У гэты год ляжаў на рэках лёд
Такімі грудамі, якіх старыя
Не помнілі ў жыцці сваім.
Снягі
Схавалі ўсё: і зараснік балот,
І азярцы, і сцежкі баравыя,
І шыр палёў калгасных, і лугі.
Сярод сувеяў ніклі над Сажом
Ажно па грудзі хвоі. Часам сонца
З’яўлялася на міг. А там ізноў
Снег плыў і плыў. І гэтак дзень за днём.
У цішыні, спакойнай і бясконцай,
Зямлі трызніўся весні шум жытоў.
І гэтак жа — адсюль за многа вёрст —
У стэпах прыдняпроўскіх на Ўкраіне
Бялелі снегавыя валуны.
Снег аздабляў узорамі прастор
І цёплай коўдрай слаўся на раўніне,
Што зерні прыняла пасля вайны.
— Быць сёлета ўраджаю, так і знай.
Сама зіма — найлепшая прыкмета.
— Як папрацуем, будзе збажына! —
Казалі людзі.
Ўвесь савецкі край
Чакаў, вялікай радасцю сагрэты,
Вясны.
...І вось прыйшла вясна...
Але пакуль прачаўраюць палі
І зацвітуць —
я расказаць павінен,
Чаму ў сваім запеве я з’яднаў
І мары беларускае зямлі,
І думы нашых сябраў на Ўкраіне.
Я ўспомню пра іх даўнасць.
Вось яна...
Задоўга да апошняе вайны,
Як быццам бы яшчэ ў трыццаць дзевятым,
Спаборнічаць рашылі між сабой
Дзве вёскі.
З магілёўскай стараны —
Асінаўка, калгас тут быў багаты
І славіўся ўрадліваю зямлёй.
Другая — гэта Сытаўка была,
Уздоўж Дняпра што пралягла падковай,
Вачыма ў стэп, у неагляднасць ніў.
І трэ адзначыць:
еднасць іх расла —
Як песня сэрца.
У жыцці вясновым
Адзін парыў да шчасця іх зрадніў.
Ды ўрэшце —
так было, і ў гэтым соль.
А хто з калгаснікаў найбольшай славы
Дабіўся — гэта цяжка нам сказаць,
Бо ў край прыйшла вайна.
Вялікі боль
Скаваў прасторы роднае дзяржавы,
Насталі дні за шчасце пастаяць.
Ад ніў, дзе выспявала збажына,
Дзе столькі год прайшло
ў руплівай працы,—
Пайшлі Радзіме верныя сыны
На грозны бой,
і дума іх адна
Вяла ў паход — змагацца і змагацца,
Каб зноў спакой вярнуць для стараны.
А потым цёмнай хмарай наплылі
Дні акупацыі. Агонь развеяў
Здабыткі ўсе з калгаснага двара.
Больш трох гадоў дзічэў абшар зямлі,
І людзі ў барацьбе
жылі падзеяй,
Што вернецца шчаслівая пара.
І толькі вось цяпер,
калі салют
Уславіў над краінай Перамогу,—
Ізноў былыя сцежкі ажылі.
І там, у ціхай Сытаўцы, і тут,
На выбітых асінаўскіх разлогах,
Ляглі палоскі першае раллі.
З тых дружных і няўтомлівых людзей,
Што да вайны вялі ў калгасах справу,
Не далічыўся многіх родны кут.
Пад Віслай злёг у бойцы Карандзей,
Асінаўскі парторг,
і ў час аблавы
Замучан быў гестапам цесля Груд.
У Сытаўцы загінуў палявод,
І старшыня Майвока — камсамолец,
І многія яшчэ з былых сяброў —
З шляхоў вайны,
пасля суровых год,
Ды з катаргі фашысцкае,
з няволі,
Сягоння не вярнуліся дамоў.
Таму нямала часу з даты той,
Як вызвалены край быў,—
ані вестак,
Ні сувязі між імі не было.
Калгасы зноў
раўнялі дружны строй,
Усё наспех збіралася да месца,
Гаіла раны цяжкія сяло.
Але куды б ты нас ні кінуў, лёс,
І як бы цяжка ні было —
заўсёды
Шлях да сустрэчы знойдуць дружбакі!
Заззяла сонца. Вецер гром пранёс.
І час пастаў, калі
пасля нягоды
У поціску сышліся дзве рукі.
Па вольным ветры прадвясновых дзён
Прыйшло у вёску Сытаўку здалёку
Маленькае трохкутнікам пісьмо.
Зірнуў на адрас хлопец-паштальён
І пацямнеў. Было пісьмо Майвоку,
Што смерцю вызнаў ворага ярмо.
Ужо хацеў юнак паслаць назад
З адпіскаю: «Не стала адрасата»,
Але пайшоў спытацца ў сельсавет.
Там доўга старшыня, танкіст-салдат,
З сябрамі раіўся,
пакуль хтось раптам
Не крыкнуў: — То ж з Асінаўкі!
Вось адрас — «Новы свет»!
— З Асінаўкі?..
