Я прачнуўся ў ноч.
Я не мог заснуць...
Нейчы голас гразіў мне здалёк...
— Можа, не мне?..—
Завошта?.. Завошта гразіць мне?... Нашто?..
Не хацелася верыць...
— Табе!..—
Разбалелае засведчыла сэрца.—
Чуеш?!
Вось ён!..
Прыслухайся!..—
Голас пагрозны
Бэсціць народа твайго Перамогу...
Ганьбіць пралітую кроў
І пакуты людскія
І нават над помнікам жа*льбы —
Брацкай магілай мільёнаў —
Шалее ў нянавісці...
А хіба ж не ты
Шчыра аддаў Ёй юнацтва сваё,
Дні маладыя у вогнішчы кідаў,
Кроўкай захліпваўся,
Браў на душу
Ліхалецці, цяжа*ры нягод
І нават з жыццём
Быў гатовы ахвярна расстацца,—
Толькі б у край твой і свет увесь цэлы
З радаснай той Перамогай
Навечна
Сонца і мірныя ліўні
прыйшлі на загоны,
Рунь у праменнях кусцілася,
Светла ўставалі сады,
Людзі сябрамі заходзілі
ў дом твой гасцінны,
І сыце было на стале...
Але чуеш?..
Вось ён!..
Прыслухайся!.. —
Голас пагрозны
Кідае словы праклёнаў
на кожны твой крок,
Дзеткам і ўнукам тваім
Наклікае жахлівыя кары...
Завошта?.. Нашто?..
Сэрца пыталася,
Білася з болем,
Быццам набатны ўстрывожаны звон,
Гулка гайдала начную самоту...
Я падняўся.
Я выйшаў пад сінія зоры.
Трымцеў ужо золак.
Шамацелі пяшчотна
пад цёплай расою лісты.
Над краем плыла
неабсяжная, чуйная ціша.
І я спадзяваўся, я так спадзяваўся,
Што голас той сціхне,
Пакіне ў спакоі душу...
Але не...
Ён гучаў — і гразіў, і гразіў мне здалёк...
І сэрца гукала: — Ты чуеш?! Паслухай!
Паслухай!..
І тады мне згадаліся
ў выбухах чорных палі,
Над магіламі брацкімі
залпы гарачых ствалоў.
І гаркотныя слёзы
матуляў, што лютае пекла прайшлі,
І салдацкія клятвы —
сурова, маўкліва, без слоў.
І тады зноў
жахлівыя, немыя крыкі пачуў,—
Са скляпенняў гестапаўскіх
стогнамі ўдарыла ў твар.
І тады зноў паўсталі
шляхі агнявыя ўваччу,
І над вёрстамі — вісельні...
вісельні... сотні ахвяр...
І тады...
І тады — сэрца ўпала,
нібыта ў якоесь прадонне,
І не стала чым дыхаць...
Сціскала ў грудзях...
І тады —
Я прасіў:
— Пацярпі, маё любае,
Не спыняйся,
Вось ранак ужо настае,
Хутка прыйдуць праменні,
Прынясуць табе цёплую ўсмешку вясны,
А за імі прымчыць Кацярынка,
І Дашута прыскочыць з пяшчотнаю песняй,
І Косцік на новым кляновым
прыедзе кані,
А за імі паважны наш Дзімка
сястрычку Настульку
Прывязе ў самаробнай каталачцы ў сад,
І тады — я ўжо знаю —
ты мужна асіліш свой боль,
І тады табе стане лягчэй,
Пацярпі ж, маё сэрца,
Не зважай на пагрозы,
Паглядзі — як ён ззяе, цудоўны наш свет!..
Узыходзіла сонца.
Так велічна, радасна, ясна
ўставала яно.
Афарбоўвала ў чыстае золата
даль над ракой.
Адмыкала для радасці свет,
адчыняла з вітаннем акно,—
Для жывога ўсяго
мірны, сонечны
несла спакой.
Цёпла дыхалі дрэвы.
Па-ранняму,
Востра
Запахла ў лістоце раса.
На пялёстках, здаецца, звінелі
праменняў званы.
І насустрач чароўным, нястрымным
вясны галасам
Нехта нёс сваю радасць...
А то — ўжо спяшаліся
ў сад наш — яны!
Дзеці.
Вясёлкі мае.
Колькі шчасця ў вачах іх,
Колькі ласкі,
Пяшчоты
Да ўсёй навакольнай красы!
Хто ж ім кары жадае?
За што?
Хто ў іх ворагаў бачыць?
Хто ім шле
свае грозьбы здалёк?..
— Сястрычкі мае!
— Брацейкі!
Не стапчыце пялёсткаў,
Хай белаю будзе зямелька,
Чысцюткай хай будзе!..—
Я знаю:
То кліч падае
Кацярынка.
Гаспадынька.
Парадніца ў садзе.
І, хоць дзецям так хочацца
кінуцца ўроссып,
Зазірнуць найхутчэй
ва ўсе сада куткі,
Ды ўсё ж слухаюцца
Кацярынкі,
Асцярожна
ступаюць між дрэў...
