epub
 
падключыць
слоўнікі

Леанід Гаўрылкін

Ля возера з тэхнічнаю вадой

 

У размяклай глейкай зямлі ля самай вады стаяў пахілены бетонны слупок, на ім — іржавая бляха з ледзь бачнымі літарамі: «Купацца забаронена. У возеры тэхнічная вада».

Насупраць гэтага слупка пад маладымі бучнымі ліпкамі, што шнурком выцягнуліся паўз бераг, на доўгай блакітнай лаўцы з выгінастымі чугуннымі ножкамі сядзеў Букевіч.

Яму было гадоў пяцьдзесят, а можа, і болей. Яго бледны крыху азызлы твар сведчыў, што чалавек большасць часу свайго праводзіць у кабінеце. Валасы яшчэ па-маладому густыя пабіў рэдкі іней і толькі на скронях зусім пабяліў іх.

У блакітна-шэрым гарнітуры, у светлых чаравіках, пад сінім у белую крапінку гальштукам, ён быў зусім непадобны на тых гуляк, што зрэдку сноўдалі тут у расхрыстаных тэнісках і выцертых джынсах.

Управа ад возера выцягнулася высокая плаціна з зялёнымі крутымі адкосамі. Па ёй распласталася дарога, якая злучала горад з зарэчным мікрараёнам. Пасярэдзіне плаціны быў мост, ля парэнчаў якога застойваліся людзі, каб пацешыцца пеністай вадой, што з гулам кацілася праз драўляныя заслоны.

Прама на процілеглым беразе сярод садоў, якія засталіся ад прыватных сяліб, вытыркаліся ў сіняе неба белыя будынкі-кубікі.

Над вадой, нібы абрэзкі алюмініевай фальгі, узнятыя ветрам, паблісквалі ўзрушаныя чайкі. Калі яны садзіліся на ваду, то здаваліся чорнымі абломкамі сапрэлага дрэва, што часам выкідвала вада на паверхню са сваіх глыбінь.

Крыху лявей, дзе і берага не было відаць, у нерухомай сінечы віселі белыя паруснікі.

Але нічога гэта не бачыў Букевіч, хоць і, прыжмурыўшы вочы ад бясконцага разліву святла, глядзеў перад сабой. Ён наогул быў зараз не тут, а ў сваім далёкім мінулым, якое поўнілася зусім іншым жыццём...

Тады не было тут ніякага возера з тэхнічнаю вадой, а была пакручаная мудрагелістымі петлямі рачулка ў зараслях асакі, густога вербалозу, і толькі там, дзе з паплавоў да рэчкі збягала сцяжынка, вада падыходзіла да самага мурагу, праз яе свяціўся жоўты пясочак, што рабацініўся ценямі ад малькоў, якія адаграваліся на сонцы.

На самым пачатку лета кустоўе аж стагнала ад салаўінага перапалу, а рачулка смачна пакрэктвала сытымі галасамі жаб, уздыхала ўсплёскамі спуджаных шчупакоў, бруілася крыніцамі, праз якія набіралася прахалоды нават у спякотнае лета.

Паўз тую рачулку на яе высокім беразе прымасцілася невялічкая вёсачка. Хаты былі пад саломай, і толькі зрэдку пад дранкай ці чарапіцай, драўляныя, пахілыя, з маленькімі слепаватымі вокнамі. Відаць, ставіліся даўно, калі людзі не былі багатыя на шкло і дрэва, а пра шыфер наогул нічога не ведалі. Ад некаторых хат выпіраліся на вуліцу агародчыкі з разбуялым бэзам, з купкамі ружовых і белых мальваў, з выгоністым любісцікам, з якога малыя любілі выразаць трубкі для «аблівалак». За хатамі, за дварамі, заваленымі дрывамі, кучаравіліся сады, зелянелі вузкія палоскі бульбы ўперамежку з пажаўцелым жытам і блішчастым просам.

Жылі ў той вёсцы ўжо не вяскоўцы, а гарадскія людзі, бо амаль усе яны рабілі на заводах і фабрыках вялікага горада, які быў побач, а дзеці іх вучыліся ў гарадской школе.

У той вёсачцы і пачынаў сваё жыццё Букевіч, Мікалай Пятровіч Букевіч, а тады — проста Колька...

