I
Рыжая барада трасецца, у бакі ходзіць ад дробнага смеху.
- Гы, гы... Вучыць. Дзьмухні, кажа, на агонь - пячы не будзе. От зараз як дзьмухну за гэткую раду галавешкаю ў рыла, дык навучыш... Гы, гы...
І, зморшчаны рогатам і гарачынёй, адсоўваецца ад агню чырвоны шырокі твар.
- Гэта ж не агонь, а твая, дзядзька, уласная барада цябе гэтак смаліць.
- Гы, гы...
Злаваць спрабуе рыжы дзядзька, але нічога ў яго не выходзіць. І зноў ён рагоча. І ўсе з ім. Дрыжыць ад смеху яснае пры агні кола на зямлі.
- Гы, гы, гы...
Трашчаць у агні смоленыя сукі. То рассцелецца агонь, нізка прыпадзе да зямлі, то шыбане раскудлачанай галавою ўгару. Выхоплівае з чорнага змроку дзядзькаў твар, побач з тварам - нечыя боты ў зямлі.
Збоку - пераблытаныя ногі, рукі, галовы, узнятыя калені, шырокія спіны.
Яшчэ горш моршчыцца дзядзька, пхае чорным сукам у боты.
- Ты, э-э, ты! Боты адцягні, а то ў нос дае. Распусціў свой дзёгаць ці варволь пад самым носам, хоць сякеру вешай. Чым ты іх квэцаеш, халера цябе ведае, гэтыя свае шкрэбалы?!
Ля агню паднімаецца галава. Пара воч колюць рыжага дзядзьку. Зноў чуваць стрыманы смех. Узнімаюцца ўгару калені і боты, паволі адпоўзаюць назад.
- Мікіта дзядзьку з ботаў у нос дух пусціў!
- Святы дух Мікіта пусціў!
- Х-ха...
- Г-гы...
Між кустоў, змрочных, баязлівых, ходзіць рогат з дымам. Трасецца агонь, дрыжыць ноч. Трэснула ў суставах.
- Не пацягайся гэтак, на кавалкі парвешся!
Голас у дзядзькі шурпаты:
- Глянь ты адно, Мікіта, на зоры - ці не за поўнач гэта пераваліла ўжо?
- Пераваліла.
- Дык спаць.
Вострым махорачным водарам патыхае ад агню. Клінок даўно няголенай барады ўткнуўся ў зямлю, цыгарка - у жар.
Рыжы дзядзька пачынае драмаць.
Абодва яны з Мікітам як бы старшыя тут, паміж гэтымі цеслярамі. Гэтак неяк само сталася. Яшчэ ўчора зрабілі яны апошнюю работу - на глухой станцыі скончылі новы будынак на склад і цяпер асталіся на дзень яшчэ выгрузіць з вагонаў пясок.
Як пачыналі яны работу, раптам пазнаваць пачалі леташняга знаёмага.
- Хіба вы, таварыш, нас не памятаеце? - гаварыў Мікіта загадчыку работ на станцыі. - Мы ж тут летась два месяцы былі, шпалы часалі.
- А хто вас ведае, - адказваў той, - у мяне за год вашага брата сотні перавернецца. Што, я павінен памятаць кожнага, ці што?
- Мы яшчэ пасля з Мікітам тыя шпалы і паразвозілі па лініі, - устаўляў сваё слова рыжы дзядзька.
- З якім гэта яшчэ там Мікітам?
- Ну, а са мною, - гаварыў Мікіта, паказваючы пальцам сабе на грудзі.
Заўтра яны зробяць апошнюю работу і на якім-небудзь таварным цягніку праедуць некалькі станцый дадому.
II
Абшар зямлі - як мора, змрок і святло - як хвалі.
Дзень ідзе, паўзе з яснага поля.
За кіламетраў пяць горад адазваўся новаму дню. Зазваніла, загуло, абарвалося.
Дрэмлюць кусты, тлее вуголле. Агонь пацягваецца ў перадсмяротнай млосці: патухне - блісне. Блісне - патухне. У кустах смяецца вада ранішнім смехам:
Люг-бр, люг-бр...
Людзі ля вогнішча гоняць ад сябе апошнюю дрымоту.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
І вось ужо няма нічога: ператварылася зямля ў шырокую роўнядзь і ўцякае; ператварылася неба ў імглу залатога святла і сыплецца - знікае, сыплецца - знікае. Ёсць і шырыцца рух цела, лёгкая гарачыня ў ім, і ў вачах - залатыя дарогі пяску з вагонаў.
На пярэднім вагоне дзядзькава барада блішчыць здалёк, усё адно як той жвір, што ў яго пад нагамі. За дзядзькам шпарка ходзяць Мікітавы плечы. На поўных вагонах - галовы і рукі, галовы і рукі. Блішчаць, як срэбра, рыдлёўкі. Голас скамандаваў:
- Дошку ўгару хапі!
Дзядзька рад. Адарваўшыся ад пяску, ён азірае раніцу і людзей. Раніца - шырокая, гулкая, людзі - рухавыя.
Зноў ідзе голас:
- Бярэш там?
- Бяру, - коціцца недзе з задніх вагонаў.
Вагоны пусцеюць. Сыходзяць людзі на зямлю. Задні вагон грануў іржавую песню з-пад калёс: пхнулі яго па рэйках.
Раптам - звон, грукат і ляскатанне. Загрымела жалеза за мастом, ухнула і пакацілася па бакавой каляіне. Голас не мог дагнаць:
- Скоры пайшоў!
І толькі неўзабаве задні вагон цягніка зелена мільгануўся.
- Ці гэта дым, ці хмары? - раптам гаворыць дзядзька, паглядаючы туды, дзе тырчаць гарадскія коміны заводаў. Сонечны вецер сушыць на людзях пот.
Вагоны ўсе пустыя. Хтосьці наспеўвае ціха:
Пад гарой й на гары
Таўкуць кашу камары.
Вецер імчыць песню па лагчынах і ўзгорках і развявае ў прасторы.
Пачало было хмарыцца, а пасля вецер перамог: хмары сышлі, і сонца зноў задрыжала на зямлі.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Свісток пабудзіў сонных.
Лезлі ў вагон, сонна пацягваючыся яшчэ.
Дзень гас.
Стары, растрыбушаны вагон не паспяваў бегчы за паравіком, і ўсё станала з-пад іржавых калёс:
- Па-ча-кай, па-ча-кай.
Аб'ехалі горад стараною. На лічаныя хвіліны сталі адно на таварнай, дзе дадаваліся да таварнага цягніка вагоны. І зноў пайшлі. Станцый пяць - і дома!
Горад паплыў як у тумане. Вечар кладзецца на загарадныя, прывакзальныя вуліцы. Штосьці пракалыхнулася, вецер трэпле чырвоную тканіну. Як гарох сыплюцца дзеці, рассыпаючы песню:
Жура-жура-журавель...
Малы астаўся ззаду, выбіўся з радоў і цягне ўсё без канца, порстка і няроўна:
Зюра-зюра-зюра-зюра...
Раптам схавала ў сабе гэтую «зюру» вайсковая капэла.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Жалезны звон горада ўздымаецца вышэй заводскага дыму і падае на прастору вячэрняй зямлі.
1925