І вядзе яна іх за сабой,
І ў жменькі гарачыя
Падбіраюць са сцежак
пялёсткі,
Рассыпаюць на градкі —
Хай белаю
будзе зямля!..
А тады — не ўтрымаліся —
Пырснулі смехам,
Штось вясёлае ўспомнілі,
Вакол хаты бягуць і гукаюць кагось,
А тады — каля кветак спыніліся,
Пчолак ранніх вітаюць,—
самі пчолкамі ўюцца ля іх;
А тады — чую —
звонка
Прыпыняе ўсіх голас Дашуты:
— Дзеці, дзеці, паслухайце:
А я песеньку новую склала!
Чуйце! Чуйце хутчэй!..—
І яны абступаюць сястрычку,
Падахвочваюць шчыра...
Бо што-што,
А новыя песні і казкі
Цэлымі днямі
Тут слухаць гатовы штораз!..
Татачка родненькі
Завязе мяне на каляровы луг.
А мамка пакажа,
Дзе расцвілі
Прыгажуткія кветкі.
І я спляту ім —
Татку і мамцы — па вяночку,
Бо яны ў мяне — самыя-самыя
Лепшыя ў свеце.
Татачка родненькі
Занясе мяне ў прамяністую ваду,
А мамка пад сонцам
Памые мне русыя коскі.
І я знайду ім
Чыстыя ў вадзе самацветы,
І будзе зіхацець для іх
Радасцю
Увесь паднябесны свет.
Татачка родненькі
Падыме мяне на дужых руках.
І я ўбачу ў вясёлых кветках
Светлую ў свеце дарогу.
І я пайду па ёй з таткам і мамкай
да шчасця,
І ўсе будуць рады
на цэлым свеце,
Што я вырасту добрай
І буду любіць усіх!..
Дашута пела.
А брызкачка-брызка
Настулька
Чмокала губкамі
І згаджалася весела:
«А-га, а-га...»
Косцік стаяў у захапленні
І гаварыў:
— Цудоўна!
Як усё прыгожа!..
А Дзімка ўключыў транзістар
І падбіраў у эфіры мелодыю
Пад Дашуціну песню...
І раптам —
З прыёмніка
Грымнулі словы пагрозаў,—
На ўсіх нас, на нашу краіну
Нацэльвалі крылатую смерць...
— Мы — звышсамыя!..—
Крычалі здалёку.
— Мы — не спынімся!..—
Крычалі здалёку.
— О’ кей! Пануй над усім, наша сіла!..—
Крычаў звар’яцела паяц...
Дзеці нічога не ведалі.
Яны бачылі толькі сонца і радасць.
Дзеці пляскалі ў ладкі
Дашуце.
Смяяліся...
А голас гразіў і гразіў...
А голас гразіў,—
І тады я яго пазнаў:
Гэта ж ён разбудзіў мяне
сёння ўначы...
Гэта ж ён прыгнятаў маё сэрца...
Захмарваў мне дзень...
Я пазнаў яго —
І тады, як не раз,
Мне ўявіліся
неба ракетныя высі,
І ахвяраў адчай,
для якіх не заслона і бог...
І тады мне ўявіліся —
гром барабанаў вайны,
Ваяўнічасць нарадаў,
заваёўнікаў маршы —
гіп-гоп! веры гуд! —
І вачэй генеральскіх
пагляд, як у ката, шкляны,
І нявольнікаў слёзы
пад сцягам жуды і пакут...
Амерыка...
Ты ж помніш, сэрца,
Як стаялі мы ў сумным здзіўленні
Перад тою зямлёй...
Як нямелі
Перад шаленствам дзялкоў,
Што падбівалі ў камп’ютэрах
Працэнты з людской крыві.
Загадалі яны камп’ютэрам,
і тыя лічаць, лічаць:
Колькі ў скляпеннях бомбаў,
колькі ракет.
За якія хвіліны
можна знішчыць
Адзін на ўсё чалавецтва свет.
Загадалі камп’ютэрам,
і тыя вядуць падлікі:
Колькі людзей выжыве,
а колькі — не.
Што стане з сям'ёй
чалавечай вялікай
У бязлітаснай, атамнай,
лютай вайне.
Хто панаваць будзе
над уцалелымі,
Хто стане бязмоўным,
вечным рабом,—
Усё падлічваюць
Дзялкі вайны...
Але ты ж помніш, сэрца,
Там — і гэта
Мы бачылі:
Як цалавалі маці сваіх немаўлят;
Як карміла
З лыжачкі
Бабуля ўнучку маленькую,
І дзьмухала ёй на кудзеркі,
І пяшчотна ўсміхалася ёй;
Як прасіў хлопчык
У нью-йоркскім парку,
Каб вавёрачка
Села на яго руку,
І бацька памагаў яму:
Цокаў вавёрачцы,
Як робім гэта і мы...
Помніш, сэрца,
Як ты мне падказвала словы,
І я звяртаўся да той зямлі:
О Амерыка,
І ў цябе ж ёсць прага радасці
І жаданне яе захаваць.
І ў цябе ж ёсць свет маленства,
Смех і песні ў чарадзе.
Звонкі мяч. І перагонкі.
