Накрыўшыся вячэрнім змрокам, ушушкаўшыся стагамі свежай саломы, задрамала вёска Церабілаўка.
На вуліцы мільганула чорная цень і нырнула ў цесны двор.
Ляпнулі дзверы.
— Добры вечар у хату!
— А-а, кум. Здароў!
З кутка вынырнула лахматая галава.
— Запалі, жонка, лямпу — кум прыйшоў! Газоўкі мала.
— Газы няма.
— Хэ, хэ,— заляскала з кутка,— цяпер, хэ-хэ, ляктрычаства ў модзе!..
— А дзе ж яно?
— Г-гэ-э, ка’а, дзе яно! Чыталі ўчора ў Янкі Трыгубіцы газету, дык ніша, што, ка’а, вёску асвецяць.
— Не даю веры.
— А думаеш, я даю? Дурны ты! Я ж кажу...
— Ат, гэта якраз, як нашы хлопцы дагары нагамі ўсё перастаўляюць; так і тут...
— Яно верна, хэ-хэ, сабака брэша, вецер носіць.
— Ка’аш, нешта разносяць? Ляктрыства па вёсках? А хто табе казаў? Не вер, плюй у вочы!
— Н-не! Я кажу пра хлопцаў. І мой жа Паўлюк у гэтай хеўры. Я, кажа, кансамол, і што ты мне зробіш?!.
— А ці праўда, што пакроў не прызнаюць?
— Кажаш, ці праўда! Слухай мяне, я ж ведаю, бо Паўлюк... Вы, кажа, старыя, калі гэтак пільнуецеся пакроў, святкуйце, а мы, кажа, свае пакровы зробім. Сабраў з поля ўраджай — святкуй ураджай, у нас так. Паглядзеўшы на нас, і вы, кажа, за намі пойдзеце.
— Хто гэта «вы»? Гэта значыць, мы, старыя, святкаваць з кансамоламі дзень ураджаю? Гэта гэтак Паўлюк казаў?
— Але!..
Хата гранула рогатам.
— Глядзі, Мікіта, кансамолам зробяць, гы-гы-гы!..
— Хэ-хэ — свята ўраджаю замест пакроў. І ды хто з імі пойдзе?!
— І чаго мяшаюцца! — зноў загаварылі.— Напусцілі гэтых кансамолаў (ды хто іх, праўда, напускаў, самі нек...), аграномаў некіх напрыдумлялі і дураць светам... Не гэтак вы, кажуць, поле абрабляеце. Саўсім, кажуць, па-дурному абрабляеце — дзіва, кажа, што не родзіць. Як жа ўжо яго абрабляць тут, чорт яго мацеру ведае.
— Ат, трэба было сказаць, калі чуў,— хай ужо нечага цябе пан-бог каростаю абробіць, калі нядобра я табе поле абрабляю.
— І чаго ўжо, здаецца, лезці?! Падатак аддаў — квіта. Не лезь. Дык бо не, мяшаюцца.
— Яно верна, не мяшай нам жыць так, як дзяды нашы жылі — ціха і добра. Часам з квасам, парою з вадою, але так, як прывык. А гэта аграмонаў нейкіх распладзілі. Забраў падатак — не лезь!
— Хэ-хэ-хэ — туды падатак, сюды астатак, і чаго больш? Верна?!.
— Кхэ, кхэ — табака моцная.
* * *
Назаўтра думу думала вёска Церабілаўка — куды кінуцца. З аднаго канца вуліцы гулам гулі царкоўныя званы — абедню пакроўскую поп служыць строіўся, з другога канца загрукалі возам — павезлі нешта ў школу, а там — камсамольцы, аграном, людзі нейкія новыя, настаўнік.
А тут дзяўчаты з крыкам:
— «Дзень ураджаю» ў школу павязлі!..
І Церабілаўка ўся рынулася ў школу. Царкоўныя званы пагулі-пагулі і сіратліва заціхлі...
— Таварышы, сённяшні дзень...
— Ш-ш-ш. Хто гэта гаворыць?
— Аграном.
— А, аграмон?!
— Настаяшчы рамон, што канюшыну глушыць...
— Ш-ш-ш...
— Чаго шыкаеш, як вужака, слухай.
— У сённяшні дзень, таварышы, мы павінны добра агледзець сваю палявую працу — як мы яе вядзем і што яна нам дае. Нам трэба паглядзець, колькі карысці там, дзе працуюць з агранамічнай навукай і дзе па-дзедаўску. Мы вось як разбяром зараз гэта, дык скажам, што нашы дзедаўскія парадкі ў гаспадарцы нічога не варты. І вось зачым...
