Вера разула кеды, павесіла іх на плот сушыцца,— ішла паўз гала, што кожную вясну разлівалася за планамі, убачыла купку жоўтай лотаці і падалася да яе па цёплай вадзе, прашытай зялёнымі іголкамі маладой травы...
Спаласнула ногі ў балеі, паднялася на ганак, зайшла ў сенцы, у якіх трымалася цьмяная прахалода, напілася сыраквашы нагбом з гладыша,— імі тут быў заняты ледзь не ўвесь кухонны столік,— выцерла шурпатай далонню губы.
У хаце нікога не было.
Паставіўшы лотаць у слоік з вадой, нырнула у закутак, што быў адразу за печчу, легла на канапку, сунула ногі пад скамечаную коўдру,— праседзела звечара ля тэлевізара, раніцай заспала і не паспела прыбраць пасцелю. Здаецца, толькі звяла вочы, а млявая цяплынь ужо ахутвала ногі, паланіла ўсё цела.
— Добры дзень вам! — ужо праз сон пачуўся звонкі малады голас.— Ці ёсць тут хто?
Зацокалі абцасікі, рыпнулі дзверы ў светлую палавіну хаты.
«Няўжо Ніна? Адкуль яна раптам? — раздражнена падумала Вера.— Што ёй тут трэба?»
Зноў зацокалі абцасікі, заціхлі. Рэзка адхілілася фіранка,— зазвінелі кольцы, на якіх тая вісела на напятым паміж комінам і сцяной дроце.
— Верка! Ты спіш? — голас насмешліва здзіўлены.
Вера марудліва падняла галаву, нібы сапраўды толькі што прачнулася, пазяхнула, вяла паправіла валасы на галаве:
— Ніна? А я думала, сон які...
— Што ты як старая баба? — Ніна схапіла дзяўчыну за руку, падняла: выцягнула з закутка на светлае, абняла, чмокнула ў тугую цёплую шчаку.— Дай хоць пагляджу на цябе. Ды ты ж ніколечкі не змянілася, толькі ад сну распухла. Хто ж спіць так позна?
А Вера глядзела на Ніну так, нібы ніяк не магла пазнаць у гэтай танклявай высокай дзяўчыне ў белых ў абцяжачку штанах і чырвонай кофтачцы, з валасамі, што як непрычасаныя кудлаціліся, з сінімі кругамі вакол вачэй і з чырвонымі скуламі, як у матрошкі, учарашнюю школьніцу з доўгай таўсматай касой.
— Што ўставілася? — смяялася Ніна, ускідваючы галаву і бліскаючы залатымі завушніцамі ў выглядзе гронак з дробненькіх лісцікаў.— Ды прачніся ты, ціхоня!
— У чатыры паднялася, а потым прыбегла з фермы і дасыпаць,— Вера скіравала да памыйніцы, на якой стаяла вядро з вадой, каб умыцца.
— Ты на ферме? — і Нініны валасы з бляклымі канцамі, падалося, яшчэ болей натапырыліся.
Вера хуценька памацала мокрай рукою твар, потым доўга расцірала яго ручніком, расказвала:
— Спачатку дома сядзела, а потым толькі падумалася ехаць у Гомель шукаць работу, маці захварэла. Яе паштаркай перавялі, а мяне ўгаварылі парабіць за яе, пакуль новую даярку знойдуць. Пяты месяц шукаюць,— павесіўшы ручнік на цвік у парозе, Вера расчасала свае русявыя валасы, перашчыкнула іх на патыліцы чорнай гумкай.— Ты на канікулы, ці як?
— Якія канікулы? Мама пазваніла, што касцюм у магазін для мяне завезла, дык каб прыехала памераць. А тут дачулася, што Васіль дома...— і бойка прапанавала: — Можа, разам адведаем хлопца? А то адной неяк няёмка. Удваіх смялей будзе. Ты не была ў яго?
— Не. Не выпадала ўсё.
— Вось і сходзім. Ну што стаіш? Збірайся, а то часу ў мяне не вельмі,— яна глянула на маленькі гадзіннік, што вісеў на залатым ланцужку на шыі.
— А можа б, ты адна? — вагалася Вера.