І караблік на вадзе.
І ў цябе ж ёсць дзівы-казкі:
Дорыць скарбы чарадзей.
Летуценні, думы-мроі —
Аб святле на кожны дзень.
І ў цябе ж ёсць расставанні.
Смутак сэрцаў і спалох.
Тэлеграмы. І паштоўкі.
З дальніх сцежак і дарог.
Вунь праводзіць маці сына,
Вунь ступае пакрысе.
Ціха журыцца старая,
Як матулі ў свеце ўсе.
Вунь дзяўчына сарамліва
Пасылае хлопцу знак.
І, як многія на свеце,
Чырванее ўслед юнак.
Вунь капрызіць шустры бэбі,
Ручаняткай кліча...
— Мэм...
І ў цябе ж —
прамень натхнення
Ёсць для песень і паэм!..
Дык няўжо ж, няўжо, Амерыка,
Я паверу калі-небудзь, што ты
Можаш дапусціць,
Каб усё гэта знікла?
Няўжо ў цябе іншая Надзея —
Не на жыццё,
А на смерць?
Няўжо я паверу,
Што сваім катам і дзялкам вайны
Ты дазволіш
Страляць у маіх дзяцей,
Якія любяць свет у сонечнай радасці —
Гэтак жа, як і твае?!
Так,— ты помніш, сэрца,—
Мы гаварылі з табою тады —
У вочы самой Амерыцы;
Дык няўжо ж мы адмовімся
ад сваіх слоў, ад сваёй веры,
Пачуўшы адтуль крыкі пагроз?!.
У задуме, у роздуме
Я стаяў з устрывожаным сэрцам,
А за гэты час
Дзімка надабраў мелодыю,
І дзеці з усяе вуліцы
Стоўпіліся каля Кацярынкі
І спявалі песеньку пра мамку —
Мамачку -мамульку:
Сонейка прамністае,
Узнімайся весела!
Пра мамульку-мамачку
Слухай нашу песеньку!
Мамачку-мамульку
Род-ну-ю!
Мамку-дарагульку
Доб-ру-ю!
І сонца слухала іх
І шчыравала на ўсю моц,
Ажно людзі здзіўляліся:
Як зіхаціць зямля!
І людзі ўсміхаліся адзін аднаму,
І людзі віталіся, як лепшыя сябры,
І людзі неслі ў вачах святло дабрыні,—
Столькі дабрыні — што аж на цэлы свет!..
І тады мне паўсталі —
шляхі векапомнай вясны,
Дзень святой Перамогі:
як бурліў акіян наш людскі!
Як, адчуўшы, што стухла
ненажэрнае пекла вайны,
Людзі славілі шчасце —
жыццём даражыць праз вякі.
І тады мне паўсталі —
ад усмешак, ад радасных слоў
Светлыня; і абдымкі, і музыка,
песні без меж,—
Перамога!.. Ўвесь свет дарагі
нараджаўся, ўзнімаўся наноў,
Каб адно панавала ў жыцці
толькі кельма, сяўня і лямеш!..
Адкуль жа прыйшло,
Адкуль узялося
Столькі светлых пачуццяў,
Столькі ўсмешак і песень,
Столькі радаснай веры,
Жадання ствараць і тварыць —
Пасля чорных такіх ліхалеццяў,
Пасля згубнай такой вайны?!
— Сонца! — я пытаў. —
Адкажы, ты ж таксама
пазнала
На сабе
Праз стагоддзі
навалы ліхія,
І цябе ж неаднойчы
Хацелі
Заслонамі войнаў,
Бясконцых разрываў і выбухаў,
Цемраю хмарнай і чорнай
Адпрэчыць навекі ад свету,
Ад людзей з іхняй прагай жыцця.
Дзе ты сілу бярэш сваю, Сонца?..
Ці не баішся, што зараз
Загубяць дзялкі і цябе?!.
Сонца заместа адказу
Узнімалася ярка вышэй і вышэй,
Залівала святлом
Усё болей і болей прастораў,
Цалавала і кожны зялёны лісток,
І былінку,
і кволенькі парастак,
І бухматую кветку,
і з мядовым узяткам пчалу,
І дзяцей у іх шчасці,—
І ў гэтым буянні красы і святла
Я пачуў мне адказ...
Няхай сабе шалеюць
У марах лютых
Дзялкі вайны.
Няхай сабе шлюць хоць якія пагрозы.
Няхай падбіваюць рахункі
Іхнія камп’ютэры...
А сонца ўстае кожны дзень
Урачыста, велічна і пераможна
І з любасцю абнімае зямлю!
І падымаюцца пад праменнямі
новыя цікаўныя лісточкі,
Ідзе ў трубку,
зеляніцца пёрамі рунь,
Варушацца карані ў глебе,
мацуюць завязь сады,
Трымціць жаваранак у небе сінім,
І перапёлка прабуе голас —
ці чыста звініць?..
І вітаючы вялікую любасць сонца,
Нясуць людзі ў будучыню
Вялікую сваю Надзею,
І пакуль яны пад аховай і любасцю
Народнай маёй Перамогі,—
Ніхто не спыніць людскога жыцця!..
1985