Калі Букевіч думаў пра сваю вёску, пра сваё жыццё ў ёй, то кожны раз успамінаў адзін і той жа момант, і не з дзяцінства, хоць яно захавалася ў памяці да драбніц, а з юнацтва, больш дакладней, з тае пары, калі яно толькі пачыналася.

Сядзеў тады Колька з вудай на тоўстых счарнелых каранях вербалозу і не зводзіў вачэй з ружовага, выразанага з тоўстай сасновай кары паплаўка.

— Бярэцца? — нечакана пачулася за спіной. Азірнуўся і ўбачыў Лілю. Невысокая, не па гадах паўнаватая. У кароткім жоўтым плацейку, якое не закрывала і каленяў. Па адзенні, дык яшчэ і не падлетак, а дзіцянё, бо тады толькі дзеці так выстаўлялі свае ногі. На бялявай галоўцы жаўцеў вяночак з люцікаў. Ахапак такіх жа кветак яна трымала ў руках. Ён добра ведаў Лілю. Дзецьмі яны разам ладзілі гульні, пасвілі на лузе коз, хадзілі на забалочаныя старыцы па белыя гарлачыкі, вучыліся ў адным класе, але зараз ён нібы ўпершыню ўбачыў яе. Можа, такое было ад таго, што яна з’явілася нечакана, ці таму, што занадта багата жоўтага было на ёй і гэтым яна ўразіла яго, як уражвае нечаканы сонечны прамень у шэрай хмурнасці дня.

— Ды трохі,— запознена адказаў ён.

— Як прыгожа! — не зводзіла яна з яго сваіх вялікіх блакітных вачэй.— Я прысяду тут. Можна?

— Давай,— неяк разгублена буркнуў ён.

Яна прысела на цёплую траву, падагнуўшы пад сябе ногі, моўчкі пляла нешта з люцікаў. Атрымалася высокая шапка з жоўтым кудлатым чубчыкам зверху. Ліля паднялася, абцерушыла падол ад наліплых травінак і пялёстак, падышла да Колькі і пасадзіла тую шапку з халаднаватым каляным абручыкам на яго выгаралую на сонцы бялявую галаву.

— Як папуас,— засмяялася яна, папрасіла: — Дай палавіць...

Ён моўчкі перадаў ёй вудзільна, адсунуўся ўбок, саступаючы месца. Разумеў, што трэба нешта сказаць, ну хоць бы пра тое, што рабіць, калі закалышыцца паплавок, але раптам усе словы зніклі ў глыбіні памяці, як тая рыба ў цёмнай вадзе, калі зрываецца з кручка.

— Ой, я і забылася,— раптам яна кінула вудзільна, падхапілася.— Мне ж дамоў трэба. Мама казала травы прынесці казе.

— Каза ж на пашы,— знайшоўся Колька.

— На зіму сушым. Мама казала, каб кожны дзень насіла,— яна кіўком галавы адкінула з ілба пасмачку валасоў, потым яшчэ і памацала яе рукой, праверыла, ці лягла тая на сваё месца.

Потым Колька прыкмеціў: калі дзяўчына хацела схаваць засмучэнне, яна заўсёды рабіла так.

Хоць акунькі яшчэ браліся нядрэнна, яму ўжо не хацелася рыбачыць, не хацелася заставацца тут аднаму. І рачулка, якая яшчэ зусім нядаўна вабіла яго глыбокім небам у сабе, фіялетавымі швайкамі, што таўкліся над вадой, санлівым шапаценнем прыбярэжнай травы, раптам страціла нешта такое, без чаго зрабілася апусцелай і сумнай. Ён сядзеў, глядзеў на паплавок, на ваду, а ў думках было неяк непрывычна трывожна, з ім рабілася нешта незразумелае, раней нязведанае, ад чаго так соладка замірала сэрца.

Колька зматаў вуды, скіраваў дамоў. Пайшоў не наўспрамкі, як хадзіў звычайна, а, даўшы кругаля паўз канаву, дзе ўсе рвалі траву сваім козам. Там Лілі не было.

Дзяўчына сядзела на лавачцы ля свайго двара з кнігай на каленях. Чытала.

— Багата налавіў? — Ліля сама зачапіла яго.

— Ыгы.