— Збірайся, збірайся,— прыспешвала Ніна.— Нельга ж цурацца аднакласнікаў.
Вера які час разгублена стаяла перад расчыненай шафай, усё яшчэ вагалася, ісці ці не ісці. А можа, сапраўды схадзіць зараз? Занятыя адно адным яны не вельмі будуць прыглядацца да яе. А яна пабачыць яго... Але што ж надзець, калі ісці?.. Усе яе плацці былі просценькія, амаль аднаго фасону,— у калгасным Доме быту толькі такія і ўмелі шыць. Тут жа ў цэлафанавым мяшку вісеў стракаты фінскі касцюм. Яна купіла яго яшчэ ўвосень у райцэнтры. Пакруцілася тады ў ім перад люстэркам, палюбавалася на сябе і, захутаўшы яго зноў у цэлафан, павесіла ў шафу. Так ні разу і не надзела. Не было куды. Можа, зараз надзець? Хаця навошта? Перад кім выпендрывацца? Перад гэтай кашлатай, у белых штоніках?.. Вера дастала паркалёвае плацейка ў чырвоную кветачку па блакітным, у якім у гарачыя дні бегала на ферму.
Ніна, убачыўшы яе ў гэтым плацці, якое здавалася цеснаватым на яе камлюкаватым целе, неяк грэбліва перасмыкнулася, але хуценька патушыла гэтую грымасу і сказала амаль са шчырым захапленнем:
— А нічога. Проста і элегантна. Наогул, скажу табе, ты прыгожая дзеўка, толькі не ўмееш сябе паказаць. Цябе б адзець у імпарт ды на праспект, ад сталічных піжонаў адбою не было б. Ты хоць на танцы ходзіш?
— Калі хадзіць? — запунцавеліся шчокі ў дзяўчыны, і ад таго, што не прывыкла, каб гаварылі пра яе такое, і ад сораму за Нініну няшчырасць.— Ды якія тут танцы? Школьнікаў і тых няма. А ў цэнтр далёка... Паглядзіш тэлевізар і спаць...
— Ой, паслухаеш цябе, дык самой спаць хочацца,— і Ніна, здалося, шчыра пазяхнула.
Вуліца выгіналася па высокім беразе Прыпяці, а ля школы,— цяпер, праўда, школы пе было, у ёй абсталявалі брыгадны клуб, на якім заўсёды вісеў замок,— павярнуўшы крута ўлева, спадала ўніз, ныраючы ў сыпкі белы пясок, і толькі ў самым канцы зноў зелянела муравой, ледзь не ўпіраючыся ў прысадзістыя будынкі калгасных кароўнікаў.
У самым канцы гэтай вуліцы і жыў Васіль.
Пабліскваючы на сонцы нікеляванымі спіцамі, у двары стаяла каляска, па якіх звычайна ездзяць тыя, што хварэюць на ногі ці зусім жывуць без іх.
— Я баюся,— спынілася каля дзвярэй у сенцы Ніна, прыціскаючы да грудзей кулачкі,— у пярсцёнках на пальцах, як кроплі крыві, гарэлі ружовыя каменьчыкі.
Вера моўчкі абмінула яе, адчыніла дзверы.
Васіль у жоўтай майцы, прыхінуўшыся спіною да высокіх падушак, глядзеў тэлевізар. Убачыўшы дзяўчат, пачырванеў, нацягнуў вышэй на сябе прасціну, рукою правёў па галаве, на якой вожыкам тырчэлі кароткія валасы, праз якія сінела скура, запрасіў дзяўчат садзіцца.
— А ты, аказваецца, не сумуеш, культурна час бавіш,— Ніна паспешліва чмокнула яго ў шчаку, ледзь крануўшы яе губамі, потым села на канапу там, дзе ў хлопца павінны быць ногі, неяк недарэчна хіхікнула.— Як ты тут?
— У асноўным культурна баўлю час. А вы? — звярнуўся ён адразу да дваіх.
— Я першы курс заканчваю, а Вера на ферме...
Васілёвы сцятыя вусны скрывіліся, але ўсмешкі не атрымалася.
