. - А сам смяецца. - Можа, гэта апошняя зара ў маім існаванні. Табе, - кажа, - гэтага не зразумець. Ты хлопец малады».
Матросы змоўклі. У зарасніку зноў азваліся салаўі.
Маша абаперлася локцямі на поручні. Далёка ў цемры дружна загалёкалі пеўні - там, за імглой, была, відаць, вёска.
«Якія ж гэта пеўні? Першыя ці другія?..»
Маша падумала, што не ведае, калі пяюць першыя, а калі другія пеўні. Колькі разоў чытала пра гэта ў кнігах, а вось і не ведае.
Паехаць параходам Машы параіла бабуля, удава рачнога капітана. Маша была рада, што паслухалася. Параход ішоў спачатку па чорна-сіняй Няве, пасля перасек Ладагу. Маша ўпершыню ўбачыла яе шэрую ваду і каменныя маякі на нізкіх мысах. Убачыла бурлівую Свір, шлюзы на Марыінскім канале, берагі, парослыя хвашчом, нязменных хлапчукоў на прыстанях, засяроджаных верхаводачнікаў з крывымі вудзільнамі.
Спадарожнікі мяняліся, але ўсе яны здаваліся Машы цікавымі. У Белазёрску сеў на параход малады яшчэ лётчык з сівымі скронямі. Ён адпачываў, відаць, у Белазёрску, у маці - худзенькай старой у шэрай паркалёвай сукенцы. Яна ціхенька плакала на прыстані, праводзячы сына, а лётчык гаварыў ёй з палубы:
- Ты не забудзься, мама: я тую рыбу, што налавіў, павесіў у пагрэбніку, за драбінамі. Ты аднаго акуня дай Ваську.
- Не забудуся, Паша, нізашто не забудуся, - ківала галавой старэнькая, выціраючы слёзы згорнутай камячком хусцінкай.
Лётчык усміхаўся, жартаваў, але глядзеў на старэнькую не зводзячы вачэй. Шчака ў яго дрыжала.
Пасля на параход селі акцёры. Яны голасна гаманілі, вастрасловілі, адразу ж перазнаёміліся з усімі пасажырамі. У салоне цяпер амаль не моўкла адсырэлае ад рачных туманоў піяніна.
Адзін пажылы акцёр, з вострым тварам, жвавы, спяваў часцей за іншых. Маша здзіўлена слухала яго песні - дагэтуль яна ніводнай такой песні не ведала. Асабліва часта акцёр спяваў польскую песеньку пра закаханага злодзея, якому не ўдалося ўкрасці каханай дзяўчыне зорку з начнога неба, і дзяўчына яго за гэта прагнала.
Кожны раз, калі акцёр канчаў гэтую песню, ён гучна закрываў піяніна і гаварыў:
- Мараль гэтай песні ясная. Спагадайце тым, хто кахае. Не пярэчце! Гутарцы нашай канец.
Ён папраўляў чорны гальштук-«бабачку», сядаў за столік і заказваў сабе піва і воблу.
У Чарапаўцы на параходзе з'явілася некалькі студэнтаў архітэктурнага інстытута. Яны вярталіся ў Маскву з Кірыла-Белазёрскага манастыра. У манастыр яны ездзілі на практыку - рабіць абмеры і замалёўкі старадаўніх будынкаў.
Усю дарогу студэнты спрачаліся пра каменную разьбу, скляпенні, Андрэя Рублёва і пра вышынныя дамы ў Маскве. Маша, слухаючы іх, толькі чырванела за сваё невуцтва.
Калі на параходзе з'явіліся студэнты, пажылы акцёр неяк прыціх, перастаў спяваць песеньку пра злодзея і ўвесь час сядзеў на палубе, чытаў Станіслаўскага «Маё жыццё ў мастацтве». Чытаючы, ён падзяваў акуляры. Ад гэтага твар яго рабіўся добры і стары. І Машы ясна стала, што ўсе напышлівыя акцёрскія тырады - застарэлая прывычка і што чалавек гэты значна лепшы, чым хоча здавацца.