— Можа б, мяне навучыў?

— Пайшлі заўтра. Я захаплю і на цябе вуду.

— Калі дожджыку не будзе,— і залілася смехам.

— Я сур’ёзна.

— Я таксама.

Пасля абеду Колька нікуды не пайшоў, хоць сябры і клікалі яго ў лес ганяць барсукоў,— перад гэтым яны знайшлі барсуковыя норы,— а схаваўшыся ў дрывотніку, ледзь не да вечара правазіўся, рыхтуючы дзяўчыне вудзільна. Хацеў, каб яно было лёгкім, зграбным, прыгожым. Падабраў самы лепшы кручок, павастрыў яго, з сасновай кары зрабіў паплавок у выглядзе кветкі і пафарбаваў яго ў белы колер. Паплавок атрымаўся як маленькі гарлачык. За хлявом на сметніку накапаў чарвякоў. Чарвякоў не браў усіх запар, як звычайна, а толькі невялікага памеру, пругкіх і зграбных, каб яны, значыцца, прыгожа віселі на кручку.

Назаўтра ранкам, калі і сонца яшчэ не паднялося, збіваючы босымі нагамі пякучую расу, ён падаўся да ракі на сваё ўчарашняе месца...

Вось і сонца паднялося высока, і ўжо рыба не бралася, а дзяўчыны ўсё не было. Можа, заспала? Але ж не можа яна спаць увесь дзень? Можа, маці загадала рабіць што пільнае? Тады зробіць што трэба і прыбяжыць. Вядома ж, прыбяжыць. Сама ж напрасілася рыбачыць. Але не дачакаўся ён яе. Дамоў пайшоў учарашняй дарогай. Дзяўчыны не было на канаве, не было на лузе, дзе пасвіліся козы, не сядзела яна і ля двара з кнігай. Сустрэў толькі пад вечар, калі нёс з рэчкі ваду паліваць агуркі — усе палівалі грады толькі рачной вадой, а не з калодзежа, там вада была занадта халодная для раслін. Ліля бегла яму насустрач з парожнім вядзерцам. Мокры падол яе кароценькага плацця прыліпаў да ног. Відаць, яна збегала на рэчку ўжо не адзін раз.

— А я чакаў,— нібы паскардзіўся ён.

— Я з сяброўкамі ў кіно хадзіла.

— Сказала б...

— Я яшчэ магу схадзіць. Вельмі красівы фільм.

Ён узрадаваўся, што яна захацела пайсці з ім у кіно, а яшчэ болей, што пайшла не адна, а з сяброўкамі, бо баяўся, што не знойдзе пра што гаварыць з ёй. А так ён быў з ёй, нават у кінатэатры сядзелі побач, але яна, здавалася, не заўважала яго, больш шчабятала з сяброўкамі. Калі ж у цемры, пранізанай рухавымі промнямі, ён паглядваў на дзяўчыну, сустракаў позірк яе бліскучых вачэй, бачыў на яе твары палахлівую хуценькую ўсмешку, дык адчуваў, як у яго грудзях усё захлыналася — здавалася, вось-вось спыніцца дыханне...

Потым яны яшчэ не раз хадзілі ў кіно,— яна заўсёды была з сяброўкамі,— не раз, збіраючыся гуртам хлопцы і дзяўчаты,— хадзілі ў лес па грыбы, а потым — у гарадскую школу, і ніколі не заставаліся адны, але заўсёды адчувалі паміж сабой узаемную зразумеласць, нейкую своеасаблівую роднасць, яшчэ больш хвалюючую, што пра гэта ніхто не ведаў і не здагадваўся.

Наогул, яго закаханасць у дзяўчыну расла паступова і натуральна, як і ўсё навокал — трава, кветкі, дрэвы, як цякла іхняя празрыстая рэчка, паступова набіраючы паўнаводнасць і сілу. І яно, каханне, здавалася, ва ўсялякім разе яму, чыстым і бясконцым. Ён быў перакананы, што Ліля таксама адчувае ўсё якраз так, як і ён, таму і гаварыць пра гэта не было патрэбы. Не гаварылі яны пра свае пачуцці нават пасля выпускнога вечара, калі, схадзіўшы разам з усімі развітацца з горадам, вяртаючыся дамоў, адсталі ад усіх, потым яшчэ доўга сядзелі на лавачцы ля яе двара. Не, яны моўчкі не сядзелі, гаварылі. Праўда, больш гаварыў ён.

