Жылі-былі два браты. Адзін бедны, другі багаты.
Ішоў аднойчы бядняк лесам, раптам бачыць - на зямлі маленькі чалавечак у чырвоным каптане ляжыць, дрэвам яму нагу прыціснула.
Падняў бядняк дрэва, вызваліў чалавечка ў чырвоным каптане.
Сказаў той бедняку:
- Дзякуй табе, добры селянін. Калі б не ты, давялося б мне тут загінуць. А за тое, што ты мяне выратаваў, прасі чаго хочаш.
Бядняк яму і сказаў:
- Чаго ж мне прасіць? У мяне нічога няма. Што дасі, усё спатрэбіцца.
Пахваліў яго чалавечак у чырвоным каптане:
- Добры ты, відаць, зусім не сквапны. Дам я табе за гэта капейку - не простую, залатую. Падкінь яе ў руцэ, і будзе ў цябе золата колькі захочаш! Толькі беражы яе, глядзі, нікому не аддавай!
Узяў бядняк залатую капейку, падзякаваў чалавечку ў чырвоным каптане і пайшоў дахаты.
Толькі ў дом зайшоў, падкінуў капейку і сказаў:
- Капейка, капейка, хачу мяшок золата мець!
Азірнуцца не паспеў, стаіць пасярод хаты мяшок, поўны грошай, ніводнага медзяка, ніводнага сярэбранага грошыка няма, адны толькі залатыя!
Разбагацеў бядняк, пачаў жыць - і ні ў чым патрэбы не мае.
Дачуўся пра тое багаты брат, пайшоў да беднага і спытаў:
- Дзе ты, братка любы, столькі дабра ўзяў?
А бядняк жа, добрая душа, усё яму і расказаў: як па лесе ішоў, як чалавечка ў чырвоным каптане ўбачыў і вызваліў з-пад паваленага дрэва.
- Цяпер, - кажа, - калі залатую капейку не згублю, век мне жыць не тужыць, ніколі не збяднею!
Стаў багаты брат у беднага залатую капейку прасіць:
- Хоць на час, на адзін дзень дай мне капеечку! Я толькі трошачкі ёю пакарыстаюся і табе аддам. Ты ж ведаеш, братка мой любы, што на ўсім свеце для мяне ты самы родны чалавек!
А бядняк, добрая душа, забыў, што залатую капейку аддаваць нельга, кажа брату:
- Вазьмі! Мне не шкада, у мяне дабра ўдосталь!
Прынёс багацей залатую капейку дадому і давай золата грабці мяшкамі. А потым схаваў яе ў самы далёкі куфар і не думае аддаваць свайму брату.
Прайшоў час і яшчэ столькі ж. Пражыў бядняк сваё дабро, патраціў грошы. І бачыць - багаты брат яму залатую капейку не нясе. Пайшоў да яго і сказаў:
- Калі ты не прыйшоў, дык я па сваю капеечку сам з'явіўся!
А багацей яму адказвае:
- Пра якую такую капеечку ты размову вядзеш? Я табе нічога не вінаваты і браць у цябе нічога не браў!
Надаваў яму штурхалёў, прагнаў з двара.
Вярнуўся дамоў бядняк, жонцы скардзіцца. А яна кажа:
- Што цяпер з ім зробіш? Ён багаты, ён дужы, на яго ўправу хіба знойдзеш? Не, відаць, не лёс нам багата жыць!
Прыйшлі ў хату да бедняка жабрацтва, галеча ды голад.
Успомніў тады бядняк пра чалавечка ў чырвоным каптане, вырашыў да яго пайсці.
Падаўся бядняк у лес. Знайшоў тое месца, дзе чалавечка першы раз сустрэў. Бачыць - дрэва, як і тады, ляжыць. Лісце з яго абляцела, галіны на ім пасохлі.
Пачаў бядняк чалавечка клікаць, а ніхто не адгукаецца. Што рабіць? Здагадаўся бядняк - па дрэве паваленым пастукаў: «Тук-тук! Тук-тук!»
Адкуль ні вазьміся, з'явіўся чалавечак у чырвоным каптане, спытаў:
- Гэта ты мяне клікаў? Ну, расказвай, як жывеш. Ці многа дабра нажыў залатой капеечкай?
Заплакаў бядняк і расказаў чалавечку ў чырвоным каптане аб тым, як брат брата пакрыўдзіў.
Раззлаваўся чалавечак у чырвоным каптане, а потым сказаў:
- Ну добра, на першы раз дарую табе. А другі - не прасі! Стары я стаў: пайду ў далёкі лясок, знайду там масток - адпачываць буду.
І даў бедняку абрус.
- Рассцялі яго, - сказаў чалавечак у чырвоным каптане, - і ў цябе ад пачастунку стол будзе ўгінацца! Еш і пі, колькі душа захоча. Толькі глядзі, нікому абруса не аддавай!
Прыйшоў бядняк дамоў, разаслаў абрус і спытаў у жонкі:
- Ну, жонка, есці хочаш? Толькі скажы. Што ні пажадаеш - усё будзе.
Сказала жонка:
- Вось каб зараз кашы з маслам паесці!
Толькі прамовіла, з'явілася на стале каша з маслам, рассыпістая, гарачая, аж пара ідзе.
Елі яны, елі кашу, наеліся, а яе не меншае. Паклікалі гасцей, і тыя наеліся. З іншых вёсак людзі прыйшлі.
Бядняк усіх запрашае:
- Ешце, людзі добрыя! Частуйцеся!..
Дачуўся пра той дзівосны абрус багаты брат, прыйшоў да беднага, просіць:
- Дай ты мне, братка любы, хоць на адзін дзень абрус гэты!