Цяпер усе пасажыры спалі - і лётчык, і акцёр, і студэнты. Адна Маша стаяла на палубе і слухала гукі ночы, намагаючыся іх разгадаць.
Далёкі гук узнік у небе і паволі заціх. Відаць, над туманам прайшоў начны самалёт. Пад берагам плёхнула рыба, а потым недзе воддаль заспяваў пастухоў ражок. Ён спяваў так далёка, што спачатку Маша не магла зразумець, што гэта за працяглыя і прыемныя гукі.
Хтосьці чыркануў запалкай за плячыма ў Машы. Яна азірнулася. Ззаду стаяў лётчык і закурваў папяросу. Запалку з агнём ён кінуў у ваду. Яна паволі падала праз імглу. Вакол агеньчыка ўтварылася вясёлкавая пара.
- Салаўі спаць не даюць, - сказаў лётчык, і Маша, не бачачы, здагадалася, што ён усміхаецца ў цемры. - Проста як у песні: «Соловьи, соловьи, не тревожьте солдат - пусть солдаты немного поспят...»
- Я ніколі яшчэ не чула такіх салаўёў, - сказала Маша.
- Паездзіце па Савецкім Саюзе - яшчэ не тое будзеце ведаць, - адказаў лётчык. - Такая краіна і ў сне не заўсёды прысніцца.
- Гэта таму, што вы лятаеце, - сказала Маша, - і зямля ўвесь час мяняецца ў вас пад крылом.
- Не думаю, - адказаў лётчык і надоўга змоўк... - Світае, - сказаў ён нарэшце. - Пасінела на ўсходзе... Вы куды едзеце?
- У Камышын.
- Ёсць такі гарадок на Волзе. Спёка, кавуны, памідоры...
- А вы куды?
- Я далей.
Лётчык абапёрся на парэнчы і глядзеў, як разгараецца світанне. Пастухоў ражок спяваў ужо бліжэй. Узняўся вецер. Туман заварушыўся. Яго панесла клоччам над ракою. Сталі відаць мокрыя кусты і сярод іх сплецены з вярбы будан. Каля будана курылася вогнішча.
Маша таксама глядзела, як світае. На пазалацелым небакраі гарэла, як кропля сярэбранай вады, апошняя зорка.
«Ад сённяшняга дня, - падумала Маша, - буду жыць зусім інакш. Раней я нічога не заўважала як след. А цяпер буду ўсё заўважаць, запамінаць і берагчы ў сябе на сэрцы».
Лётчык азірнуўся на Машу.
- Задумалася дзяўчына, - прамармытаў ён, адвярнуўся, але адразу ж зноў паглядзеў на яе.
Ён успомніў словы з даўно прачытанага рамана, што няма нічога лепшага на свеце, чым вочы дзяцей і дзяўчат уранні - у іх яшчэ цямнее ноч, але ў той жа час паблісквае ўжо ранішняе святло.
«Гэта, бадай, не так ужо і дрэнна сказана», - падумаў лётчык.
З мосціка збег абветраны памочнік капітана ў брызентавым плашчы.
- Не спіцё? - гукнуў ён весела да Машы. - Праз гадзіну пойдзем далей. Можаце сысці на бераг, пагуляць.
- А што ж, і пайду, - сказала Маша лётчыку. - Кветак, дарэчы, нарву.
- Ды яно так, - згадзіўся лётчык, - хадзем.
Яны сышлі па хісткіх сходах на бераг. З будана вылез стары, відаць, той самы, што вартаваў ноччу зару. Тут над туманамі ўзышло сонца.
Травы стаялі навокал цёмна-зялёныя, нібы глухія глыбокія тоні. Ад іх яшчэ патыхала рэзкім холадам ночы.
- Што ты тут робіш, дзед? - спытаўся лётчык у старога.
- Кашы пляту, - адказаў стары і вінавата ўсміхнуўся. - Пляту сабе памаленьку. Венцяры, кашы на калгасную бульбу, кошыкі... А вы што? Лугам зацікавіліся?
- Ды вось хочам паглядзець.