То быў час, калі людзі жылі нялёгка. Яшчэ не зусім загаіліся раны ад нядаўняй вайны, яшчэ толькі прывыкалі да міру, таму захапляліся простым і звычайным у жыцці, спявалі пра залатую пшаніцу, хоць і елі дрэнна, спявалі пра яблыневы цвет, хоць і высякалі сады. Акрыленыя першымі зрухамі да лепшага, марылі пра яшчэ больш сонечнае заўтра. Жыў тады болей сваімі марамі пра будучае жыццё, вучобу, працу і Колька.

— Гэта ж толькі падумаць,— разважаў ён.— Не так даўно, вось такім ранкам, абудзілі цішыню фашысцкія бомбы. Нашы равеснікі з выпускных вечароў ішлі ў ваенкаматы... Многія не дажылі да перамогі. Дык як жа мы павінны жыць, працаваць, радавацца, каб...

Ліля стрымана засмяялася.

— Я не так гавару? — насцярожыўся юнак.

— Не, гэта я ўспомніла,— і пазяхнула.

Зараз Букевіч не мог дакладна ўспомніць, ці адразу пасля першай сустрэчы з Ліляй, ці пазней, усё тое, чым ён жыў да гэтага, раптам страціла ўсялякую вартасць, зрабілася нязначным і нецікавым. Цяпер яго жыццё, сэнс жыцця, вызначаліся сустрэчамі з дзяўчынай. Усё ж тое, што было між сустрэчамі,— і рыбалка, і гульні з сябрамі, і прачытаныя кніжкі,— успрымалася, як сумная неабходнасць, адышло на другі план...

Асабліва гэтае адчуванне ўзмацнілася пасля заканчэння школы. Ён добра помніў тое лета. Яна рыхтавалася ў інстытут, ён чакаў павесткі ў ваенкамат Яны не сустракаліся так часта, як раней, калі хадзілі ў школу. Яна тлумачыла яму, што бацькі не дазваляюць доўга гуляць, бо тады не высыпаецца, дрэнна рыхтуецца да экзаменаў. У яго не хапала цярпення дачакацца прызначанага спаткання. Ён днямі мог сядзець на вуліцы ля свайго двара, калі яна пойдзе па ваду да калодзежа, каб хоць здаля ўбачыць яе.

Калі ж перад адыходам у армію яму дома наладзілі развітальную вячэру,— тады гэтыя вячэры былі сціплыя, не такія шматлюдныя, як цяпер, на іх запрашалі толькі самых блізкіх родзічаў,— Колька не адважыўся запрасіць Лілю. Але маці сама загадала яму схадзіць па дзяўчыну, маўляў, хавацца нечага, усё роўна ўсе даўно пра ўсё ведаюць.

Пасля вячэры ён праводзіў Лілю дамоў.

Было па-асенняму ядрана. Месяц ліў такое святло, што і зорак не было відаць. Поле заінела ад буйнай вераснёўскай расы. Стальной стужкай блішчэла рэчка. Стаяла такая цішыня, якая і бывае толькі ўвосень. Нават сабакі не гаўкалі, схаваўшыся ў зацішных будках ад начной зябкасці.

Мікола не адзін раз бачыў такімі і поле, і рэчку, і сваю прыціхлую вёску, але цяпер нібы ўсё гэта ўпершыню адкрыў для сябе, адкрыў якраз тады, калі з усім гэтым трэба развітвацца.

— Прыгожа...— уздыхнуў ён.— Можа, сходзім у поле?

Яна не адказала. Ішла моўчкі, затуліўшыся з рукамі ў вязаную шарсцяную кофту. Ля свайго двара спынілася, глянула на хлопца дапытлівым позіркам.

— Мае бацькі недзе спяць.

— Баішся разбудзіць? — сказаў першае, што трапіла яму на язык.

— Я ў сенцах сплю. Дзверы яны ніколі не замыкаюць. А калі і замкнуць, я ведаю, як адамкнуць,— яна памаўчала.— Там у мяне ўтульненька, цёпленька. І нават свой уласны цвыркун. Як толькі лягу, ён і пачынае цур-цур... Не верыш?

