За нейкай мройнай
Сіняй рысай,
У нейкай яркай цемрыні,
Як здань,
мне светлы твар з’явіўся...
«Цярпі, мой родненькі...
Засні...»
І я заснуў...
Не, не!.. Я помню!..
Я не заснуў...
Я проста знік...
Я бег кудысь, імчаў нястомна,
Як ад зараду падрыўнік,
Што ўбачыў:
скончыў шнур дымецца...
Вось грымне выбух агнявы...
Адно ніяк не мог даўмецца:
Я мёртвы ўжо
ці йшчэ жывы?..
*
Пасля я «піць» стагнаў...
Хоць кроплю
Вады... Вады!... Яшчэ! Яшчэ!..
Пасля — зноў бег...
Дзівіўся: попел
Чаму мне ног больш не пячэ?..
Чаму ад вогнішча,
якога
Абняць і вочы не маглі,
Не засталося больш нічога,
Апроч як бліску на зямлі...
Апроч распаленага пылу,
Што ціснуў грудзі, біў у скронь?..
Пасля —
нашчэнт
за небасхілам
Зноў папяліў мяне агонь...
*
І ўсё ж я, пэўна, ўнікнуў смерці,
Шчаслівы ўдачай на вяку...
Бо неспадзеўкі...
Па-над сэрцам
Адчуў я нейчую руку...
І голас нейкі ў яркім промні,
У несканчонай цішы дня —
Прасіў мяне:
— Успомні, ўспомні...
Успомні — як тваё імя?..
Успомні,— ўпрошваў ён,— адкуль ты?..
Куды хоць вестку перадаць?..
І я —
гарачкава,
пакутна
Ўсё нешта сіліўся згадаць...
*
І я згадаў...
Мне ўстала ўзвышша...
Атакі бераг...
Чорны брод...
Сцяна разрываў...
Гром...
І —
ціша...
І над грудзямі — дол, як гнёт...
У вочы ўдарыў зноў шалёна
Агонь — пякельнаму раўня...
І ўспомніў я імя.
— Алё-на...—
Мне прашапталася імя...
— Алё-на! —
Свет увесь зялёны,
Здаецца, крыкнуў праз акно.
І я шаптаў: — Алё... Алёна...
Алёна...— Толькі ўсё адно...
*
Адно, адно на свеце слова,
Адно-адзінае імя —
Ўвесь дзень...
Вярнулася мне мова...
Ды гэта — ўсё,
Што ўспомніў я...
Я чуў — пыталі:
— Хто Алёна? —
Скажы, скажы нам —
хто яна?..—
Ды як за цяжкаю заслонай
Маўчала памяць...
Бы сцяна...
І як ні сіліўся, ні прагнуў —
Не мог я зрушыць той сцяны...
— Алё-на...—
То ад спёкі смягнуў...
То камянеў, што ледзяны...
*
І так з тым іменем дзявочым
Я жыў між небам і зямлёй.
З цярплівай стомай —
днём і ўночы
Стаялі людзі нада мной...
Я бачыў іх, калі вяртаўся
З гарачкі, быццам з небыцця...
Была
ў іх позірках
зямля ўся
Праменнай весткаю жыцця...
Я бачыў іх... Плылі, як цені...
Як жураўліныя ключы...
І жаль было,
што іх цярпенню
Не здольны я дапамагчы...
*
Пасля
ў дрымотных санвагонах,
Як нейкі цуд ці скарб які,
З дзявочым іменем — Алёна —
Мяне павезлі цягнікі.
Эвакастанцыі, шпіталі —
Няўзнак міналіся, бы ў сне...
Дзе ўжо нічога не пыталі,—
«Алёна!..» — клікалі мяне.
Гукалі сумна, ці ўлюбёна,
Ці нават з бояззю падчас...
І я шаптаў сваё «Алёна» —
Як звыклы, шчыры ўсім адказ...
*
Ажно край свету —
за Уралам
Ёсць гарадок: тайга і даль.
