Даўно Міхась блукаць любіў
Па сцежках
Родных пушчаў, ніў,
Што ў хлапчукоў — у звычаі;
Даўно ён марыў, нават сніў,
Каб татка
ў дар яму купіў
Стрэльбу паляўнічую.
Казаў ён:
— Татачка, таток,
Мне ўжо дванаццаты гадок,
Ужо я ўмею добра сам
Быць —
як ахоўнікам лясам:
Дуб пад святло перасадзіць,
За птушкай кволай пахадзіць,
Пакуль на крылле ўстане;
Крыніцы голас ажывіць
На сонечнай паляне;
Зімою ў хлюпу і пургу
Агонь раскласці сам магу,
Каб абагрэць нясмелую
Казулю згаладнелую;
Глухой імшарынай сырой
Умею
кожнаю парой
Прайсці па хісткіх кладачках...
Не бойся, татачка,—
нідзе
Не апынуся я ў бядзе...
Купі мне стрэльбу,
татачка!..
Якому бацьку не ў ганор
Мець гэтакага сына?..
І родны двор, і ніў прастор,
І лесу свет ялінны,—
Глядзець,
усёй душой
любіць —
Такі
да скону
здолее...
— Што ж,— мовіў бацька,—
так і быць...
Куплю ўжо... Дыхай воляю...
А быў татуля ў Міхася,
Як і радня амаль уся,—
Быў ён ляснік —
лясоў, дуброваў
Надзейны, дбайны вартаўнік.
З маленства
Родны край ахоўваць
І памагаць яму
Прывык.
Усё, чым вабіць
Край надсожны:
Гаі вясёлыя,
Бары,
І лес задумлівы стары,
І малады хмызняк
Абложны;
І дрэўца кожнае,
І краска,
І кожны птах,
І звераня,—
Нібы спрадвечная радня,
Пазналі леснікову ласку.
За ўсю прыроду
Меў турботу ён,
За ўсю з маленства
светлую,—
Заўжды, заўжды
Для сэрца родную
Зямельку запаветную!..
Ці ж дзіва,
Што кранула гэтак
Яго,
Рупліўца слыннага,—
Да краю роднага,
Да свету
Такая
Любасць сынава;
Ці ж дзіва,
Што бацькоўскім словам —
Так шчыра, так аддана
Вітаў ён
Мару Міхасёву,
Калі ўручаў
у дзень маёвы
Яму
Свой дар жаданы...
— Вось табе стрэльба,
сыне любы,
А стрэльба — адмысловая,—
Не прынясе нікому згубы,
Не будзе і суроваю;
Не будзе карнаю ніколі,
А ўсюды
з ёй ты, сыне,
Уславіш роднае прыволле,
Свой Сож —
У сховах сініх
Лясоў, азёраў, даляў мройных;
Свае сцяжынкі ўсюды:
На ўзлесках,
Пажыцях,
На поймах,
Дзе што ні дзень —
то цуды,
То явы светлыя нам дорыць
Жыццё —
без меж, без ліку,
І шчыра з намі так гуторыць
На мове мнагалікай;
Аддзячыць любасцю
Гукае
За вольны свет
Айчыне...
Бяры ж свой дар
І радасць краю
Шануй, прымножвай, сыне...
Узяў Міхась у рукі стрэльбу;
А стрэльба —
Дзіўная нейк вельмі:
Ані ствала ў ёй, ані мушкі,
Адно — ўсё грані чыстыя,
Ды вока
зыркае, бы ў птушкі,
Празрыстае, святлістае.
Зірнуў Міхась
праз тое вока —
І аж душа зайграла:
Усё, што ўсцяж, навідавоку,
Што блізка, побач
ці далёка,
Усё, усё паўстала
Прад ім:
Унь — сосны над ракою,
Унь — арабіны талакою
Сышліся,
Штось рашаюць згодна,
Купаюць голле ў сонцы...
А вунь блакіт
над даллю воднай:
Бы хтось у ім красёнцы
Там заснаваў —
рукой руплівай
Тчэ ўзор з хмурын над лугам;
А вунь
шырокім кругам
У небе плаваюць ляніва
Буслы;
А вунь казуля,
Каб і сябры нат не пачулі,
Крадзецца ціха між асінак
Да расцяробных азярынак...
Міхась
Напэўна знае —
дзе там
Яе што прывабляе:
Часнок салодзенькі
між кветак,
Макрыца лугавая;
Вадзіца колкая
з крынічкі
Пад ценем арабіны...
А вунь —
сінічкі-невялічкі,
Як неразлучныя сястрычкі,
Ля звонкай азярыны
Танцуюць дружна на пясочку
Свой весні танец стрункі...