- Во якія быстрыя! - засмяяўся дзед. - Я тут семдзесят гадоў пражываю, на гэтым лузе, дый то ўсяго не паспеў паглядзець. Ідзіце па гэтай во сцежцы да ясакара. Далей не ідзіце. Далей трава такая, што з галавой схаваешся - расою вас так залье, што за ўвесь дзень не абсохнеце. Там расу можна збанкамі браць і піць.
- А ты яе піў? - спытаўся лётчык.
- А няўжо ж! Лякарства.
Маша з лётчыкам памалу пайшлі па сцежцы. Маша прайшла некалькі крокаў да таго месца, дзе сцежка абкружала высахлы ясакар, і спынілася.
Абапал сцежкі высокімі і крутымі сценамі стаяла шыпшына і цвіла такім ярка-чырвоным і вільготным агнём, што нават ранняе сонечнае святло, якое падала на лісце, побач з кветкамі шыпшыны здавалася халодным і бледным. Кветкі шыпшыны як быццам назаўсёды аддзяліліся ад калючых галінак і вісяць у паветры, як яркае маленькае полымя. У гушчары шыпшыны заклапочана гулі чмялі, чорныя, з залатымі палоскамі на спіне.
- Георгіеўскія кавалеры, - сказаў лётчык.
І сапраўды, чмялі былі падобныя на кароценькія стужкі ад георгіеўскіх медалёў. І паводзілі яны сябе вельмі смела, як старыя ваякі, не звяртаючы ўвагі на людзей і нават злуючы на іх.
Сям-там зараснік шыпшыны перарываўся, і ў прагалінах цвілі стройнымі свечкамі рагулькі, сінія ледзь не да чарнаты. За імі ў нечуванай гушчыні ўздымалася, рухома-стракатая ад сонца, раскоша зеляніны і кветак: чырвоная і белая дзяцеліна, павіліца, беленькі цюцюпан, дзікая мальва з празрыстымі на святле ружовымі пялёсткамі і сотні іншых кветак, назваў якіх ні Маша, ні лётчык не ведалі.
Перапёлкі з трэскам вырываліся з-пад ног. Схаваўшыся ў сырым карчэўі, рыпеў, з усіх пакепліваючы, драч. Жаваранкі трапятліва ўздымаліся ў вышыню, але звон іх чамусьці не супадаў з тым месцам, дзе яны віліся ў небе, - ён, здавалася, даходзіў сюды ад ракі. Там, кашлянуўшы дзеля прачысткі голасу, загуў параход, клічучы Машу і лётчыка назад.
- Што ж гэта тут? - гаварыла разгублена Маша, гледзячы на кветкі. - Што ж гэта?..
Яна спяшаючыся нарвала аберуч цэлыя ахапкі кветак. Параход загуў другі раз, цяпер патрабавальна і сярдзіта.
- Дык што ж гэта тут! - сказала Маша нездаволена, павярнулася туды, дзе над зараснікам струменіў дым з параходнага коміна, і крыкнула: - Зараз! Ідзём!
Яны хутка пайшлі да парахода. Сукенка Машына прамокла і хвастала яе па нагах. Косы, укладзеныя на патыліцы вузлом, распляліся і апалі. Лётчык ішоў ззаду. На хаду ён паспеў зрэзаць нажом некалькі галінак шыпшыны з кветкамі.
Матросы, якія чакалі іх, каб зняць сходы, цікнулі на ахапкі кветак, сказалі:
- Во, ірваць дык ірваць! Усе лугі агалілі. Ну, давай, Сямён, разам!
Памочнік капітана сказаў з мосціка:
- У салон нясіце кветкі. Усім пасажырам!.. - І гукнуў у рупар: - Наперад найменшы!
Цяжка павярнуліся колы, пліцы ўспенілі ваду, і бераг адплыў у пошуме хмызнякоў.
Машы шкада было расставацца з гэтым берагам, з лугамі, з буданом і дзедам, майстрам на кашы. Усё неяк адразу стала ёй тут роднае, нібы яна тут вырасла, а гэты дзед гадаваў і навучаў яе.
