Няма ні агнёў, ні яскравых колераў, ні гулкіх зыкаў. Дрэмле ноч, і моўчкі ўзняла на даляглядзе сінюю сцяну хмар. Ці можа гэта растуць там дзівосныя формы лясоў, якія трэба прайсці ці праехаць?
Колерам пачарнеўшага снегу зямля зусім злілася з ноччу і ўсё плыве і плыве насустрач гаварлівым вагонам. Усё плыве ды плыве.
А на паравіку трое людзей.
Мулін, высокі і тоўсты, расперазаўся і скінуў кароткі кажух і стаіць з маўклівым выглядам пільнага гаспадара над усім тым, што з ім, перад ім і за ім. Ён усё наглядае ў змрочныя далі зямлі, а калі пераводзіць вочы на качагара Юляна — твар яго, шырокі і круглы, прымае раптам гумарыстычны выгляд, усе рысы на ім як бы дрыжаць ад нявыяўленага смеху, і белыя ад прыроды, але чорныя ад прафесіі вусы рассоўваюцца ў бакі, каб даць магчымасць выплыць з-за губ і белых зубоў хітра-бацькаўскай ухмылцы.
У яго тоўстая, сухая шыя, рэдкія валасы на галаве і раздвоеная, нядаўна брытая барада. Постаць грузная, моцная. Многа ў ёй нечага як бы вялікага, да чаго трудна дасягаць таму, хто не прывык думкамі ці адчуваннямі разбірацца ў вакольным.
Голас у яго і шырокі і востры, як тысяча іголак, і, як глядзіць ён ды пытае аб чым, відна ў гэтым не проста малазначная і пустая цікавасць, а нешта большае: вось магу і не пытаць, можаш і не гаварыць, гэта нікому не пашкодзіць, так як і мы яму з табою не пашкодзім і не паможам, але каму ж ты раскажаш так, каб адпачыць душой, расказваючы?
— Ну дык як гэта было? — коле ён бясхітрасна-вясёлым агнём вачэй Юляна.— Расказвай. Кажаш, пасадзіў ён табе пісагу на ўсё рыла?! Умяшаўся, кажаш, у справу, хэ-хэ!
Юлян стаіць перад ім, да мізэрнасці рухавы і гаварлівы. Пераліваецца яго твар жывымі ўсмешкамі, як гэта ноччу вада месячным светам. І выгляд у яго такі, як бы гэта ён усім сваім — і нізкаю постаццю, і круглым носам на белым твары, нават таею лапатаю, якую трымае ў руцэ,— хоча сказаць: «Вось бачыце, якія. Вам усё здаецца так, а мне вось як, а то і ніяк не здаецца. От нават і свой казённы кажушок зашпіліў я ніжнімі гузікамі за верхнюю дзірку, хто з вас калі гэтак зашпільвае?!»
Да яго нейк не прыстае вугольная сажа... Рыжыя вусы выраслі так, што правы вус сядзіць вышэй левага; і хоць яны амаль да самых губ выстрыжаны, але і здалёк даюць твару яго выраз некага вечнага гумору, нават лёгкай сатыры, і такога ж гумарыстычнага, бесклапотнага непарадку ў пачуццях і думках.
Уздоўж носа па твары праходзіць у яго другая пісага, чырвоная і тоўстая, ад чаго правая палавіна твару выглядае весялей за левую.
Ён весела глядзіць на Муліна і водзіць пальцам па гэтай весялейшай палавіне твару.
— Хэ-хэ! Смех, браткі! — пробуе рагатаць ён, мнагазначна крывячы вочы ўлева, дзе задумёна стаіць памочнік Муліна, Аляксей Губар.
— Значыцца, зноў недзе Варшаву браў,— не ўнімаецца Мулін,— гавары, як і дзе гэта было.
Юлян зноў кідае адным вокам на Губара, які, у сваю чаргу, не спускае глыбокага зірку з гэтага порсткага чалавека. У гэтым зірку маўклівая насмешка над тым, што рыхтуецца расказаць Юлян.