— У мяне таксама цвыркун,— ён прыхінуў яе да сябе. Яна паслушна падалася. Маўчала. Маўчаў і ён, прыслухоўваючыся да яе частага дыхання.

— Ой, ногі замерзлі,— скаланулася яна.

— Прысядзем на лавачку,— і калі яна ўселася, ён затуліў яе ногі ў свой пінжак.— Так цёпленька?

Яна нічога не адказала.

— Вярнуся, а ты ўжо два курсы інстытута закончыш,— сказаў ён.— Не даганю цябе потым...

Наогул у тую ноч яны амаль не гаварылі. Болей маўчалі. Нават ён, які любіў памарыць услых, не ведаў, што сказаць. Як ветрам выдзьмула ўсё з галавы. Яна таксама маўчала, толькі часта і стоена ўздыхала, тулячыся да яго.

— Світае,— агледзеўся ён.— Восень, а такая кароткая ноч...

— Пры чым тут ноч? — хмыкнула яна, нібы хацела ўпікнуць яго ў нечым, паднялася, падала яму пінжак, які ўпаў з ног на траву.— Не замёрз сам? Не ўяўляю, які з цябе будзе салдат,— і засмяялася.

У тым смеху было нешта такое, чаго ён ніколі не заўважаў раней і ад чаго яму стала няёмка. За сябе. Ён доўга помніў той смех і доўга не мог зразумець, чаму яна раптам усумнілася, што з яго атрымаецца добры салдат.

А хутка ён ужо ляжаў на верхняй лаўцы старога скрыпучага вагона і не адрываў вачэй ад пазалочаных восенню пералескаў, ад чорных палёў з шэрымі сціртамі саломы і думаў пра Лілю. Яго не пакідала адчуванне, што яны так і не сказалі адно аднаму самага галоўнага, патрэбнага, без чаго ў іх адносінах не стае нечага вельмі істотнага. А можа, такое адчуванне было ад нечаканай ростані,— ростані заўсёды нечаканыя, яны нават нечаканыя і тады, калі пра іх ведаюць загадзя,— ад суму...

Вось за акном пачалася ноч, і ён ужо нічога не бачыў, акрамя няпэўнага ў няроўным шкле адбітку купэ, таварышаў, што сядзелі на ніжніх лаўках... Адзін з іх, худы, доўгі, з абстрыжанай, як і ўсе, вузкай сіняватай галавой, узлез таксама на верхнюю полку і бадзёра, пераймаючы інтанацыю капітана, які іх суправаджаў, спытаў:

— Што засумаваў, друг? Маці? Бацька?.. Яна?

— Яна.

— Жонка?

— Не-е.

— Хе, знайшоў па кім сохнуць. Яшчэ не адну сустрэнеш.

Мікола толькі ўздыхнуў.

— Адзіная?..

Мікола, як гэта часта бывае ў дарожных умовах, не тоячыся, усё расказаў пра Лілю.

— Ведаеш што? — прыўзняўся, абапёршыся на локці, сусед і насмешліва глянуў на Міколу сваімі глыбокімі, як у мядзведзя, вочкамі.— Гэта ўсё дзіцячыя гульні. Я з дачкой суседа, ведаеш што?.. Сама бегала. Пазвоніць, спытае, ці адзін дома, і грукае ў дзверы. Вось так... А ты кніжачкі, кіно... Але не журыся. Яшчэ сваё возьмеш. Будзеш першакласным рубакай. Па вітрыне відаць... Можа, хочаш падыміць перад сном?.. І курыць не навучыўся? Ну ты даёш!.. Навучышся таксама. У жыцці ўсяму навучышся,— заключыў ён голасам чалавека, зведаўшага ўсё, і падаўся ў тамбур.

Болей Мікола ніколі і нікому не расказваў пра сваё каханне. А пісьмы ад Лілі хаваў на самым дне свайго чамаданчыка. Тым больш што іх няцяжка было хаваць. Ліля пісала рэдка. Раз у месяц, а то і меней. Ён жа пісаў ёй заўсёды, як толькі выдавалася вольная хвіліна. Сябры яго празвалі пісьмапісцам, а камандзір прызначыў рэдактарам насценнай газеты «Вернасць абавязку».