«Дзіўна, - падумала Маша, ідучы па трапе наверх, у салон, - я ж не ведаю нават, у якой вобласці, у якім раёне, каля якога горада мы цяпер».
У салоне было чыста і холадна. Сонца яшчэ не нагрэла паліраваныя драўляныя сцены, столікі і арэхавае піяніна.
Маша пачала разбіраць і расстаўляць кветкі ў вазах. Лётчык прынёс з ніжняй палубы свежай вады ў вядры.
- У мае матулі ў Белазёрску, - сказаў лётчык, памагаючы Машы расстаўляць кветкі, - ёсць маленькі сад. Але кветак процьма. Асабліва аксамітак.
- Вы добра адпачылі ў Белазёрску? - спыталася Маша.
- Нішто сабе. Чытаў, даводзіў да ладу сваё жыццё. А больш там і рабіць няма чаго, у Белазёрску.
- Як гэта «да ладу»? - здзівілася Маша.
- Усё запісаў, што бачыў, рабіў і думаў. Пасля разабраўся, ці правільна я жыў, у чым памыляўся, і падлічыў, чым жыццё ўзбагаціла мяне апошнім часам.
- Ну і як?
- У мінулым цяпер усё ясна. Можна са свежай галавой жыць далей.
- А я вось і не ведала, што так бывае, - сказала Маша і ўважліва паглядзела на лётчыка.
- А вы паспрабуйце, - параіў з усмешкай лётчык, - самі здзівіцеся, якое ў вас акажацца багатае жыццё.
- Брава! - сказаў за плячыма ў Машы знаёмы голас.
Маша азірнулася. У дзвярах стаяў акцёр з касматым ручніком на плячы. На ім была сіняя піжама з карычневымі адваротамі на рукавах.
- Брава! - паўтарыў ён. - Люблю ранішнія размовы. Уранні нашы думкі бываюць такія ж чыстыя, як толькі што вымытыя рукі.
- Ды кіньце вы! - сказаў нездаволена лётчык.
- Правільна, усё гэта глупства! - згадзіўся акцёр. - Не злуйцеся. Я незнарок падслухаў вашу гутарку і хачу дадаць да яе адну прыватную драбніцу. Адну неабвержную ісціну. Я дакапаўся да яе ў самым, можна сказаць, канцы свайго жыцця.
- Што ж гэта за вялікая ісціна? - спытаўся лётчык.
- «Я не люблю іроніі тваёй», - сказаў акцёр знарок атлусцелым голасам дрэннага чытальніка і засмяяўся. - Ісціна простая. У кожным дні жыцця ёсць што-небудзь добрае. А часамі і паэтычнае. І калі вы даводзіце да ладу, як вы мелі ласку сказаць, сваё жыццё, вы міжволі ўспамінаеце галоўным чынам той яго паэтычны і разумны змест. Гэта цудоўна! І дзіўна! Усё навокал нас напоўнена паэзіяй. Шукайце яе. Вось вам мой старэчы наказ у дарогу - на векі вякоў. Не пярэчце. Гутарцы нашай канец.
Акцёр пайшоў, пасміхаючыся, а Маша задумалася, што і сапраўды ўсё навакол і вельмі простае і адначасна незвычайнае. У Ленінградзе, у інстытуце, гэта не так заўважалася, як цяпер, у дарозе. Магчыма, гэта і была тая раней схаваная, а цяпер адкрытая ёй часціна паэзіі, што ёсць у кожным дні існавання.
На Волзе кожны дзень дзьмуў вецер. Па рацэ і па бартах парахода пралятала, пераліваючыся хвалямі, паветраная сінеча. Машы здавалася, што вецер гулліва праносіць перад ёю ўсе гэтыя летнія дні, адзін за адным.
Вечарамі вецер аціхаў. Рака несла свае хвалі з цемры ў цемру. Толькі параходныя агні вырывалі з гэтай чарнаты невялікае кола асветленай вады.
Машы было добра і часамі журботна. Яна ніяк не магла паверыць, што яе новае жыццё, пачаўшыся так хораша, можа стаць іншае.