Мулін прыціхае, мацней прыпіраецца плячом да халоднага жалеза і пачынае слухаць; слухаць і бачыць нават тое, чым Юлян рыхтуецца да гаворкі. Ён бачыць, што гаворка будзе вясёлая, будзе яна перамешана з цікавымі да слёзнага смеху рухамі і твару, і вачэй...
Юлян ад вясёлага задавальнення дробна махае галавою і адчувае ўсю ўрачыстасць надышоўшай хвіліны: вось будзе ён расказваць пра значнае здарэнне, апрача самога сябе, цікавае яшчэ і тым, што кожны дзень можа зноў быць, толькі ў розных формах, але як адна суцэльнасць — ніколі не будзе залежвацца ў яго душы і загэтым ніколі не надакучыць. Гэта таксама, як гэты паравік, на якім усё жыццё ездзіш па зямлі: бяжыць ён, і ніколі ты з яго аднаго і таго ж не ўбачыш два разы, раз убачыў — прапала, цераз момант яно адбяжыць назад і растане недзе ў прасторах свету і тут забудзецца. І няхай сабе так — наперадзе будзе нешта іншае, якое — хто яго ведае. Ды гэта і няважна: што-небудзь ды будзе, так не абыдзецца. Ці мала чаго на свеце ёсць!
Так прапускае Юлян праз свае адчуванні свет.
Несвядома гэта адчуўшы, ён ухмыляецца і пачынае рашуча чухаць шыю. Губар вастрэй зазірае яму ў твар і думае:
«Вось нешта будзе гаварыць чалавек і раскажа, пэўна, нешта дробнае, нязначнае, непатрэбнае і цікавае можа толькі тым, што выяўляе тупасць і дурнату чалавека. Бо гэта толькі здарэнне і не ахопіць сабою ўсяго таго, што існуе... Будзе гаварыць ды смяяцца сам над сабою».
— Значыцца, так,— гаворыць Юлян і моргае вокам у прастору, але тым абодвум ясна, што моргае гэта ён на сваю пісагу каля носа.
— А дзе гэта было? — весела пытае Мулін.
— Дзе было? А хал-лера яго ведае, дзе яно было. На станцыі было, а на якой — многа іх праехалі.
— А хто гэта так пачаставаў цябе?
— Народу было многа.
Юлян заходзіцца дробным рогатам, і з абсалютнай сталасцю глядзіць на яго Губар. У Муліна ад бацькоўскай ухмылкі паднімаецца ўгару губа.
— Выходжу гэта я, браткі, з паравіка, бачу — народ стаіць. Пасажыраў не можа быць, думаю, глуш, адкуль яны. Я тут жа на месцы запускаю ў народ вока — бачу: глядзяць, смяюцца, рукамі махаюць і так стаяць. «Што вы тут робіце?» — пытаю. «А табе што!»—чую голас. Гляджу я — стаіць ён, браткі мае, на тоненькіх ножках. Ножка — як рыла з бутэлькі... Дык я калі зарагачу...
— Чаго? — падаў раптам, нейк нечакана для ўсіх, голас Мулін.
— Чаго? А чорт яго ведае. От смешна стала. Паглядзеў я на яго ногі — бачу: дрыжаць нейк у каленях. Паглядзеў я на твар — а ён не відзён за вусамі. У адзін вус можна гарнец сажы ўсыпаць, і каб, усыпаўшы, патрос той вус, то наўрад ці тая сажа адтуль выцерусілася б. Такія, браткі, вусы нейкія пераблытаныя, збітыя...
— Кампактная маса, значыцца,— з гуллівым сарказмам падмаргнуў Мулін.— Ну-ну, гавары.
— Ну, дык я, значыць, парагатаў трохі з таго твару, а твар дык дробны, як шрот, і бачу — яшчэ адзін падыходзіць, неяк вельмі ж падобны да яго. Капоціна нейкая абрынданая ляпае па халявах, а боты, праўда, новыя, як шкло. Тут я запытаў у таго, першага: «Чаму ў цябе ногі такія тонкія?» «А ты што!» — адказаў ён. Я, кажу, машыніст з таго вунь поезда, што стаў на трэцяй лініі. А мы, кажа, старажы на гэтай станцыі. «А чаго народ каля вас?» Тут, кажа, пасажыр, значыць, адзін пайшоў у буфет ды выпіў як мае быць, а поезд і пайшоў. Дык ён, бегучы, на гэтым самым месцы два разы засаб паваліўся ды калі закрычыць! Вось народ і сабраўся...