І ўсім прадсталі ўраз
Былыя дні, сябры у «Новым свеце»,
Над Сожам жыта з коласам, бы звон,
Як ён жыве цяпер, дружбак-калгас?
І парашылі —
ліст у сельсавеце
Ўсё ж прачытаць: а мо калгасу ён?
— Калі табе, Ахрыме, гэты ліст,
Табе! — тады даруй нам, браце любы,
Лікі памяць не кранём тваю, павер...
А мо калгасу...
— І былы танкіст,
Суровы старшыня, асілак русачубы,
У хваляванні
той адкрыў канверт.
І вылецеў з канверта на сукно,
Як ластаўка,
вясёлы фотаздымак.
І ўсе пачырванелі... Хто б то знаў...
Марыся...
Так, яе даўно
Тут ведаў кожны... Любая Ахрыма...
Як часта ён дзяўчыну ўспамінаў...
І слёзна заўздыхалі ўсе жанкі,
Што тут былі...
Збіралася вяселле...
А выйшла — не гадай і не чакай...
Мужчыны зірк адводзілі ў бакі,
Як быццам бы чагось недаглядзелі
Ў сваім жыцці...
А ліст...
Вось ён ляжыць...
Чытай...
Ляжыць... чытай...
— Чытай жа, старшыня!
І з ім, і з ёй раслі ў адной сям’і мы.
Адзіны боль, адна туга, сябры...
І ў дом прыйшла такая цішыня,
Што ўчулі ўсе,
як ходзяць над радзімай
І п'юць снягі
паўдзённыя вятры.
Прымоўклі сэрцы...
Але з першых слоў
Усе ўздыхнулі — ліст быў для калгаса.
Была ў ім біяграфія сяла
З тых грозных і суровых тых гадоў,
Як апаліла край вайна,—
да часу,
Калі дарога ў працу,
ў мір лягла.
Пра славы шлях, пра партызанскі шлях
Была ў пісьме аповесць.
Пра герояў,
Што вырасціў радзіме «Новы свет».
Пра жыта, што пасеялі ў палях,
Пра будаўніцтва, што пачнуць вясною.
І ўсім сябрам —
паклоны напаслед.
І тут жа запрашэнне: з гэтых дзён
Чакаюць іх у госці, каб аб справах,
Якім далі пачатак да вайны,
Дамовіцца.
«Жыццё бярэ разгон,—
Канчаўся ліст.— У дружбе наша слава».
І подпіс
Янкі Кухты, старшыні.
А дзесьці ўнізе
Незаўважны быў
Пастскрыптум ціхі.
Сакратар праўлення
Марыся (словы збіліся на край)
Пісала: «Мой Ахрым! Ці ты забыў
Сваю Марысю? Ці майго цярпення
Зусім не пашкадуеш? Прыязджай!»
І зноў жанкі ўздыхалі са слязой,
А старшыня «Будзёнаўца» — маўклівы,
У сэрцы дакараў сябе штораз...
...І ў той жа вечар звонкай грамадой
У клуб плыла
ўся Сытаўка рупліва.
«Будзёнавец» пісаў братам адказ...
«Добры дзень, слава вам, беларускія далі!
Браты!
Нас амаль што чатыры гады раздзялялі
Няволі драты.
Груганы-чужаніцы, фашысцкія зграі
Тапталі той дол,
Над якім падымалася ў рост маладая
Краса нашых сёл.
Але не, не скранулася сэрца народа
У суровыя дні!
Нам свяцілі ў змаганні, нам ззялі з усходу
Камунізма агні.
Нас Масква, наша маці, для бітваў яднала,
Мацавала наш строй.
І мы чулі, як ты, Беларусь, уставала
Усім краем на бой.
І мы чулі падтрымку вялікай Айчыны,
Як з бітвамі йшлі
У палках Каўпака, па шляхах Украіны,
Па ўсёй роднай зямлі.
Мы ляцім к вам з абдымкамі, пойдзем жа
далей —
Рука ля рукі,
Хай квітнее зямля, дзе ёй дужасць аддалі
Мы, бальшавікі!»
Так ліст пісаў настаўнік малады
На гэтым сходзе.
Словы, як найлепей,
Яму гурбой падказвалі.
І скрозь
Ляцелі просьбы к хлопцу.
Пра сады
Сказаць, што насадзіў калгас у стэпе,
Прасіў садоўнік.
З брыгадзіраў хтось
Патрабаваў адзначыць, што палі
Засеяны найлепшаю пшаніцай,
Пра новыя будынкі — цесляры...
І ён пісаў. І просьбы ўсе ляглі
У шчыры ліст.
А ноч ужо расніцы
Змыкала, ўжо святлеў пагляд зары.
І толькі не маглі прыдумаць, як
Найлепей адказаць сваёй Марысі,
Як адказаць,
каб смутак быў няўзнак...
І напісалі проста:
«Не журыся...
Не журыся, Марыся,
Не журыся, дзяўчына...
На бандурах
Складае пра мужнага сына
Свой спеў для цябе,
Для дачкі,
Украіна...»
1948