Вялікі паход скупы на адпачынак. І мы спалі мала - прыхваткамі, па гадзіны дзве ўпору.
У вёсцы Сінегах засталі мы сляды праходу ранейшых вайсковых часцей: дзеці гулялі з кабелем; каля хлява крайняй хаты, на панадворку, на расцярушанай саломе, параскіданы патроны; мы папрабавалі іх да сваіх вінтовак - не падышлі, так іх зноў і пакінулі тут.
Восем хат вёскі Сінегаў шасталі на ветры раскудлачанымі грэблямі саламяных стрэх.
Спаць лажыцца трэба было адразу.
У хаце я застаў ціхую ўстрывожанасць і непакой напалоханых вайной людзей: чацвёра дзяцей і жанчына - гаспадыня і маці - прыгожая горадзенская сялянка.
Мы сцелемся ў халодных сенцах на нейкіх нізкіх скрынях - я і наш узводны, таварыш Скабакоў, вясёлы і рыжы хлапец, родам з нейкіх Аланецкіх азёрных рыбных узбярэжжаў. Мы папраўляем салому, пацёртую ранейшымі вайсковымі начлежнікамі, кладзем пад галовы ўсю сваю салдацкую маёмасць, і цяжкая дрымота зразу кладзецца на вочы нашы.
Дзверы ў гарачую хату адчынены. Там доўга і ціха спрачаюцца дзеці за нейкую «падушку з чырвонаю прошваю», і нарэшце ўсё робіцца ціха.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Прывыкшы да трывожных раніц, я ўскідаю раптам угору галаву і стараюся разагнаць каменную ранішнюю дрымоту. Малады дзень ледзьве прапускае праз маленькае сенечнае акенца першае святло сваё.
«Яшчэ пяць хвілін я паляжу, і тады буду будзіць Скабакова», - я думаю і змагаюся з цяжкай дрымотай. Я падкладваю рукі пад галаву і сціскаю каля вушэй. Тахкае і баліць у галаве.
У хаце я чую гаворку:
- Уставай, сынок, - гаворыць жанчына.
Усё маўчыць.
- Сынок, устань.
- Ай, мама...
- Устань, сынок, ну хто ж устане, ты ж самы большанькі.
- Я яшчэ хоць трохі пасплю...
- Заснеш удзень, а цяпер - ну каго ж я пабуджу.
Хлапчанё заплакала. Ён доўга зацягнуў санлівым голасам, цягнуў і, мусіць, спаў. Пасля раптам сціх. Жанчына маўчала.
Я ўстаў і пабудзіў Скабакова.
Я ўвайшоў у хату.
Жанчына рвала на кавалкі старую, зношаную да адных дзірак сарочку.
- Добры дзень, - сказаў я.
- Добры дзень, - адказала жанчына.
- Дзякуем за начлег, мы ўжо ідзем.
- Ідзіце.
Што мне сказаць яшчэ? І я гавару:
- Няхай хлапчук паспіць яшчэ трохі, няхай гадуецца.
Я адчуваю сябе так, як бы ў чым вінаваты тут.
- Ну, а што я зраблю, - гаворыць яна раптам, хутка, моцна, - што я зраблю, што я адна параджу. Гаспадара няма, гаспадар ваюе. А сёння мне трэба хоць трохі пачаць авёс жаць, дастаць дзе каня ды хоць возік жыта прывезці - абаб'ю як-небудзь, хоць пранікам, а вечарам у жорнах змялю, калі падсохне за дзень на печы, дык назаўтра хлеб рашчыню...
- А каня няма?
- Каня палякі пазаўчора ў абоз пагналі, разам з хлопцам.
- З якім хлопцам?
- З сынам.
- Вялікі?
- Малы... Каб вялікі - я не тужыла б гэтак... А тут малога ніяк не ўзбудзіць карову выгнаць папасвіць. І няма чаго даць яму паснедаць. Накапала ўчора зранку картопель трохі, малыя яшчэ, дык пад вечар салдат накарміла - ідуць босыя, галодныя, абарваныя, абшарпаныя... Можа, думаю, і мой там дзе-небудзь небарак...
Яна падышла да ложка.
- Устань, сынок, я табе новыя анучы ад свае старое сарочкі адарвала, каб табе было чым нагу мяккім абкруціць. Абуеш Міколкавы лапцікі, яны табе велікаваценькія, і вольна назе будзе... Устань, сынок.
Яна нагнулася над ложкам.
- Зараз прарваць павінна.
- Што?
- Нарыў. На тым тыдні яшчэ нагу прабіў на корч, дык нарывае.
І я нагнуўся над ложкам. Хлапчанё спала. На левай назе, каля пальцаў, збоку, была белаватая пухліна, запэцканая ў гразь.
Я пайшоў у сенцы. У сваіх мяшках я нічога не знайшоў, апроч двух тараноў. Я дастаў іх і палажыў у хаце на лаве - уся мая салдацкая ежа.
І тады мы з таварышам Скабаковым назаўсёды пакінулі гэтую хату.
Праз хвілін пятнаццаць мы пакінулі гэтую вёску Сінегі.
Чакаючы загад рушыць, я ўбачыў яго: накульгваючы, ступаючы на пяту, ён гнаў карову. Каля хаты стаяла маці яго - вялікая горадзенская жанчына.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
І от мы ідзем.
Будзем ісці доўга - вялікі паход скупы на адпачынак.
1927
Каментары
Друкуецца па кнізе «Выбраныя творы» /Менск, ДВБ, 1934/. Упершыню апублікавана ў часопісе «Беларуская работніца і сялянка», 1927, № 7. Датуецца ліпенем 1927 года.