Лясы надсожныя, лясочкі,
Лугі мурожныя, лужочкі,
Малюнкі ўсё, малюнкі...
Куды ні глянь —
Зямлі краса,
У згодных, чуйных галасах,
Наўсцяж шчыруе,
любая,—
І кліча сэрца Міхася —
Як мара гучнатрубная.
Куды ні кінь
Цікаўны зрок —
Усюды радасці куток,
Аб новых дзівах згадка...
І ззяе шчасцем Міхасёк
І кажа:
— Дзякуй, татка!..
Хоць не такую —
ўсю зіму —
У снах ён стрэльбу бачыў...
Даўно ўяўлялася яму
Усё зусім іначай:
У нетрах восеньскіх аблог
Чуў ён,
Як гучна трубіць рог —
Склікае паляўнічых:
«Ту-ту! Хутчэй!
Хутчэй сюды!
Вось тут, дзе дол крынічыць,
Са знакамі чыёйсь бяды
Пакінуў воўк свае сляды,
Бярыце ж стрэльбы, людзі,
Нясіце смерць прыблудзе!..»
І ён, Міхась,—
там, сярод іх,
Вясёлых, смелых і мажных,
Што выйшлі на аблаву;
Са стрэльбай новаю —
і ён
Святую робіць справу:
Нясе драпежнікам
заслон;
А ўсё,
Што тут жыве здавён,—
Ахоўвае
Ад згубы,
Каб рад быў
край наш любы...
Хоць
Гэтакі
Праз доўгі час
Малюнак бачыў ён не раз;
Хоць чуў душой:
І потым
Згадае мару...
Стрэлаў гром,
Як гук маланак
з неба стром,
Праз сэрца пройдзе —
Ўскалыхне
Усё,
Што сніў употай...
Ды шчыра
Ён у рукі ўзяў
Дар таткаў,—
Не, не шкадаваў,
Што мо адзін у старане
Мець будзе
стрэльбу-ФОТА...
Ужо ўяўляў ён,
Як ад ранку
Да вечаровай цішыні
На ўсіх сваіх
лясных дзялянках
У дні вандровак,
Лета дні,
Ён з фотастрэльбаю
бязгучнай
Заўсёды будзе неразлучны;
З жыццём дуброў,
Лугоў, залужжаў,
Рачулак, суцішаных сцяжын
Быў і дасюль ён сэрцам здружаны,
Бясконца раз
па іх кружыў;
Але цяпер!..
З якою ўцехай
Ён пойдзе ў далі таямніц,
У шлях,
Дзе мройна звоніць рэха
Над гулкай радугай крыніц,
Дзе прамяні
Ў мядзяных соснах,
Нібы жывыя дзеці дня,
Бягуць, вядуць
у свет дзівосны,
Дзе шэпча казкі цішыня;
Дзе кожны кут
Загадкі тоіць
І сэрцу соладка пяе
Пра штось такое дарагое,
Што поплеч з сонцам паўстае...
А шыр палёў!..
Бязмежжаў звонкіх
Палеткаў роднае старонкі!..
Дзе ад прадвесня
да зазімкаў,
Каб урадзіў зямелькі плён,
Шчыруе люд...
Якія здымкі
Пра час працоўны
Зробіць ён!..
Мо і не скрозь яшчэ
Спачатку
Дружыць удача будзе з ім,
Ды сэрца ўсё —
свайму занятку
Аддасць Міхась;
каб і другім
Карысным быць
жыццём сваім...—
Так думаў,
Стоячы прад таткам,
Міхась
З дарункам дарагім...
А ўжо была пара канікул,
Бясконца светлая пара.
Ужо дзятву
Нястрымна клікаў
Кліч сонца,
сцежак,
траў з двара...
Куды іх толькі не цягнула,
Сяброў цікаўных Міхася!
Зямля —
З яе лагодай чулай,
З яе дажджамі, громам, гулам,
Уся ў красе,
У росце ўся;
Уся ў жытах запалавелых,
У росах
З водбліскамі зор,
У харастве рамонкаў белых,
У стромых соснах на падбор;
Зямля,
Адкрытая для сэрцаў,
Што поўны радасці заўжды
Перад святлом з яе азерцаў,
Перад цвіценнем маладым,—
Зямля
Гукала іх, шчаслівых
Сяброў, вандроўцаў, непасед,
У свой праменны, зіхатлівы
З прыгодай,
З казкай,
Вабным дзівам
І працай,
дружнай, рупатлівай,—
Нястрымна
Ў свой
Гукала
Свет!..
І колькі выхадзіў за лета
Міхась
Дарожак і дарог
З сябрамі школьнымі,—
Пра гэта
Ён спамінаць
Бясконца б мог!
