За Ваўкавыскам мы перадыхнулі пору — ноч спалі каля нізенькіх сцен расстрэленага хутара, а днём, у трывозе наскокаў польскай кавалерыі, выкорпвалі з вытаптанай зямлі бульбу — даўно выкарпаную яшчэ ззамаладу, зялёную і смачную ад таго, што яе можна есці. Выкорпвалі шаблямі і цесакамі.
Баявая смерць адышла на той бок лясоў, пакінуўшы ў нас жудаснасць цішы пасля грому. Ад гэтага і спаў я ўночы галавою «на штабе», і цяпер ён адцягваў мне плечы непатрэбнымі тут паперамі і прыладамі — дзве нашы штабныя двуколкі, ад бешанай язды па каменнях і канавах, у адну ноч сагрэлі нас радаснай цеплынёю маленькага вогнішча на балоце.
І от ціш і бульба.
У нашых сумках яшчэ недаедкі мяса, знойдзенага на хутары,— і вось таварыш Сімянюк, два разы кантужаны на палях Бабруйшчыны, стаіць, прыціснуўшыся плячыма да сіняватай сцяны хутарскога хлява, і дастае з сумак недаедзеную сківіцу і ногі, і гаворыць:
— Як я быў настаўнікам на Смаленшчыне, дык адзін раз некалькі тыдняў не мог есці мяса — першы раз на жыцці бачыў, як рэзалі карову.
— А цяпер?
І трывожна смяюцца.
Шэсць коней стаіць на прывязі каля сцяны і шэсць абветраных людзей сядзяць з намі. І адзін кожныя пяць хвілін папраўляе на плячы сухі, патрэсканы рамень шаблі. Крывіцца:
— Ня іш тэпэр!
Сімянюк маўчыць. Стаіць ён у рваных абмотках і растаптаных чаравіках: тоўстыя порткі, вузкія яму,— знятыя на тым тыдні з забітага штабнога пісара, якога падмяніў ,— лопнулі ў каленях, і відаць споднія і брудныя. Толькі гімнасцёрка на ім новая — сіняе тонкае сукно прыгожа ахватвае яго постаць.
...У хляве трашчыць тэлефон. Шэсць чалавек сядзяць на конях. Той ізноў папраўляе рамень і кідаецца пярэднім на дарогу — к лясам, дзе маўчыць фронт. Адкуль ён, што ён рабіў раней і якія здарэнні пасля былі з ім?
І раптам ахнулі сінія лясы! Як туман, яны мігаюць за палямі аўса і пшаніцы. Наша часць ляжыць недзе там, і хто яго ведае, ці гэта на той бок лясоў, ці на гэты цяпер ужо ўсё?!
Ціхі кабель нашых тэлефонаў ляжыць па разорах і ў траве.
І вось шэсць чалавек ва ўвесь дух імчацца назад па дарозе. І толькі гэты раптоўны тупат капытоў іх коней давёў да поўнай свядомасці усю густату схаванага ад нашых вачэй недзе наперадзе руху.
Тэлефон суха затрашчаў і раптам сціх. І вось я перарэзваю кабель і знімаю яго. Сімянюк пачаў сцягваць кабель і пакінуў. Раптам перад намі ўсё сціхла; апошняя наша двуколка ад’язджае назад, і хутар пусцее. Мы стаім на картапляным полі. За нашымі плячыма, мінаючы нас, наперад бяжыць рота пяхоты. Камандзір прыгнуўся, як бы недзе моцна баліць яму, так скрывіўся яго твар. І раптам насустрач голас коннага:
— Куды гоніш! Наза-а-ад!..
Пяхота недзе знікае... Раптам страшныя ўзрывы ўхаюць з усіх бакоў, і ўсё сціхае. Сімянюк нудна крычыць:
— Уся сувязь змятушана. А зараз што?
Як хмары зялёных мошак, чуць відзён нам па баках рух польскай кавалерыі. Мы — чалавек дваццаць — кідаемся на зямлю і ляжым. І от міма нас, нам у тыл, чэша польскі атрад — бешаны тупат коней здаецца павіслым над намі.
Памятая пшаніца вакол.
Міма, і мы жывы; і Сімянюк здагадваецца:
— У бярэзніку, засаду...
Там мы ляжым гадзіны, і такая цішыня вакол! Па зямлі ў пшаніцы мірна поўзаюць жоўценькія мурашкі. Адна ў мяне на руцэ — што для яе я, малы і нязначны для сябе і вялікая нямая маса для яе... Пшаніца пачынае шумець.
Сімянюк садзіцца і здагадваецца, што ледзь прыкметны шэры рух — далёка — наша пяхота.
І раптам роспачны жах крывіць яго твар. Вачыма паказвае ён наўскасы назад злева, і бачу я — дзе пачынаецца нізкі бярэзнік, сажняў за пяцьдзесят перад гэтым і зусім блізка да нас, прыціх паляк на зямлі. Дзе яго конь?
От ён варушыцца, чуць падняў галаву і прылажыў да вачэй бінокль.
— Наша пяхота адыходзіць,— у немай роспачы шэпча Сімянюк,— у зубы польскай конніцы... Падай знак які-небудзь, як падыдуць.
Як бы гэта якую малітву сказаў ён.
І раптоўна ва ўвесь дух папоўз, як ляжаў, наперад.
Мусіць хвілін пяць поўз ён, пасля ўскочыў і пабег. От ён усё далей і далей. Мне відаць, як паляк бачыць пяхоту і бачыць яго. І злуе...
Ён можа думае, што ў нас блізка атрады конніцы, куды пабег Сімянюк, і от ён цэліцца ў яго і страляе. Сіменюка нам не відаць, а, падняўшыся трохі, відаць, як далёка прыпынілася ад выстралу наша пяхота. Пасля пайшла налева. І злева ж выязджаць пачала наша конніца.
Над пшанічным полем спявалі кулі, і польская конніца спешна варочалася полем справа ад нас.
Пад вечар не сціхалі кулямёты; пяхота наша ляжала далёка перад намі. Нам пазначана было ісці на мястэчка Ражаное, спешна сфармавацца ў новую часць...
Таварыша Сіменюка мы ўбачылі нежывым — дзве кулі прабілі яму галаву і левае плячо. Сіняя гімнасцёрка была пад карою сухой крыві, і твар выцягнуўся да вастраты — ад пакут, у якіх ён канчаўся.
Уночы мы ідзем росным гасцінцам. Вечнае расцвітанне зямлі поўніць нас салодкай трывогаю сэрца. І які ўздым ад глыбокіх слядоў чалавечых бур!
Мы нясем астаткі сваіх сіл у глухое мястэчка, каб там выліць іх у бурнае мора.
Таварыша Сіменюка з намі няма.