— Ды гавары ты хутчэй, хто табе храпу раскавеліў! — не ўцярпеў Мулін.
— Там жа гэта было, на гэтай самай станцыі. Той самы, што з тоненькімі ножкамі, з тым самым, што ў новых ботах, пачалі неўзабаве аглядаць платы ды адтуль і пачалі цягаць...
— Каго?
— Каго?! Пры мне, на маіх вачах двух завялі некуды. Каб працверазіліся. Там жа, вядома, людзі здарожаныя, дык ён калі вып’е, дык вельмі ж разбірае. А там нейкі як бы садок за будынкам пры паркане, дык там яны і складаюць капыты, каб галава, значыцца, прачысцілася.
— Аг-га!..
— Ага. Дык я, значыцца, думаю — пайду пагляджу на гэтую фацэцю. Падышоў к плоту, зараз укідаю адно вока на той бок, аж ён, той, значыцца, самы, што з тонкімі ножкамі і кампатнымі вусамі...
— Кампактнымі,— паправіў Мулін, заліўшыся рогатам.
— ...Кампактнымі, значыць, вусамі, кладзе аднаго пад бярозай, а той лажыцца сабе ціхенька... На што ты, кажу, тут складаеш яго, ён жа тут змерзне, як жаба. А табе што, адказвае ён, тваё дзела — паравік; а тут я ведаю, што раблю... Я прыгледзеўся, аж і ён сам ледзьве на нагах стаіць. Дык я калі зарагачу, а ён да мяне — чаго, кажа, залягаешся, ды калі дзерпане мне па гэтай, значыць...
— ...Па храпе,— памагае Мулін, прысядаючы ад рогату.
— ...Ды, дзерпануўшы мяне, спалохаўся, ды калі драпане ўцякаць... А пазуры, як у савы, каб яны яму павылазілі... А той, што ляжаў пад бярозаю, падняў галаву ды давай мармытаць мне — не тваё тут, кажа, дзела, без цябе тут усё зробяць, ідзі сабе ды глядзі, да чаго прыстаўлены... Гаворыць, а сліна з губ, як з ручаіны, плюхае па барадзе, да самае грудзіны ланцугамі расцяглася...
— Ну-ну-у-у?!
— Яй-права...
Мулін трасе жыватом ад рогату, прыкленчвае і хапаецца рукамі за калені. Юлян ляпае рукамі і дрыжыць увесь, Губар насмешна пазірае на іх абодвух і маўчыць. Рогат заглушваецца стукам калёс машыны і звонам жалеза, і гэты хаатычны шум пакрываецца рытмічным і роўным лёскатам вагонаў ад шыбкага ходу... Бягуць насустрач змрочныя далі зямлі, здаецца, і яны аддаюць нейкім тонкім гулам...
Губар стала прыпіраецца плячыма да халоднага жалеза і хмурыцца, гледзячы на рагатуноў. Пасля хмурна і моцна плюе сабе пад ногі.
— Чаго плюеш? — пытае Юлян.
Губар плюе яшчэ раз і адварочваецца.
— Чаго ты! — падыходзіць Юлян і зноў рагоча і цярэбіць Губара за гузікі.
— Над кім ты рагочаш?! — пытае Губар.
— А табе не падабаецца?
— Не!
— Дурны ты... А мне ўсё падабаецца, бо з усяго пасмяяцца можна. Ты нават вазьмі ды цяпер нада мною пасмейся, я табе слова не скажу.
— З дурняў не смешна, іх шкадаваць трэба.
— Ну?!
— Ты думаеш, калі рагочаш з таго п’янага, што там пад бярозай ляжаў, дык вельмі герой вялікі — ты гэта сам пад сабою рагочаш, ты ж гэта сам сябе асмяяў. Ты ж не ведаеш таго чалавека, ён можа з вялікага гора выпіў, а пасля аддаўся цвярозаму — рабі, значыцца, са мною, што хочаш, я буду маўчаць, і нават пакарай мяне... А ты паднімаеш рогат...