— Чуеш, кум? — каравыя пальцы тузянулі суседа за халат.— Ты адно паслухай, кум,— нікуды, кажа, мы не варт з нашаю працаю...
— Ат, плюй у вочы.
— Арыштуе.
— Н-не!..
А «кум» набраўся смеласці:
— Ды ты, таварыш аграмон, я табе скажу па совесці па чыстай. Нічога, ты кажаш, не варт нашая праца дзедаўская, а недзе там, кажаш, вельмі добра — іначай працуюць, іначай вядуць гаспадарку, і вельмі родзіць. Дык дай жа ты мне на рукі тую іх працу, пакажы мне, як яно там у іх родзіць; што так гаварыць...
Весела кальнулі аграномавы вочы «кумаў» твар.
Бачыць «кум»: нагнуўся аграном каля стала, дастае нешта з кутка.
— Пачынаю паказваць, слухай!
«Кум» шмыгануў наперад, церабілаўцы ўсе за ім.
— Вось гэтае сена, браткі, вырасла на тым поплаве, на якім не ходзяць, як у вас, усю вясну і восень свінні, а дзе зроблена ўсё так, як казаў аграном. Угнаілі гэты поплаў тым попелам, які вашы бабы за плот высыпаюць.
Глядзяць церабілаўцы — у агранома ў руках пук сена, камсамолец з кутка на паказ больш цягне. Травіны, як лейцы, даўгія, як хвойнік, сяніна ў сяніну...
— Гэ-э, асакі палескай набраў, ды і хваліцца. Дзе гэта відана, каб добрая трава гэтак расла... Няма дурных...
Агонь нецярплівасці пекануў «кума», хваціў сена рукамі.
— А-я-й, браткі, гэта ж мурог!
— Мурог, настаяшчы мурог, ды гэтак узбуяў... А браткі ж...
А тут аграном:
— А вось перайшлі на шматполле, пачалі сеяць усякія культурныя травы — канюшыну, сырадэлю, лубін, як мора, цэлыя палеткі вікі... Ды яшчэ правялі канавы на поле з балота і балота асушылі — стала сенажаць па бараду, і поле сушы пакінула баяцца. А травамі так угнаілі поле — гною не трэба. Глядзі, як родзіць, аж жыта змянілася!
Глядзяць церабілаўцы — жыта, як боб: зярнё ў зярнё, цэлая мерка...
— Навыбіраў можа з кучы!..
Але тут самі гыгыкнулі рогатам:
— З кучы? Па аднаму зярняці? Хэ-хэ, чудак.
Агледзелі ўсё церабілаўцы, перамацалі. Паслухалі. Кажуць:
— Яно то верна, удвайне ўраджай. Але на тое заграніца, каб па-загранічнаму радзіла. А ў нас што? У іх і поплаў ад попелу родзіць, сей попел — расце сена.
Аграном расцягнуў твар усмешкай.
— А ведаеце вы, дзе гэтая заграніца? За дзесяць вёрст ад вас, у агранамічным пункце.
Ахнулі церабілаўцы.
— Ну?!
— Верна. Пытай у яго. Вось селянін адтуль.
Выйшаў ён наперад, той селянін. Глядзяць — суконная жакетка, у ячменных асцюках: свой брат.
— Дык гэта праўда?
— А то як жа, я ж адтуль.
Церабілаўцы абкружылі стол.
— Не напірай, браткі, аграмона прыціснеш!..
— Мы яго цяпер прыціснем. Давай яго сюды.
— А гэта бачылі?
Махнулася белае над галовамі.
— Лаві газеціну!..
— Чытай, кум.
«Кум» заслібізаваў.
— «Беларуская Вёска».
На трэцяй старонцы наткнуўся: «Як нашы сенажаці замест 40 пуд. сталі даваць на 180 пуд. сена з дзесяціны».
Зноў загулі церабілаўцы.
— Як то?
— А вось так.
— Дык чаму ж у нас гэтага не рабіць?
— А вам жа пакровы, а не дзень ураджаю трэба.
— Што пакровы, цемната наша, вось і пакровы.
І загулі церабілаўцы гулам:
— Дзень ураджаю — свята наша, настаяшчае, сялянскае!
— Церабілаўцы ў людзі выходзяць!..