У Камышыне Маша сышла. Вецер нёс над Волгай жоўтую імглу.
Лётчык і акцёр выйшлі на прыстань праводзіць Машу.
Маша разгублена развіталася з лётчыкам. Лётчык, не ведаючы, што рабіць, вярнуўся на параход, спыніўся каля борта і глядзеў адтуль, як акцёр развітваецца з Машай.
Акцёр зняў капялюш, узяў Машыны рукі, паглядзеў Машы ў твар прыплюшчанымі вясёлымі вачыма.
- Вы будзеце шчаслівая, - сказаў ён. - Аднак маё шчасце большае за ваша. Таму што я стары чалавек.
- Пра што вы гаворыце? - спыталася Маша.
- Вы не можаце зразумець таго шчасця, якое дадзена немаладым? - напышліва сказаў акцёр. - Шчасця бачыць слёзы на вачах Дэздэмоны, якая кахае другога.
Ён адпусціў Машыны рукі і, з капелюшом у руцэ, адступіўся да сходаў. Параход даў трэці гудок і адчаліў.
Вецер з ракі, што пахла нафтай, дзьмуў у твар. Нізенькі сівавусы стары тупаў каля Машы і прыцішана гаварыў: «Паднесці вам рэчы, грамадзяначка?» Але Маша не чула яго і не адказвала. Тады нізенькі стары прысеў збоку на драўлянай лаве і закурыў - пачаў чакаць, калі Маша нарэшце супакоіцца.
Праз дзень Маша жыла ўжо далёка ад Камышына, у вагончыку, які цяпер стаяў у стэпе, каля сажалкі з гліністымі голымі берагамі. У гэтым рухомым доме-вагончыку - яго называлі «казёнкай» - жылі работнікі калгаснай лясной пасадкі.
Начальнік участка быў, як аказалася, зусім не запылены і не пануры, а, наадварот, вельмі рухавы і жартаўлівы чалавек. Аднак настрой на ўчастку з першага ж дня, як Маша прыехала, быў неспакойны. Усе хваляваліся з-за новых жалудоў, прысланых для пасадкі, - ці ўзыдуць яны? Хваляваліся з-за сухавею, які набліжаўся з паўднёвага ўсходу, - там, за Волгай, далягляд ужо зацягнуўся шкляністай імглою. Слова «саланчакі» паўтаралася няспынна. Саланчакі былі самыя назольныя і небяспечныя ворагі маладога лесу - гэтыя мёртвыя лішаі сярод стэпаў, гэтая жоўтая гліна, што на зломах паблісквала белым водбліскам солі.
Аднойчы Маша, як параіў лётчык, правярала сваё жыццё і выявіла, што яно выразна дзеліцца на тры часткі - жыццё ў Ленінградзе, падарожжа на параходзе і праца ў прыволжскіх стэпах. У кожным такім адрэзку жыцця былі свой харошы змест і свая, як гаварыў стары акцёр, паэзія.
У Ленінградзе быў пакой, адкуль віднеўся захад сонца над Лахтой, былі сяброўкі, інстытут, кнігі, тэатры і паркі. У дарозе Маша ўпершыню зразумела красу мімалётных сустрэч, што глыбока краналі душу, а таксама зразумела красу рачнога расейскага прыволля. А тут, у стэпе, яна зразумела вялікі сэнс і сілу свае работы.
І недзе ў самай глыбіні сэрца не памірала памяць пра лётчыка, пра тое, як ён збянтэжана ўсміхнуўся, паскардзіўшыся на салаўёў, як ён глядзеў на яе ў Камышыне з палубы парахода і шчака яго ўздрыгвала, як і тады, у Белазёрску. Чалавек прайшоў міма, і было вельмі шкада.
Маша так часта ўспамінала нядаўняе падарожжа, што аднойчы яно ёй нават прыснілася. Прысніўся густы росны шыпшыннік. Было змярканне. Далікатны маладзічок, як забыты жняёй сярэбраны серп, ляжаў на сінім покрыве ночы. І было так ціха і лёгка на сэрцы, што Маша нават засмяялася праз сон...