— А чаму ты раптам перастаў пісаць? — адвяла позірк убок Ніна.— Я ўжо падумала, ці не прыстаў ты да якой душманкі там у прымы. А прыехала, мне гавораць, што ты...
— Усё здала? — перабіў яе Васіль.
— Не. Яшчэ тры экзамены. Сёння ж і лячу. І білет на самалёт узяла,— і Ніна глянула на свой гадзіннік-кулончык.— Яшчэ вучыць ды вучыць. Асабліва гісторыі баюся. Выкладчык такі строгі. Яму здаецца, што без гісторыі нельга пражыць. Дзівак! А галоўнае, не прызнае ніякіх падручнікаў. Маўляў, у іх адна лухта. Любіць, каб яго лекцыі на памяць ведалі. Такі прыдзіра... А пасля экзаменаў адразу ж на будоўлю. Як член камітэта камсамола не магу не паехаць. Так сказаць, абавязак... А ты як тут?
Ён, здавалася, не пачуў яе пытання.
— Як жыццё, ціхоня? — мелькам глянуўшы на Веру, спытаў Васіль, відаць, толькі для таго, каб дзяўчына не адчувала сябе тут лішняй.
— Нармальна,— варухнула пульхнымі вуснамі тая.
— Яна ж на ферме даяркай. Можа табе сырадойчык насіць,— зноў недарэчна хіхікнула Ніна.— А што? Наліла ў бутэлечку і панесла, маўляў, герою. Ніхто і слова не скажа,— яна паднялася, глянула на сябе ў люстэрка, што вісела над канапай, гулліва крутанулася на пяце, узмахнуўшы шырокім падолам кофтачкі, як муха крыльцамі.— Ну, Васечка, мне ж яшчэ і сабрацца трэба. Трымайся тут, не сумуй,— яна нахілілася да яго, цмокнула, не крануўшы вуснамі шчакі, а толькі апаліўшы яе сваім дыханнем, адскочыла, зыркнула на Веру: — А ты, можа, пабудзеш?
— Не, мне на ферму,— і першай кінулася да дзвярэй, забыўшыся і развітацца з хлопцам.
Васіль нават не глянуў услед, утаропіўшыся ў тэлевізійны экран, на якім танканогі клоун танцаваў на нацятым дроце.
— Ой, добра, што ты пайшла са мной,— затараторыла на вуліцы Ніна.— Не ведала б, што рабіць, што гаварыць.
— Жывуць жа і з такімі,— дакорліва сказала Вера.
— Вядома, жывуць,— хмыкнула студэнтка.— Але... Першае, дзе мне з ім жыць?.. Тут? Пахаваць сябе на ўсё жыццё ў вёсцы? Адмовіцца ад усяго, пра што марыла? Ад самой сябе? Можа, ты можаш тут, цябе нішто ніколі не цікавіла... Жывеш, як тая штундоўка. А я так не магу. Я пабачыла, як жывуць людзі. Пазнаёмілася з адным хлопцам, прыгожы такі. Бацька ў яго нейкая шышка. Машына ў іх свая і службовая. Дача. На дачы лазня з басейнам. Пасля вучобы той хлопец застаецца ў аспірантуры ці пойдзе на камсамольскую работу, яшчэ не вырашыў. Я з ім пазнаёмілася ў камітэце камсамола. Таксама актывіст. А пабачыла б, які ў яго відэамагнітафон! Якія запісы! Па тэлевізары такое ніколі не ўбачыш. Ды пасля ўсяго гэтага — зноў сюды! Не, гэта не для мяне. Я ўзімку тут ледзь дачакалася канца канікул... Вядома, шкада хлопца. Але хіба мая віна тут?.. Ты хоць зрэдку заходзь да яго, каб не думаў, што яго зусім забылі,— яна азірнулася на гародчык перад хатай старой Сафоніхі, у якім цесна было бэзу і той аж перавальваўся праз плот. Ля плота пад зялёнай навіссю прытаілася нізкая лавачка.— Мы тут з ім заўсёды сядзелі. Ад месяца цянёк, і дождж не даставаў,— і раптам яна сутаргавата перасмыкнулася ўсім целам, усхліпнула так, нібы ў грудзях яе нешта гучна ўзарвалася, заціснула твар рукамі і, не разбіраючы сцежкі, пабегла паўз двары.