Дзе падымаў,
падсушваў жыта
Пасля залеваў і грымот;
Дзе ў кут
лясовы, неабжыты
Вадзіў
Экскурсію
Ў паход;
Дзе сустракаў,
Вітаў
Дажынкі —
Кружыў
Апошнія кругі
З камбайнам...
Дзе ў лугах
Сцяжынкі
Таптаў,
Стагуючы стагі...
А тыя сонечныя ранкі,
А тыя ўцехі вечароў
Ля звонкіх рэчак,
На палянках,
У коле песенным сяброў!
А дні турбот,
А дні клапот
На вырубах хваёвых,
Дзе з таткам,
Як і кожны год,
Аблашчвалі абновы
Зямлі,—
Жаданых сеянцаў узлёт,
Каб вырас
лес тут новы!..—
Усё, усё знайшло адбітак
На шчырых здымках Міхася,—
Нібы жывое ўсё,
Нібыта
Прайшла зямля
Праз сэрца ўся!..
І колькі ж радасці сардэчнай
Было ў дзяўчынак, хлапчукоў,
Калі дзе-небудзь
Па-над рэчкай,
Ці на ільнішчы,
Ля снапкоў,
Ці сярод бору
Ў светлых соснах,
Ці там, дзе ўсцяж
цячэ на ток
Рака зярнят;
Ці ў тых дзівосных
Кутках,
Дзе б’е крыніц выток;
Ці ў сонцы польным, рупатлівым,
Дзе прамянёў
аж звоніць вязь,—
Здымаў,
Няўрымслівых, шумлівых,
На фотастужку іх
Міхась...
І колькі палкага чакання
Было ў сяброў:
Калі ж настане
Той дзень,
Які званком вясёлым
Пакліча іх ізноў у клас!
І ўся даведаецца
Школа:
Вось дзе вадзіў іх
Летні час!
Вось як яны
Свой край любілі,
Бы скарб найлепшы,
Бераглі!..
І прад усімі
Пройдуць хвілі
Спатканняў
З працай на зямлі;
Спатканняў з песняй
Несціханай,
Што чулі
Ў радасцях людскіх...
І ўрэшце
Ён прыйшоў,
Жаданы
І слаўны верасень,
Да іх...
Настаў аднойчы
Звонкі вечар:
Сабраў дзятву
Ўрачысты збор.
На ўскраі бору
Ў гонар стрэчы
Ўзвіваўся весела
Касцёр.
Пасля
Пад спеў аб краі любым
Скіроўваў крок
Дзіцячы люд
Ў калгасны клуб.
Бо зналі:
Ў клубе
Чакаў усіх
Дзівосны цуд!..
А там
Паўстала прад вачыма
Усё,
Што ў сэрцах адбыло,—
Пад светлай назваю
— Радзіма —
У здымках
Лета іх жыло.
Гарэлі
Ў яркіх лямпах сцены
І скрозь —
З пакоя ды ў пакой —
Свяціўся ў здымках
Цуд натхненны,
Ўлюбёнай
Зроблены рукой...
— Глядзіце! —
Чуўся вокліч бурны.—
Вось наша школа!
— Вось наш сад!
— А вось наш Сож,
як бы зажураны...
— А гляньце,
Наш ідзе атрад!
— А от сюды,
Сябры, зірніце! —
То ж я
На трактары сяджу!..
— А вунь жаўронак
Ў спелым жыце
Шукае сховы
Ад дажджу!..
Ішлі, глядзелі,
З захапленнем
Успаміналі
Лета дні.
І нат у хвілі
Задумення
Тут не ставала
Цішыні.
Ды раптам —
Быццам хтось маланкай
Раскроіў
Плыннасць пачуцця...
Устаў хмызняк...
Гармата танка
Глядзела
Сумна
Ад трысця.
А побач —
Над магілай блізкай,—
Нібы яе ахоўваў сон,—
Слупок задумны
Абеліска
Стаяў
Пад засенню
Сасон.
Па-пад слупком
Лунала
Зорка,—
Нібы крыляла
Па-над ім...
І сціхлі ўсе...
Нясцерпна, горка
Дыхнуў
Вайны грымотны дым...
І ўспомнілі
Дзядоў расказы —
Герояў
Грознай барацьбы.
І ў сэрцы
Ўдарыла адразу
Шырокай
Хваляю журбы...
Але нядоўга
Сум жалобы
У юных сэрцах
Крэсліў след.
Бо крыкнуў нехта:
— Гляньце побач! —
І запраменіў
Зноў ім
Свет.
Ды так заззяў,
Так засвяціўся,
Што дых
Ад шчасця заняло!..