Куды, нарэшце, прыгайдала
Нас па чыгунках у шпіталь.
Былі ўсялякія — з калецтвам:
Хто без нагі, хто без рукі —
Між нас,—
як сорам чалавецтву —
У страшных ранах юнакі.
Былі такія, што чакалі:
Вось хвіля — і жыццё міне...
Але чамусьці
шкадавалі
Сярод усіх —
найбольш мяне.
*
Нібы прыйшла наперад чутка
Узрушыць той лясны куток,—
Каля мяне
стаяў у смутку
Мо ўвесь шпітальны гарадок.
Не, не бінты мае, не раны
Сабралі люд,— то бачыў я,—
А лёс мой дзіўны, нечуваны —
Маё дзявочае імя.
Стаялі, божкалі, тужылі,
І нехта войкнуў ад жанок:
— А што ж яны з табой зрабілі!
А як жа будзеш ты, сынок?!
*
І плакалі жанкі бясслёзна,
Усхліпы чуліся адны.
Увесь іх сум за час той грозны,
Усе іх болі ад вайны,—
Усё ў бядзе маёй паўстала...
Здаецца, крыкні я тады,
І гора горкае памалу
Ад іх адыдзе назаўжды...
А я ляжаў між іх, замглёны
Тугой душы...
Вачэй не ўзняць...
І што зрабіць я мог?
— Алё-на...—
Мог толькі ціха прашаптаць.
*
Настала скруха дзён шпітальных...
І колькі іх
мінула, дзён?..
Такіх звычайных, аднастайных,
Нібыта ўсе —
па самы скон.
Ужо на спад плыло і лета,
Уральскай спёкі мройны дым.
А я ўсё быў — жывым сакрэтам
З дзявочым іменем маім.
Глядзеў людзям пакутна ў вочы,
Як быццам з нейкаю віной...
Але аднойчы...
Ўноч аднойчы
Збылося вешчае са мной.
*
Аднойчы ў ноч
ад навальніцы,
Што цемру крэмсала ажно,
Прачнуўся я...
Ляжаў...
Зарніцы
Кідалі водбліскі ў акно.
Нібы не грозячы нікому,
Ўсё ж папярэджвалі здаля...
Ды раптам —
ад удару грому
Аж скаланулася зямля...
Пярун... як выбух...
і раптоўна
Агнём ударыла праз шкло.
І светлым нечым...
бліскаў поўным...
Знянацку сэрца апякло...
*
І ў светлым тым,
як светлы помнік,
Я ўбачыў постаць між людзей...
І сам сабою крык:
— Успомніў!.. —
Пякліва вырваўся з грудзей...
— Я помню ўсё!..—
Крычаў...
Спыніцца
Не мог —
бы цяжар спаў з плячэй,
Нібыта гнала бліскавіца
Сказаць усё, што знаў, хутчэй.
— Я помню ўсё!.. Завуць Алёнай
Яе!.. Яе на мне бінты!..—
Усім у той начы бяссоннай
Крычаў...
І з далечы ўлюбёна
Мне ззяла ты... Уся мне ты!..
*
Твае здалёк я ўбачыў вочы —
Няма ні ў кога
іх цяплей.
Твой воблік сонечны дзявочы —
Няма ні ў когачкі святлей.
Твой голас песенны, як гуслі,
Пачуў — няма
яго званчэй.
Твае, як матчыныя, вусны —
Няма радней іх, гарачэй.
Тваіх я рук адданых ласку
Адчуў, што мой сцішалі боль.
Тваёй душы пяшчоту-казку —
Такой няма на свеце больш...
*
Я ўспамінаў і да знямогі
Крычаў —
за ўспышкамі ў акне.
І ўсе, хто мог устаць на ногі,
З палат спяшалі да мяне.