Вера праводзіла яе позіркам, пакуль тая не мільганула апошні раз чырвонай кофтачкай за сваім гародчыкам, па сыпкім пяску паднялася да былой школы, абмінула яе, выйшла да Прыпяці, села на абрыве і там доўга няцямна глядзела на прыціхлую раку, ад якой цягнула пругкім ветрыкам, і дзяўчыне здавалася, што той ветрык і казыча ёй твар, а не слёзы,— яна не ведала, што плача.
Недзе апоўдні, калі Вера толькі што вярнулася з дзённай дойкі і якраз збіралася абедаць, у хату зайшла Васілёва маці ў шэрым плацці і белай хусцінцы, з-пад якой выбіваліся ссівелыя валасы.
— Ой, донька,— усхліпнула Вольга.— Ты прабач, што я кінулася да цябе. У вёсцы ж нікога з яго таварышаў... Зайдзі ты, донька, да яго хоць на трошкі, каб не так нудзіўся,— яна зноў усхліпнула, потым ледзь не загаласіла.— І за якія грахі мне такое цярпець? Мужа страціла, калі Васільку і года не было, а яго гадавала, гадавала і вырасціла на згубу.
— Мы ж з Нінай былі ў яго,— нічога не разумела дзяўчына.
— Гэта ж прыбегла з поля, заглянула да яго, а ён нешта схаваў пад падушку,— яна шморгнула носам, загаварыла хутчэй, нібы баялася, што зноў не стрывае, заплача: — Я туды, а там вяроўка...
Далей Вера не слухала, падхапілася, прашмыгнула паўз жанчыну ў дзверы і пабегла не па вуліцы, а праз гароды, карацейшаю сцежкай, па якой звычайна хадзіла на ферму, праз нейчы двор выскачыла на вуліцу якраз насупраць Васілёвай хаты, у двары спынілася, перадыхнула, ускочыла ў хату, спачатку глянула праз прачыненыя дзверы ў светлую палавіну,— Васіль ляжаў на канапе і чытаў,— зачэрпнула з вядра на памыйніцы карэц вады, выпіла адным дыхам, калі ставіла карэц на месца, дзынкнула ім аб вядро.
— Ты, мама? — спытаў Васіль.
— Гэта я,— спынілася Вера ў дзвярах.
— Цябе мама паслала? — спытаў раздражнена.
— Сама.
— Ну што стаіш? Праходзь,— буркнуў ён.
Яна нясмела прысела на край канапы.
— Ды адарвіся ты ад кнігі,— яна нахіліла кнігу яму на твар, потым з нечаканай гарэзлівасцю выхапіла яе, кінула на стол, на якім стаяў тэлевізар, зноў пранікліва глянула на хлопца.
— А чаго ты раней не прыходзіла... сама?
— Баялася,— усміхнулася. Шэрыя вочы яе гарэлі нейкім загадкавым ззяннем, якое ішло аднекуль з глыбіні,— ці ад таго, што спяшалася, ці ад узрушанасці.— Думала, не захочаш, каб прыходзіла.
— А я кожны раз бачу, як ты бяжыш на ферму і з фермы,— зманіў ён, бо на справе толькі некалькі разоў бачыў яе выпадкова.— Ляжу і гляджу ў акно. Па табе можна гадзіннік звяраць. Чаму ты бяжыш? Як хто гоніцца за табой. Ты ж заўсёды хадзіла спакойна. Крыху нават лянуючыся. А што не так?
— Бягу, калі спазняюся, але гэта рэдка бывае,— прашаптала яна.
Ззянне, якое раней лілося толькі з яе вачэй, цяпер ахапіла яе ўсю. Яна аж свяцілася. Такой нечакана прываблівай ён яшчэ ніколі не бачыў яе.
Васіль, уражаны, маўчаў.
— Ну што ты? — яна сарамліва глянула на яго.— Замаўчаў...
— Падай-ка мне газету, глянем, што там па тэлевізары,— папрасіў ён, стараючыся не сустракацца з ёй позіркам.