Вось раўчучок
Між соснаў віўся...
Вось Сож
Кідаў на луг
Святло...
А вось заранка,
Птаха ранку,
Карміла
З дзюбы
Птушанят...
А вось сям’ю дзікоў
Палянкай
Вядзе сякач,
Бы на парад...
А вунь пчала
З пылком салодкім
Шчыруе ў кветцы...
Матылі
Снуюць над сітнікам
Чародкай...
Грак
Важна ходзіць
Па раллі...
Працар-мураш
Дахаты едзе,—
Сцяжынку значыць
Праз мурог...
Як ён, Міхась,
Усё падгледзеў!..
Зямлі
Сакрэты
Вызнаць змог!..
Чым больш ішлі
Ад залы ў залу,
Тым багацей
І яскравей,
Тым даражэйшай
Паўставала
Зямля іх мараў і надзей...
Ішлі —
І кожны
Ў думках бачыў
Свой край —
Прасторы,
Берагі,
Шляхі,
Што радасцю пазначыў
Ім час маленства дарагі.
Дзе ўцехі, любасць,
Песні, квецень,
У Сонцы —
Вёскі, гарады...
Зямля,
Шчасліўшая на свеце,
Радзіма,
Любая заўжды!..
*
Даўно Міхась блукаць любіў
Па сцежках
Родных пушчаў, ніў,
Што ў хлапчукоў у звычаі...
Даўно ён марыў,
Нават сніў,
Каб татка ў дар яму купіў
Стрэльбу паляўнічую...
Гукалі хлопчыка не раз
Грымлівым рэхам у барах —
Засад, аблаваў водгуллі.
І неаднойчы
Сніўся сон,
Што стаў і самым трапным ён,
І самым стаў харобрым ён...
Ды толькі потым,—
Як займеў
Ад таткі дар зычлівы,—
Адчуў сябе
Шчаслівым...
Усёй душою зразумеў,
Што на зямлі
Без стрэльбаў жыць,
Жыццё з пяшчотнасцю любіць
Нікому свет не засціць,—
Найлепейшае
Шчасце!..
Нямала ў клубе пабывала
У Міхася сяброў, гасцей...
І без канца — падзяку, ухвалу
Ён чуў, шчаслівы, ад людзей...
Але ўсё ж
Самай найбагатай
Хвілінай радасці была,
Калі з’явіўся ў клубе
Тата...
За ім і маці падышла...
Нібы прымаючы экзамен
На любасць сына
Да зямлі,
Якую так любілі самі,—
Яны з задумаю
прайшлі
Па клубных залах...
Кожны здымак
Душой пакраталі нібы...
Як бы хацелі знаць:
Радзіму
Іх сын
Ці шчыра палюбіў?..
Ці так шануе,—
Як вучылі
Яго з калыскі,—
Край бацькоў?..
Што бачыць на*перш
Прад вачыма?..
Ці ўмее
Выбраць дружбакоў?..
Ці зразумеў,
Што найдарожай
Няма нічога
на зямлі,
Чым справы,
Што пяшчоту множаць,
Каб сэрцы
Шчаснымі былі?..
Ішлі,
І не маглі стрымацца —
Не хваляваць
Сваіх надзей...
І падышла да сына маці
І прыхінула да грудзей...
— Любі, сынок,— сказала гучна,
Заўсёды гэтак родны край...
Хай любасць
Будзе неразлучнай
З табою,—
Ў сэрцы захавай...
— Любіце, родныя, любіце,—
Лагодна мовіла да ўсіх,—
І васілёк ціхмяны ў жыце,
І росы ў травах лугавых.
Любіце ніў багацце, квецень,
Нябёсаў зорную ірдзень...
А больш, мацней за ўсё на свеце
Любіць
Вучыцеся людзей...
З людзьмі
Вам будзе спраў багата,
З людзьмі
І ўцеха ваша ўся...
Тут падышоў,
Стаў побач тата...
— Сынок...—
Сказаў да Міхася...—
Няхай і нас
Твой здымак прыме...
І мы
Хай будзем між другіх,
Як дзеці
Мацеры-Радзімы...
І непаўторным гэты міг
Стаў Міхасю...
Мо лепшы самы
Зрабіў у дзень той
Здымак ён...
Быў там —
І яркі стэнд відзён,
І гурт сяброў там быў таксама,
А буйным планам —
Тата з мамай
Глядзелі ў цёплым пачуцці...
Два чалавекі,
Два жыцці...
Радней якіх —
Няма нікога...
Святлей якіх —
Нідзе няма...
У іх, Міхась,
Твая дарога.
Радзіма ў іх
Жыве сама...
1986