Спяшалі глянуць, як на дзіва,
Што ўзнікла з водбліскаў начы,—
Дзяжурны ўрач,
такі шчаслівы,
За ім і іншыя ўрачы,
Нібы вось тут для ўсіх адразу
Святое нешта ажыло...
І я расказваў ім, расказваў
Пра ўсё, пра ўсё —
што як было...
*
Як біўся ў стогне груд ракітны.
Грымеў атакай дымны лог...
Як жэр агонь
Мой танк падбіты...
А я
ўстаць з полымя не мог...
І я чакаў свой міг апошні...
Ды нехта ўзнік у тым агні...
І ўзяў на рукі...
І трывожна
Мне праказаў:
— Цярпі... Засні...
І з губ маіх крыві салёнай
Спадала шорсткая кара...
— Цярпі... То я з табой... Алёна...
Мне чуўся голас.— Я... Сястра...
*
І я тады адплюшчыў вейкі
У свет, аглушаны пальбой.
І ўбачыў
сонечны навекі
Дзявочы воблік прад сабой.
Быў міг адзін,—
як знічкі зорнай
Пяклівы след,—
адзін быў міг! —
Я ўбачыў воблік непаўторны —
Больш у жыцця няма такіх!
Няма такіх, няма, не будзе...
Хоць пройдуць многія вякі...
Нідзе, нідзе, хай вераць людзі,
Не будзе сонечных такіх!..
*
Зямлю карэжыў, бы ўтрапёны,
Гром бою... Біў да нематы...
А ў чорным громе тым
Алёна
Мне клала белыя бінты.
Гарэў, канаў атакі бераг.
Мо стаў ужо й груган кружыць?
Ды я ў той міг
усё ж паверыў,
Што буду жыць,
што буду жыць.
Быў воблік сонечны са мною!..
Мяне далей ад смерці нёс...
Ды стаў раптоўна
над зямлёю
Прад намі выбух да нябёс...
*
І я заснуў... Не, не, ні блізка!..
Я не заснуў...
Я проста знік...
Я ўсё імчаў за нейкай рыскай,
Як ад зараду падрыўнік,
Што ўбачыў: зараз над загонам
Ускіне выбухам сцяну
Агню...
Паверце мне,
Алёну
Не пакідаў я там адну!..
Я проста ўсё шукаў адказу:
А дзе яна, а дзе яна?..—
Так я расказваў ім, расказваў —
Сябрам шпітальным —
давідна...
*
І кожны з іх
убачыў вочы —
Няма ні ў кога
іх цяплей.
Твой воблік сонечны дзявочы —
Няма ні ў когачкі святлей.
Твой голас песенны, як гуслі,
Пачуў —
няма яго званчэй.
Твае, як матчыныя, вусны —
Няма радней іх, гарачэй.
Дзявочых рук адданых ласку
Адчуў, што мой сцішалі боль.
Тваёй душы пяшчоту-казку —
Такой няма на свеце больш.
*
І кожны з іх
з тугой зайздроснай
Глядзеў у мройны далягляд.
І, воблік бачачы дзівосны,
Казаў:
— Шчаслівы ты, салдат!
І кожны —
як благаславёны
Тваёй душой
на радасць жыць,
Казаў: — Ідзі ж, знайдзі Алёну
І шчасцем, браце, даражы!
І кожны мне жадаў удачы,
Не шкадаваў мне дабраты...
І я пад бліск маланак бачыў,
Як рада ты, як рада ты...
*
Вось так тады — ў начы грамовай —
Я стаў ізноў сабой самім.
Нібы народжаны нанова —
Спаткаўся з іменем сваім.
Ізноў, ізноў я стаў салдатам,
Бывалым вежавым стралком...
Бывай жа, белая палата,
Мой дарагі часовы дом,
Хаця і ў ласцы і выгодзе,
Бывай, бывай, лясны куток!..
Праз дзень
на фронт мяне праводзіў
Мо ўвесь шпітальны гарадок.
*
Праводзіў з радасцю —
як сына...
Дарыў усмешак на гады...