Вера марудліва прыўзнялася, узяла газету, што ляжала на тэлевізары, падала Васілю, села на ранейшае месца. Яна зноў была такой, як і заўсёды,— будзённай, патухлай. Але гэтага не бачыў Васіль, утаропіўшыся ў газету.
— Што ты зачытаўся там? Ці не на памяць праграму вучыш?
— Мяркую, што паглядзець.
— А нічога не трэба глядзець,— яна гарэзліва выхапіла газету, кінула на стол, куды раней кінула кнігу.— Глядзі на мяне!..— Яна не адвяла вачэй пад яго ўпартым позіркам, толькі пачырванела моцна.— Так. На вуліцы бываеш?
— Больш у двары. Па вуліцы не праехаць. Толькі да фермы. А перад школай пясок. Неяк захацелася глянуць на Прыпяць, забуксаваў, так і не даехаў да рэчкі.
— Вуды ў цябе ёсць?
— Навошта яны мне цяпер?
— Рыбу лавіць. Не сядзець жа табе ў хаце,— на які момант яна задумалася, потым працягвала разважліва і будзённа: — Давай так зробім. Я з фермы адразу да цябе. І разам на раку. Разам не забуксуем... Я ж некалі з бацькам вудзіла. Сапраўды. Ну што ты будзеш тут кіснуць адзін? І мне весялей будзе. А то адна і адна,— і засмяялася.— Ад нудоты ўсіх мух у хаце пералавіла. Дык дзе твае вуды?
— Недзе за дзвярыма ў сенцах. А кручкі і лескі ў шуфлядцы кухоннага століка...
Вера ўнесла вуды, дастала кручкі і лескі.
Васіль памяняў на вудзільнах перасохлыя лескі, начапіў новыя кручкі.
— Цяпер толькі засталося вялікі мяшок падрыхтаваць пад рыбу,— засмяяўся ён.
— Мяшок я прынясу.
— А чарвякоў?
— У сянажных ямах накапаю. Іх там аж кішыць. Гарадскія, што ў палатках жывуць, там заўсёды капаюць. А багата трэба?
— Залежыць ад апетыту ў рыбы,— у іхняй гаворцы з’явілася тая лёгкасць, якая сведчыла, што яны добра паразумеліся.
— Дык я заўтра зайду.
— Буду чакаць,— і ён на развітанне паціснуў яе руку так, што тая аж хрумснула.
— Ой, мне ж кароў даіць,— яна затрэсла далонню і выбегла з хаты.
— Як ён там? — спытала Вольга, якая сядзела ля двара і чакала яе.
— Нічога,— кінула дзяўчына на хаду.
У той жа дзень у час вячэры Верчына маці сказала дачцэ:
— Уся вёска гаворыць, што вы з той цыглай у белых штоніках бегалі да Васіля, а потым ты яшчэ і адна.
— Была,— насцярожылася Вера.— А што?
— Ой, глядзі, дзеўка,— уздыхнула маці.
— Добра, што адведалі,— сказаў разважліва бацька,— а то як ужо таго, дык нікому і не трэба. Усе і забыліся. Толькі каб яму галаву не таго, а то гэта яшчэ горш, чым без ног...
— Глядзі, каб у тваёй галава не закружылася,— упікнула мужа жанчына.— Моладзі няма ў вёсцы, так што...
— Ой, вы абы-што,— засаромелася Вера і хуценька выйшла з-за стала, знікла ў бакавушцы за фіранкаю.
Калі на другі дзень Вера зайшла да Васіля, ён у белай тэнісцы і ў новенькіх джынсах з падвязанымі калашынамі сядзеў у калясцы, чакаў яе. Перад сабой трымаў чорненькі дыпламат, як ён сказаў — з правіянтам. Вуды стаялі тут жа ў двары, прыхіленыя да сянец.
Па вуліцы Васіль даволі жвава каціўся на сваёй двухколцы, нібы і не заўважаў, што дзяўчына ледзь паспявае за ім. Праўда, перад школай забуксаваў у пяску, і дзяўчыне давялося памагаць яму. Да ракі не сталі спускацца па крутой дарозе адразу за школай, а ўзялі ўлева, дзе быў поплаў, які вясной залівала прыбылкай, а ўлетку на ім пасвілася хатняя гавяда і які таму добра ўтрамбаваўся. Па тым поплаве яны і дабраліся да берага.