Лясныя пасадкі зеленаватай мелкай ракой пераліваліся цераз пагоркі і адыходзілі ў сухія стэпы, дзе над шырокімі шляхамі курыўся чырванаваты пыл.
Было многа работы. Трэба было ўзорваць зямлю паміж маладымі дубкамі, саджаць акацыю. Маша рабіла гэта з асаблівай заклапочанасцю, нават з пяшчотай да маладых дрэўцаў.
Маша загарэла. Косы яе выгаралі на сонцы. Яна стала падобная на стэпавае дзяўчо. Сукенка, рукі, усё вакол прапахла палыном. Палыном пахла таксама ад калматай шкуры чорнага сабакі Нарзана, які вартаваў вагончык, калі ўсе супрацоўнікі ішлі ў стэп на работу.
Вартавалі вагончык Нарзан і сямігадовы хлопчык Сцёпа, сын начальніка ўчастка.
Увесь дзень яны сядзелі ўдвух у цяньку вагончыка і слухалі свіст суслікаў і шум ветру ў карэлай грушы-дзічцы. Яна звінела так моцна, нібы адлітая з бронзы.
У канцы лета на пасадкі напалі тушканчыкі. Яны капалі ямкі каля дубкоў і качаліся ў гэтых ямках у пыле, ратуючыся ад блох. Са Сталінграда выклікалі самалёт-«агароднік», каб рассеяць на пасадках атручаны авёс.
Неяк увечары, калі Сцёпа сядзеў на прыступках вагончыка і абіраў бульбу, Нарзан узняў галаву і забурчаў. Нізка над стэпам, з таго боку, дзе заходзіла сонца, ляцеў, лена пагыркваючы маторам, маленькі самалёт.
Ён праляцеў над вагончыкам, крута завярнуўся, сеў у сухую траву і, пракаціўшыся некалькі крокаў, спыніўся.
З кабіны выйшаў лётчык і пайшоў, зняўшы шлем, да вагончыка. Лётчык быў яшчэ малады, але скроні яго былі сівыя. На куртцы ў лётчыка Сцёпа ўбачыў дзве палоскі ордэнскіх стужак.
Нарзан, замест таго каб аббрахаць лётчыка, залез пад вагончык і пачаў там няголасна бурчаць.
- Здароў, малы! - сказаў лётчык, сеў побач са Сцёпам на прыступцы і закурыў. - Гэта пятнаццаты ўчастак?
- Ага, - нясмела адказаў Сцёпа. - Вы да нас?
- Да вас. Тушканчыкаў буду труціць...
- Во колькі ў вас ордэнаў, - сказаў, падумаўшы, Сцёпа, - а вы тушканчыкаў труціце. Мы думалі, што да нас прышлюць лётнага вучня.
- Я сам, малы, папрасіўся да вас, - сказаў лётчык і памаўчаў. - Маша Клімава тут працуе?
- Тут, - адказаў Сцёпа і прыжмурыўся. - А чаму?
- А дзе яна?
- Там, у лесе, - Сцёпа махнуў рукой у бок пасадак.
- І сапраўды, лес! - засмяяўся лётчык, устаў і пайшоў не азіраючыся да пасадак.
Сцёпа глядзеў услед яму. Ужо сцямнела, і ў стэпе было дрэнна відаць. Ды ўсё ж Сцёпа ўбачыў, як ішла са стэпу Маша. Лётчык хутка пайшоў насустрач ёй, але Маша да лётчыка не дайшла, яна спынілася і аберуч закрыла твар.
Было ўжо зусім цёмна. Над сажалкай павісла, гледзячыся ў чорную ваду са сваёй агромністай вышыні, бадзячая стэпавая зорка.
«Навошта Маша закрыла твар рукамі?» - падумаў Сцёпа і паўтарыў вясёлыя словы, якія гаварыў часта пра Машу яго бацька:
- Яна ў нас дзівачка!
А Нарзан усю ноч бурчаў з-пад вагончыка на самалёт, які спакойна драмаў сабе на сухой цёплай зямлі.
1951