Калі Мікола быў ужо на другім годзе службы, пачалося асваенне цалінных зямель. Салдаты ўсё часцей і часцей гаварылі, каб усім разам паехаць на цаліну. Ехаць ці не ехаць — такога пытання для Міколы не было. Ён толькі і жыў тым, каб болей карысці прынесці Радзіме, тым больш што ў арміі, як ён лічыў, нічога значнага яму так і не ўдалося здзейсніць: служыў, як і ўсе. І вось сама гісторыя ішла яму насустрач. Пра гэта ён і напісаў Ліле: «Помніш, мы некалі марылі пра значнае ў жыцці, шкадавалі, што найбольш вялікія падзеі адшумелі без нас. Дарэмна мы так думалі. У кожнага пакалення ёсць свой абавязак перад гісторыяй. Для нас — цалінныя землі. Упэўнены, што там нас чакае сапраўднае шчасце. Мы ніколі не даруем сабе, калі апынёмся на абочыне гісторыі, не адчуўшы яе гарачага дыхання...»

Ліля адказала яму вельмі коратка:

«Калі і куды выязджаць?»

Гэта было яе апошняе пісьмо.

Неўзабаве ён атрымаў звестку, што Ліля выйшла замуж. Яго настолькі ўразіла гэтая нечаканасць, што ён вырашыў ніколі ў жыцці не вяртацца дамоў. Відаць, пасля арміі ён адразу б і паехаў на цаліну, каб бацькі не напісалі, што іх вёску знеслі, а жыхароў рассялілі па ўсім горадзе. Ён прагасцяваў у бацькоў ледзь не тыдзень, тым больш што не трэба было хадзіць па той вуліцы, дзе выспела такая здрада яму.

Потым была праца механізатара ў адным цалінным саўгасе, камсамольская работа, вучоба ў Маскве... Імклівае і клапатлівае жыццё завіхурыла яго так, што не было калі нават успамінаць пра мінулае.

Але з узростам усё часцей і часцей успаміналася дзяцінства, маладосць, і нарэшце пацягнула наведаць тыя мясціны, дзе ўзыходзіла яго жыццё. І цяпер кожны раз, калі ён прыязджаў у родны горад і калі яму выпадала вольная часіна, браў машыну, ехаў туды, дзе раней стаяла яго вёска, машыну пакідаў на шашы адразу за возерам, а сам ішоў паўз ваду, усаджваўся на доўгую блакітную лаўку на выгінастых чугунных ножках...

Ён глядзеў на шырокі абсяг вады так, нібы верыў, што свет яго дзяцінства жыве не толькі ў яго памяці, а недзе і пад тоўшчай вады і, можа, нават з’явіцца перад вачыма таго, хто вельмі верыць у яго існаванне... Што тычылася Лілі, то яму здавалася, яна наогул сочыць за ім. Часам ён нават адчуваў на сабе яе ўчэпісты позірк. Гэта ён тлумачыў надзвычай ужо яркімі ўспамінамі пра той даўні свет, які, аказваецца, застаўся непадуладным часу і заўсёды маладым. Успамінаючы яго, і сам Букевіч быццам маладзеў тут, на беразе возера с нежывой тэхнічнаю вадой, зноў пападаў у светлы палон юначых парыванняў, радаваўся, што не здрадзіў ім, пранёс праз усё жыццё. Хай не ўсё рабіў так, як марыў, але заўсёды імкнуўся да гэтага. Юначыя мары былі для яго тым падмуркам, на якім, аказваецца, трымаліся яго цяперашні духоўны свет, упэўненасць і вера ў жыццё. Мінулае для яго было тым баластам на караблі, што памагае адолець любыя штормы ў акіяне жыцця, тым камертонам, да якога ён прыслухоўваўся, каб у душы не загучалі раптам фальшывыя ноткі...

Акрамя ўсяго, прыязджаючы сюды, ён адпачываў ад імклівага і турботнага часу, знікаючы ў сваім мінулым, дзе ўсё было так ясна...

— Ці не Колька? — пачулася пад самым вухам.

Букевіч падумаў, што яму падалося, што гэты голас прагучэў у яго памяці. І сапраўды, не магла ж незнаёмая жанчына, што стаяла перад ім і крывіла зырка нафарбаваныя вялыя вусны ў разгубленай усмешцы, загаварыць Ліліным голасам.