Бераг у тым месцы быў нізкі, парослы лазняком, густой мяккай муравой. І толькі паўз самую ваду цягнулася палоска жоўценькага ўплясканага хвалямі пяску. Па ім яны яшчэ крыху праехалі далей, спыніліся на ахутанай вербалозам палянцы, якраз насупраць вострава, так што перад імі была не рака, а вузкая пратока, а сама рака — за востравам.
— Тут заўсёды бралася рыба,— агледзеўся Васіль.— Цячэнне не вельмі і ціха, ніхто яе не ганяе...
Ён не стаў злазіць са свае каляскі,— не хацеў перад дзяўчынай лішні раз паказваць сваё калецтва,— закаціўшыся крыху ў ваду, закінуў вуду.
Вера вудзіла з берага.
Спаймалі ўсяго некалькі ёршыкаў.
— Не бярэцца, чарцяка,— адчувалася, Васіль быў рады і гэтым калючым рыбкам.— Вядома, каб на досвітку, а так...
— Заўтра посцілку возьмем,— паабяцала Вера.
— Посцілкай лавіць? — хмыкнуў Васіль.
— Загараць. А то міне лета і не пазагараем... А што не так?
Васіль нічога не адказаў, толькі ўжо неяк пільна паглядзеў на яе.
Яны амаль кожны дзень, калі толькі не было хмарна, загаралі на сваёй палянцы. Вудамі больш не лавілі. Закідвалі донкі. На донкі бралася лепей. Зрэдку пападалася і добрая рыба. Аднойчы нават зачапіўся лешч большы за скавараду, на якой пякуць дранікі.
— Вось хутка прывязуць пратэзы, тады...— ледзь не кожны дзень паўтараў Васіль. Але што павінна было быць тады, не дагаворваў. Відаць, спадзяваўся, што тады будзе рухацца на «сваіх» нагах і Веры не спатрэбіцца памагаць яму злазіць з каляскі, а потым узбірацца на яе. Праўда, на каляску узлазіў ён амаль сам. Падцягнецца рукамі, спружыніцца і закіне сваё аблегчанае цела з падвязанымі калашынамі. Злазіць таксама стараўся сам,— перавернецца на жывот і спаўзе на зямлю. Вера кожны раз памагала яму, хоць ён заўсёды і аднекваўся. Але хутка перастаў працівіцца. Яму нават прыемна было, калі дзяўчына спрытна моцнымі рукамі падхоплівала яго пад пахі, усаджвала на посцілку, пацвельваючы, што ён такі лёгенькі, так і глядзі, каб вецер не падхапіў яго і не закруціў, як той апалы лісток з дрэва. Адзін раз, як толькі яна прыўзняла яго з каляскі, ён абхапіў яе за шыю і пацалаваў некуды ў падбародак. Яна так разгубілася, што выпусціла яго, але Васіль не зваліўся, а, абняўшы яе, ссунуўся да зямлі і, апутаўшы сваімі чэпкімі рукамі яе ногі, прыціснуўся да іх тварам.
— Я цябе нікому не аддам. Чуеш? — шаптаў ён.
Яна спачатку стаяла як аглушаная, потым спахапілася, выскачыла з яго рук, кінулася ў раку, зайшла ў ваду ледзь не па пояс, спынілася, моўчкі глядзела на ціхую плынь, у якой адбіваліся кудлатыя аблокі, і, здавалася, што не вада, а яна, Вера, плыве некуды разам з аблокамі.
Васіль які час ляжаў, уткнуўшыся тварам у мяккую яшчэ з ранішняй расой мураву, потым прыўзняў галаву, спытаў ледзь не шэптам:
— Злуеш?
— Я люблю цябе, дурань,— сказала так спакойна і абыякава, як гавораць пра нешта даўно прывыклае. І таму нельга было не паверыць ёй.
— Калі ж ты паспела?