— Ну-у-у, ты заехаў, чорт цябе ведае, куды, дзяцінееш ты пад старасць... Праўда, Мулін, ці не?!
Мулін корпаецца ў нейкіх жалезных, звінячых прэнтах, але ўвага яго ўся тут. Рогат яго прайшоў, і ён з вялікаю асалодаю нарыхтаваўся слухаць новае. Яму весела глядзець на гэтых двух людзей. І на твары яго засталося чаканне — што далей будуць яны рабіць?
Пад’язджалі да глухое станцыі. Спатыкала яна поезд некалькімі каламутна-чырванаватымі ліхтарамі. Некалькі чалавек клапаціліся з крыкам у змроку. Поезд тут трохі стаяць павінен быў.
— Я ведаю, чаму ты такі,— усміхнуўся Юлян у твар Губару.
— Ну?!
— Бо гэта ад цябе як уцякла Марфа да тэхніка Камароўскага, дык ты і пачаў паказваць з сябе такога, над якім смяяцца няможна, а я з цябе пасмяяўся б, і каму хочаш гэта скажу...
Прыпыняючы машыну, Мулін застыў у радасным захапленні. Ён даў моцны свісток і весела разгладзіў вусы, не спускаючы вачэй з двух чалавек...
Не скончыўшы гаворкі, Юлян пайшоў на станцыю ў буфет, яны ж удвух адарваліся ад поезда, перагналі машыну на другую лінію, некалькі разоў выязджалі адны далёка ў палявы змрок ночы, пасля адцягнулі назад і загналі далёка на пятую лінію вагон з каровамі. Пасля з поездам яшчэ трохі стаялі...
Юлян прыйшоў пасля першага званка. Ён уставіўся ў твар Губару і стаў канчаць перарваную гаворку:
— Я з цябе заўсёды пасмяюся... На тваім месцы я доўга не раздумваў бы і ніякіх камедый не паказваў бы, а злавіў бы дзе-небудзь вечарам гэтую самую Марфу, ды прыпёр бы дзе-небудзь у цёмным кутку, ды аддубасіў бы гадаўку...
— Не смей так гаварыць пра Марфу!
— Яй-права, я як чамярахнуў бы дзе-небудзь ды ўсыпаў бы, каб памятала, сукіна дачка...
— Гавару, пакінь!..
— Я яе ашчарэпіў бы дзе ды хоць пацешыўся б...
І Юлян заліўся рогатам. Весела перажываючы гэтую спрэчку, паціраючы рукамі ад асалоды наглядання, глядзеў на іх Мулін.
Губар сарваўся раптам з свайго месца і пхнуў Юляна ў грудзі. Той перакруціўся нейк бокам на хаду, хацеў затрымацца за жалеза, але рука пакаўзнулася, і ён з’ехаў з машыны ўніз, стукнуўшыся губамі аб рэйку. Ад нечаканасці ён з момант ляжаў на адным месцы, пасля вінавата нейк усхваціўся, выплюнуў на снег кроў і пайшоў на станцыю мыцца... Затаіўшы на твары лёгкі смех, Мулін пачаў выціраць кудзеляю запэцканыя ў аліфу рукі...
Так адбылася маленькая драма між двума людзьмі, ноччу на глухой станцыі.
Юлян прыбег пасля свістка. Паплёўваючы сабе пад ногі, ён выціраў рукавом прыпухшыя губы і барматаў:
— ...Каб ты згарэў, каб ты! Трэба поезд у ход пускаць, а ён пхаецца... Ах, каб цябе агонь спаліў, каб цябе, гэтакага чалавека...
Мулін весела і хітра яму падмаргнуў.
Хутка поезд найшоў у цёмную шырыню палёў, і на станцыі стала пуста і ціха.
Як развіднела, прагналі тут у горад чараду пахудзеўшых за дарогу кароў, адчэпленых з вагонам ноччу ад поезда. Яны ўтапілі ў снег некалькі капель крыві, якую Юлян выплюнуў. Так што ад таго, што было тут ноччу, засталося ніякага следу.