— Не пазнаеш, ці што? — жанчына з кароткімі выбеленымі стрыжкамі, з пульхным тварам, на якім блішчэлі вузенькія шчыліны вачэй, з двайным рыхлым падбародкам, не толькі гаварыла Ліліным голасам, смяялася таксама Ліліным смехам.— Няўжо забыў? — І яна вольнай караткапалай рукой — у другой трымала чорную сумачку — паправіла на шыі ледзь бачны залаты ланцужок, нібы той перашкаджаў ёй дыхаць.

— Ліля? — спытаў Букевіч, не сумеўшы схаваць ні здзіўлення, ні разгубленасці: у размажнелай бясформеннай жанчыне тая даўняя дзяўчына з жоўтым вяночкам на галаве была схавана яшчэ болей надзейна, чым увесь той даўні свет пад тоўшчай вадасховішча.

— Няўжо я так змянілася? — яна з недаверам і са шчырым жахам у вачах глядзела на яго.— Я лічыла, што я ўсё тая ж. Мне ўсе так гавораць... Ты ж ніколькі не змяніўся. Я цябе адразу пазнала...

— Я таксама... пазнаў адразу,— схлусіў ён.— Але так нечакана. Хоць...— ён ледзь не прызнаўся, што заўсёды спадзяваўся яе сустрэць тут.— Вельмі прыемна, вельмі прыемна. Ты і не ўяўляеш, як здорава ўсё гэта. Ды прысядзь ты,— ён падняўся, чакаючы, пакуль яна сядзе.

— Ой, у мяне ж часу няма.— Яна падняла падол вузкага плацця, прысела, крыкнула абодвум мужчынам і жанчыне, якія, адышоўшыся крыху, спыніліся, чакаючы яе: — Ідзіце, я вас даганю,— і глянула на Букевіча, які сціпла прысеў ледзь не на край лаўкі, так, як звычайна глядзяць на даўно забытую рэч, нечакана адшуканую ў шафе.— А ведаеш, ты ўсё ж змяніўся. Але толькі стаў болей падобны на сябе.— Яна хіхікнула, бліснуўшы залатымі зубамі.— Усё яшчэ больш праявілася. У вачах тая ж летуценнасць, рамантыка,— зноў у голасе насмешлівая інтанацыя. Змерыла яго прыдзірлівым позіркам, затрымала пагляд на чырвоным сцяжку на лацкане пінжака.— Я сёння на кухні вару абед і раптам чую па радыё, што ў нашым горадзе адбылася нейкая нарада і на ёй выступіў... Назвалі тваё прозвішча. Я яшчэ падумала, ці не ты...

— Не, не я,— Букевічу нешта перашкаджала шчыраваць з ёй.— Супадзенне...

— Шкада,— яна, відаць, не вельмі паверыла, яшчэ раз прыдзірліва агледзела яго.— Я падумала, ты... Яшчэ ўзрадавалася. Падумала, трэба б знайсці цябе, пагаварыць. Можа, думаю, успомніць...— памаўчала, відаць, вагаючыся, гаварыць ці не.— Думаю, пайду паскарджуся. Можа, не адмовіцца, паможа... Сына з нявесткай ніяк не аддзялю. У гарсавеце круцяць адну і тую ж пласцінку: у вас хапае плошчы. Канечне, хапае, калі глядзець фармальна. Тры пакоі, пяцьдзесят квадратаў. Але дзве сям’і на адной кухні... Хто цяпер так хоча жыць? З нявесткай ворагамі станем. Кажуць, самі мяняйцеся. Канечне, казаць лёгка. Выменяеш катух. Роднаму сыну лепшую ж аддасі. А потым, хіба мы з мужам не заслужылі? Мы ж у магілу з сабой тую кватэру не возьмем, застанецца дзяржаве. А галоўнае, не хачу пераязджаць, хачу тут дажываць. Калі вёску зносілі, я настаяла, каб тут кватэру далі, не хацела перабірацца на другі край горада.— Замаўчала, чакаючы, што ён скажа. Але Букевіч засяроджана маўчаў.— Ну як жывеш? Ёсць жонка, дзеці?