— З другога класа,— яна памаўчала, а потым пачала не столькі расказваць, як услых успамінаць, углядаючыся ў пратоку, нібы вылаўліваючы тыя ўспаміны ў бяздоннай вадзе.— Спачатку я не ведала пра гэта... А потым ты неяк захварэў, не прыйшоў у школу, мне не сядзелася тады на ўроках. На другі дзень зусім не хацелася ісці на заняткі. Помню, наелася снегу, каб таксама захварэць. Як і ты. І застацца дома. Але не захварэла. І толькі пазней, калі праходзілі «Як гартавалася сталь», я зразумела, што са мной. Гэта была тайна. Я нават не размаўляла з табой, пазбягала, каб ты раптам не здагадаўся. Калі ў старэйшыя класы хадзілі ў цэнтр, я не ішла з усімі, дзе быў ты, а заўсёды адставала. Ішла і не зводзіла з цябе вачэй. Аж спатыкалася. Дарогі не бачыла. Ты, вядома, нічога і ведаць не ведаў. Не заўважаў. Ды дзе ж, калі ў галаве толькі хакей. А ведаеш, я таксама глядзела па тэлеку хакей. Ведала, што ты глядзіш. А потым узненавідзела цябе. Калі ты пачаў бегаць за Нінай. Вы ўсе тады ліплі да яе, як мухі на мёд. Канечне ж, прыгожая. А галоўнае, адзявалася лепш за настаўніц. Ва ўсё імпартнае. Дзе мне да яе?.. Думаеш, яна сапраўдная выдатніца? Бачыла б яна тыя пяцёркі, каб яе маці не была загадчыцай магазіна. Ёй і шасцёркі б ставілі, каб толькі былі такія. Я і ў школьны хор не хадзіла, бо там спявала Ніна. І ў камсамол не паступала, бо камсоргам была яна. Усе крычалі, што я савецкай улады не прызнаю. І ты крычаў, стараўся перад Нінай. Бацьку на партыйным сходзе слухалі, як ён выхоўвае дачку... А калі я пайшла на ферму, сама заяву падала ў камсамол. У райкоме дапытваліся, чаму раней не паступала. Сказала, што лічыла сябе не падрыхтаванай... На школьныя вечары не хадзіла, бо ты там танцаваў з ёй. Мне брыдка было глядзець на цябе. Не разумела, як ты мог захапляцца гэтай крыўлякай. Яна мяне таксама не любіла. У мяне пяцёркі былі сапраўдныя. Але медаль мне не далі. Я нікому не трэба была. І не камсамолка. А Ніну ўсе за вушы цягнулі. І выцягнулі. Толькі на срэбны. Казалі, яе маці ў магазіне ледзь не адлупцавала швабрай дырэктара школы, што не зрабіў дачцэ залаты медаль. А жонку яго цяпер не пускае ў магазін, праз заднія дзверы, як было раней... Калі Ніна паехала паступаць, яе маці, можа, з месяц праседзела ў Мінску. А пусціла чуткі, што ў бальніцы была. Ад іх жа ніколі шчырага слова не пачуеш. Такія ўжо людзі... А ў мяне аднаго бала не хапіла. Не прайшла па конкурсе. Але я не вельмі журылася. Думала, вернешся з арміі, куды паедзеш паступаць, туды і я. Хай і Ніна там будзе. Думаю, пабудзе ў арміі, паразумнее... Слухай, Васіль, давай у сельгасакадэмію пойдзем вучыцца. Ты ж збіраўся на эканамічны факультэт. Такі ёсць і там. Я цікавілася. Будзеш эканамістам у калгасе, а я заатэхнікам... Ну што маўчыш?..
— Ідзі сюды, ціхоня! — паклікаў ён яе.— Чуеш? Хіба можна так доўга стаяць у вадзе? Падхопіш хваробу, з кім мне тады рыбу вудзіць? Чуеш?