А бядняк яму адказвае:
- Навошта табе абрус? Еш уволю. Што хочаш, тое і падам, усім, чаго пажадаеш, цябе накармлю!
Бачыць багацей, не дае яму бедны брат абруса, і кажа:
- Хачу я, братка, курачку смажаную з'есці і салодкага віна папіць!
Толькі сказаў - увесь стол смажанымі курамі застаўлены, ад цяжкіх бочак з віном прагінаецца.
Пачалі яны курачак смажаных есці, віно папіваць. А багацей жа бедняку ўсё падлівае і падлівае.
Захмялеў бядняк, павесялеў, песні спявае, радуецца, а чаго - сам не ведае. Тут багацей і папрасіў у яго:
- Дай ты мне, братка мой шаноўны, хоць на адзін дзень абрус свой. Я толькі сямейку, дзетак накармлю і зараз жа табе з удзячнасцю найвялікаю вярну яго. Заўтра ж у мяне імяніны!
А бядняк ап'янеў і крычыць:
- Бяры абрус! Што хочаш бяры, мне нічога табе не шкада.
Схапіў багацей абрус і панёс дадому.
Вось прыходзіць да яго назаўтра бядняк з імянінамі віншаваць, багацей як закрычыць:
- Ты куды лезеш, торба жабрацкая! Пайшоў прэч!
І сабак на яго нацкаваў.
Вярнуўся бядняк дамоў, плача. Есці няма чаго, і ўзяць цяпер няма дзе. Успомніў зноў пра чалавечка ў чырвоным каптане, вырашыў да яго пайсці. А жонка кажа:
- Ну куды ж ты пойдзеш? Ён табе дапамагаў, а ты ўсё, што атрымаў ад яго, багацею аддаў!
Бядняк ёй сказаў:
- Што ж цяпер рабіць? Усё адно паміраць, пайду ў лес.
Прыйшоў да таго месца запаветнага, у далёкі лясок. А там масток. Глядзіць - унізе чалавечак у чырвоным каптане ляжыць, адпачывае. Аклікнуў яго бядняк. Падняўся чалавечак у чырвоным каптане, заспаны, сярдзіты:
- Зноў прыйшоў мяне турбаваць!
Заплакаў бядняк, пачаў маліць:
- Даруй мне, толькі ўжо што рабіць, не ведаю. Без цябе загіну і я, і сямейка мая. Забраў у мяне хітрасцю багаты брат той абрус, што ты мне даў.
Выслухаў яго чалавечак у чырвоным каптане і сказаў:
- Чаго ўжо! Другі раз пашкадую цябе, але ведай - на трэці раз не прыходзь. Залатую капейку ты аддаў. Абрус ты аддаў. Што ж табе цяпер падарыць?
Задумаўся чалавечак у чырвоным каптане, а потым сказаў:
- На, вазьмі гэтую торбу. Павесь яе цераз плячо, стукні па ёй кіёчкам і скажы: «Торба, дай розуму!» А цяпер пакажы, як ты з ёю спраўляцца будзеш.
Павесіў бядняк торбу сабе цераз плячо, стукнуў па ёй кійком і сказаў:
- Торба, дай розуму!
Толькі сказаў, як выскачылі з торбы сем маленькіх чалавечкаў у зялёных каптанах і давай бедняка кіямі лупцаваць. Спалохаўся бядняк, пачаў свайго дабрадзея прасіць:
- Галубок, заступнік мой, злітуйся! Скажы, каб біць перасталі!
А той смяецца:
- Зараз розуму набярэшся - і перастануць. Пачакаў трошкі і сказаў:
- Торба, хопіць розуму!
Толькі сказаў, чалавечкі ў зяленых каптанах, усе сямёра, у торбу схаваліся.
І ўздыхнуў бядняк:
- Ну і ну! Набраўся я розуму!
- Вось так! - сказаў чалавечак у чырвоным каптане. - Цяпер ведаеш, што з торбай рабіць, як быць?
- Ведаю! - сказаў бядняк.
Падзякаваў і пайшоў адразу да свайго багатага брата.
Прыйшоў і кажа слугам:
- Хутчэй клічце брата сюды, важны клопат да яго ёсць!
Выйшаў багацей, смяецца:
- Зноў па даўгі прыйшоў, жабрак!
А бядняк кажа:
- Што ты, брат мой шаноўны! Атрымаў я новы падарунак ад чалавечка ў чырвоным каптане. Апошні. Мабыць, ён самы лепшы і ёсць. Давай мяняцца?
Узяў багаты брат торбу, павесіў цераз плячо, махнуў кіем і кажа:
- Ну, жабрак, не бачыць табе і гэтага падарунка!
Стукнуў тады бядняк кіем па торбе і крыкнуў:
- Торба, дай розуму!
Як выскачылі сем чалавечкаў у зялёных каптанах, як пачалі багацея лупцаваць, дык ён закрычаў:
- Братка, братка, пашкадуй мяне! Спыні іх!
А бядняк стаіць, паглядвае.
- Не, - кажа, - пакуль яшчэ іх спыняць рана. Вось набярэшся ты розуму, тады і спынім.
А чалавечкі ў зялёных каптанах малоцяць багацея! Багацей крычыць:
- Браткі! Адпусціце! Не біце!
А тыя, ведай, дубасяць яго.
Убачыў багацей, што так не вырабіцца з бяды, скумекаў хутка.
- Жонка! - крычыць. - Нясі залатую капеечку!
Бядняк кажа:
- І абрус не забудзь!
А багацей услед паўтарае:
- І абрус, абрус не забудзь!
Аддаў ён бедняку залатую капейку і абрус-самабор.