— Глядзі ж там, родненькі!..—
Жанчыны
Асцерагалі ад бяды...
І я адказваў ім паклонам...
І не бянтэжыла мяне,
Калі з пяшчотаю:
— Алёна...—
Хто-небудзь зноў мяне гукне.
Я знаў:
Алёна — перамога
Для іх, і дзён іх, і начэй...
А мне,
а мне няма нічога,
Нічога ў свеце даражэй...
*
І вось і фронт... І тое ўзвышша...
Дзе бой грымеў па-над ракой...
Туга траншэй... Няпэўнасць цішы...
Трывожны пораху спакой...
Вось і сябры... Для абароны
Мацуюць дол, што грабары...
А дзе сястра?.. А дзе Алёна?..
Чаму маўчыце вы, сябры?..
...Алёна — блізка і не блізка...
...Адна навек і не адна...
Глядзі, браток...
Пад абеліскам —
Васьмёра мужных... І яна...
*
І вось пад зоркаю чырвонай
Стаю задумна над грудком...
Што ж ты маўчыш, мая Алёна?
Не сцішыш
болю майго ком?..
Што ж ты, скажы, не прычакала,
Ці ж здагадацца не магла?..
Мяне, як многіх, ратавала,
Сябе саму не зберагла...
Ляжыш пад коўдрай травяною,
Тужліва слухаеш лісты...
Хіба не знаеш —
што* са мною
Зрабіла, сонечная, ты?!
*
Няхай бы я ажно да скону,
Якая б сцежка ні была,
Насіў тваё імя, Алёна,
А ты жыла, а ты жыла...
Няхай бы мне і са слязою
І сум, і немач без надзей,
А ты б жыла —
сваёй красою
Павек прыгожыла людзей...
Няхай бы мне —
і ўсе напасці
З найгоршай доляю цяжкой,
А ты б жыла —
як вобраз шчасця —
Для ўсёй, для ўсёй сям’і людской...
*
Што ж мне цяпер рабіць, скажы ты?..
Аддаць імя тваё гадам?..
Не, не,
ў мінуласць, у нязбытнасць
Твайго імя я не аддам!
Тваё імя неразлучона
З маім, як будучынь мая...
Дзе ні пакліча хто — Алёна,—
Ўсім адгукнуся — гэта я...
Ці ў бітвах з ворагам сягоння,
Ці заўтра ў радасці зямной,
Заўжды імя тваё, Алёна,
Усюды будзе жыць са мной!..
*
З табою — хвіляю любою,
Каб людзі добрыцца маглі,
З табой, адданаю табою,
Ісці я буду па зямлі.
Вачмі тваімі, як сваімі,
Глядзець я буду ў родны свет.
Рукамі чыстымі Радзіме
Прымаць вясновы першацвет.
Душой тваёю, як сваёю,
Заўсёды ясніцца і днець...
Над роднай, любай стараною
Заранкай цёплай палымнець...
*
Стаю пад зоркаю чырвонай,
Па-над грудком зямлі нямой...
Як я хачу, мая Алёна,
Каб ты пачула голас мой!
Як я хачу, каб ты хоць зараз,
Пасля крыві, пасля трывог,
Пачула ўсё, пра што так марыў,
Пра што раней сказаць не мог,
Чаго раней сказаць не здолеў,
Чаго прамовіць не паспеў:
Што так бярог
з сардэчным болем
Адной, адной табе — мой спеў...
*
Хачу, каб знала, што не марна
Ў душу мне сонечна ўвайшла
І ўсю сваю самаахвярнасць
І вернасць ёй перадала.
Што ты жыла, жывеш і будзеш
Жыць, і праменіцца, і ззяць,
Пакуль жыве нам шчасце ў цудзе —
Аддана верыць і кахаць.
Пакуль нясе душа штодзённа
Агонь прызнання — праз гады...
Ты чуеш, любая Алёна? —
Адна —
цяпер і назаўжды...
1983