Трымцела лісце на лазняках, пабліскваючы на сонцы. Зрэдку цягнула ад вады ветрыкам, нібы з палёгкай уздыхала рака, скінуўшы з сябе толькі ёй вядомы цяжар, спыніўшыся на спачын. Усё стаілася і прыціхла наўкола. Толькі ледзь чуйным званочкам булькала вада ля дубовага камля, што спрадвеку камянеў тут у жоўтым пяску. І далёка, на самым краі зямлі, натужліва гудзеў буксір, быццам пнуўся зрушыць з месца гэтую цішу, раку, што знямела ў зялёных берагах, і сам час, які не меў ні пачатку, ні канца...
...Вяселле гулялі ў садзе.
Верын бацька прыгнаў з калгаса аўтакран і, прывязаўшыся да крука, падняўся, павесіў на высокіх жэрдках — вышэй яблынь — цэлафанавую плёнку на выпадак, калі надарыцца дождж — апошнімі днямі неба часта хмурылася. Збілі з дошак доўгія сталы, ад плота да плота, аббілі іх паперай, у якую звычайна ў магазінах загортваюць масла. Цэлы рулон такой паперы завезла ім Нініна маці, якая наогул да вяселля была надзвычай цікаўная, некалькі разоў прыбягала да Верчыных бацькоў, пыталася, чым трэба памагчы.
У садзе і сапраўды яблыку не было дзе ўпасці, столькі сабралася гасцей.
Прыбыла павіншаваць маладых і дэлегацыя райкома камсамола. Яны прывезлі з сабой у поўным складзе аркестр духавых інструментаў з раённага Дома культуры і падарунак — бюст Мікалая Астроўскага.
Усе пілі, елі, а яшчэ болей гаварылі,
Старшыня калгаса абяцаў маладым кватэру ў цэнтры і накіраваць іх вучыцца завочна ў сельгасакадэмію.
Падхапіўся і Пятро Гаварушка, які прыйшоў на вяселле са сваім яшчэ франтавым гармонікам, пад немудрагелістыя вальсы якога пасля вайны, ды і пазней, нямала адгудзела вяселляў у акаляючых вёсках, доўга стаяў, чакаў, пакуль крыху аціхне гамана.
— Таварышы! Дазвольце, таварышы, адно слова! — ён так хваляваўся, што аж зрываўся з голасу, даваў петуха.— Адно слова! Цярпенне, таварышы! Я не такі грамацей, таварышы, каб багата гаварыць. Гэтае вяселле, таварышы, не абы-якое, а апошняе ў нашай вёсцы. Болей няма маладых у нас. Раз’ехаліся, разляцеліся, адным словам, пакінулі вёску назаўсёды. У сувязі з гэтым, таварышы, у мяне пытанне да кіраўнікоў, якіх тут нямала. Куды вы глядзелі, што давялі нас да такой безвясельнай перспектывы? — ён моцна сцяў выпетраныя вусны, ашклянелымі вачыма агледзеў усіх...
Маладыя сядзелі і няцямна ўсміхаліся.
Верына маці ўпотайкі выцірала расчырванелыя вочы.
Бацька яе, каб як схаваць сваю ўзрушанасць, куляў шклянку за шклянкай.
— Я хачу сказаць, таварышы, горка ад усяго гэтага,— і Гаварушка, набраўшы поўныя грудзі паветра, крыкнуў: — Горка-а-а!
— Горка-а-а! — грымнулі ўсе так дружна, што напятая над садам плёнка калыхнулася ўверх пузыром.
Вера, ахопленая агульным настроем, паднялася, каб паказаць усім, што ёй зусім не горка.
Васіль жа сядзеў знямела, а твар яго крывіўся быццам ад болю.
Спахапіўшыся, Вера нагнулася, засланіўшы яго сабой, як белым воблакам.
Стала раптам так ціха, што было чуваць, як на вішні ў суседнім агародзе таўкуцца вераб’і.
Нехта стрымана хіхікнуў.
— Эх! — ударыў па стале кулаком Гаварушка, што аж тлустыя катлеты здрыгануліся на талерках. Падхапіўшы гармонік, што стаяў на ўслоне побач з ім, расцягнуў яго як рук хапіла і, прытупваючы кірзачамі, пайшоў паўз сталы...
За ім кінуліся ў скокі ледзь не ўсе. Мясілі ўтравелую зямлю так апантана, нібы хацелі, каб яна правалілася наскрозь...