Навошта шукаеш пралеску
У кроплях світальнай расы,
Мой дружа?..
Ужо на прылеску —
Глядзі — зацвілі верасы...
Нямала сказаць можа пільнаму воку
Задумны надсожнага бору куток.
Іржавы патрон ля варонкі глыбокай,
Ці чорны калючага дроту маток,
Ці каска, што змрочна з травы выглядае,—
Напомняць, чым некалі жыў гэты кут...
А мне, як Марысю сваю прыгадаю,
Мне самае сумнае ўспомніцца тут...
*
Марыся... Калі адыходзілі ўночы
Мы ў лес па расе партызанскіх сцяжын,
Наказвала маці: — Глядзі ж ты, сыночак,
Глядзі там, сястрычку сваю беражы!..
Марыся ўсміхалася...
— Чуеш, братуля,
Глядзі, беражы... не пускай у баі...
Ці так зачаруй, каб варожыя кулі
Мяне сустракалі, нібы салаўі...
Гарэза-дзяўчынка. Было ёй семнаццаць.
Пра смерць не хацела і слухаць яна.
«Братуля...— казала.— Чаго мне баяцца,
Калі я ў паходы
іду не адна?»
Было ёй семнаццаць. Яму, яе другу,
На год, можа, болей,—
я ведаў аб ім:
На ўсю партызанскую нашу акругу
Разведчыкам славіўся ён баявым.
Я рады быў дружбе іх — светлай, адданай,
У шчырым каханні ім шчасця жадаў...
Але — як заўсёды ў вайну —
нечакана
Прыйшла ў нашы мары
ліхая бяда...
— Братуля...— сказала Марыся аднойчы
(Гучыць яе голас — чуваць і здалёк),—
Не крыўдзіся, родны мой... Гэтаю ноччу
Іду я ў разведку, заве Васілёк...
Што мог адказаць я? Хай маці даруе...
Яна даравала...
Судзі не судзі —
Былі мы салдаты...
Праводзіў сястру я
З пашанаю братняй, сардэчна: — Ідзі...
...Яны ўжо вярталіся,
побач з атрадам
Былі,— небяспека мінула як бы...
Калі ад маланак варожай засады
Над цёмнай ракой
застагналі дубы...
— Бяжы! — загукала Марыся.— Бяжы ты!..
Хутчэй, Васілёк!.. Я табе памагу!..
Бяжы, там чакаюць!..—
Ды птушкай падбітай
Упала, за ўсмешкай схаваўшы тугу.
Юнак не пакінуў дзяўчыну на здзекі.
Ваяцкую вернасць аддана збярог.
Ён вынес Марысю з агню...
Ды ўжо лекі
Яе не вярнулі на светлы парог.
Яе пахавалі ў зацішку дубровы,
На ўлонні няблеклай асенняй красы.
І помніцца мне:
так агніста-лілова
Цвілі над Сажом у той дзень верасы!
Яны расхіналі ля свежай магілы,
Нібыта рукамі, глыбінны пясок.
І пчолка кружыла над імі, кружыла,
І ў пчолкі мядовы зіхцеў паясок.
*
Сягоння, як некалі ў дні маладосці,
Стаю ў той дуброве. Ў руках хатылёк.
Стаю не адзін. Завітаў сюды ў госці
І друг партызанскіх гадоў — Васілёк.
Стаім... Нейкі молат мне грукае ў грудзі...
— Ну, як ты? — пытаю.— Даўно па вайне...
Мо дзеткі ўжо ёсць? —
Васілёк штось марудзіць...
Цямнее...
Ледзь чутна адказвае: — Н-не...
І раптам, нібыта яго памянілі,
Як выбухам, раптам яго падняло:
— Не, не! — Ён крычыць.— Ты паверыш —
з той хвілі
Спакою нідзе мне,
нідзе не было!
— Павер мне! — гучыць яго голас журботна.—
Дзе я ні блукаў з той пары, дзе ні жыў,—
Ніяк не забыцца мне светласці роднай,
Што ўбачыў у ёй і чым так даражыў!
Забыць не магу ані слоў яе чулых,
Ні вуснаў, ні кос, ні вачэй дарагіх,
Хоць міма нямала жыцця прамінула,
А мне на зямлі — ўсюды пуста без іх!..
Высока над намі ў блакіце замглёным
Гучалі адлётных ключоў галасы.
А тут — як тады —
пад страхою зялёнай
Раслі бестрывожна, цвілі верасы.
Мы селі на звалены дуб заімшэлы.
Маўчыць Васілёк...
Што ж — сумуе... Няхай...
Я й сам памаўчу... І ў мяне, брат, збалела
Душа па такой,
што — хоць век я шукай,—
Не ўбачу раўні ёй...
Бярвяную просінь
Цяпер я вітаю з тугой без яе.
Адзін сустракаю вятроў сугалоссе
І сонца, што ціха-задумна ўстае,
І дым-туманок над рачулкай лясною,
І неба вячэрняга зорную рэдзь,—
Усё, што яна так любіла
Са мною
Сустрэць і правесці. І спевам сагрэць...
Ды толькі — што зробім мы,
брат Васілёк мой,
Калі між людзямі расстанне жыве.
Вось зараз — мы блізка,
а заўтра — далёка,
Як жоўты лісток, што вятрамі сарве.
Але ні расстанне, ні смутак, ні гора
Не справяцца з нашаю дужасцю, не! —
Калі не забудзем адданасць мы скора,
Калі хваляванне ў душы не засне.
Жыццю і за тое сказаць трэба дзякуй,
Што любыя вочы глядзелі на нас —
Каханыя вочы!.. За іх у атаку
Хадзілі не раз і мо пойдзем не раз.
Дык што ж, захавай чысціню той слязіны,
Што тут, над магілай, з расніцы не сцёр...
Ля гэтага бору, ля гэтай даліны
Ты, брат, не пачуеш ні слова ў дакор.
Хадзем, Васілёк. Непазбыўную ў свеце
Патрэбна нам вернасць пранесці праз век.
І хай верасовая, чыстая квецень
Спакойна сінее між пушчаў і рэк...
1958