— Ёсць. І жонка, і дзеці. Сыны. Большы жанаты, меншы ў арміі.

— Цікава, цікава,— глянула на гадзіннік. Было відаць, што яна страціла ўсялякую цікавасць да Букевіча.

— Што цікава?

— Я думала, у цябе ніколі не будзе дзяцей,— паднялася, папраўляючы падол плацця. Хацела была ўжо пайсці, але не спяшалася, акінула яго насмешлівым позіркам.— Ты заўсёды быў такі рамантычны. Не хадзіў па зямлі, а лётаў.

— Таму і адмовілася паехаць на цаліну? — спытаў Букевіч і дадаў з’едліва: — Ці наогул збаялася?

Ёй прыемна было, што яна разварушыла гэтага ганарліўца. І цяпер хацелася не толькі пакрыўдзіць яго, а нават прынізіць.

— Не, не збаялася. Не любіла я цябе, Колька,— замаўчала, каб пацешыцца тым уражаннем, якое зрабіла на яго.— Праўда. Ды адкуль яна магла быць тады, тая любоў?.. Яшчэ ў сёмым ці восьмым класе, не помню, мы з сяброўкай вырашылі закахацца. Ведаеш, начыталіся кніжак... А ў каго? Ну выбралі сабе хлопцаў. Але не маглі ніяк дамовіцца, каму ў якога. Памераліся. Мне выпаў ты. Я і пачала за табой ганяцца. Праўда, доўга не давялося. Ты адразу клюнуў. А мая сяброўка так нічога і не дабілася. Нейкі дзебіл ёй папаўся. Не зразумеў яе. І глядзець не стаў. Дык яна і цяпер, замужам даўно за іншым, а, дурная, лічыць, што па-сапраўднаму кахала толькі яго. А ты... Я не чакала, што ты так закахаешся. Аж смешна было, як ты хутка згубіў галаву. З часам і ў мяне нешта з’явілася. Я гэта адчула на выпускным вечары. Не, не каханне. Адчула, што мне шкада цябе страціць. А калі ў армію ішоў, я ўжо гатова была на ўсё. Але ты... Сам страціў мяне. Каб меней гаварыў, а то... Калі ты мяне паклікаў на цаліну, якраз тады мне сустрэўся адзін журналіст з радыё. Той не любіў кідаць словы на вецер. Праз тыдзень павёў запісвацца... Потым пачалі зносіць нашу вёску. Кожнай сям’і давалі кватэру. Нам з мужам далі. Тры пакоі. Тады яго бацькі яшчэ жылі, мы іх таксама прапісалі. А што было рабіць? Ты ж ведаеш, як у горадзе з кватэрамі. А тут... Як кажуць, ніякіх праблем... Нельга ж было ўпусціць момант. Муж у мяне харошы. Хочаш, пазнаёмлю? З намі і наша суседка. Таксама з мужам. Мы часта разам ходзім у бар. Там на беразе. І людзей амаль нікога. Пайшлі? Тут недалёка. Адразу за паваротам. Пасядзім, пагаворым, успомнім...

— А што ўспамінаць? — ён паспрабаваў бясклопатна ўсміхнуцца, але гэта яму не ўдалося.

— Як што? Нешта ж помніцца,— яна падумала, што ён вагаецца, зноў прысела на лаўку. На яе твары з’явілася больш добразычлівасці, ласкавай жаночай лагоднасці.— Я сама часта з работы паўз бераг хаджу. За дзень як надрынкаюць у вушы юныя геніі, потым так хочацца цішыні. Іду, гляджу на ваду, успамінаю, як жылі тут...

Ён не верыў ёй. Яшчэ гучала ў вушах, як сказала яна, што не любіла яго. Жанчына, відаць, разгадала яго настрой, вось і падладжваецца, хоча расчуліць.

— Пра якое дрынканне ты гаворыш? Ты ж рыхтавалася ў політэхнічны...

— Нават паступіла,— усклікнула так, нібы асуджала свой даўні ўчынак.— І правучылася два гады... А потым...

— Замуж.

— Не. Муж у мяне наконт гэтага якраз нічога. Сам закончыў кансерваторыю, так што... Я тады пра што падумала? Ну стану інжынерам, і што? За якіх сто рублёў укалваць ад цямна да цямна? Ведаю, як інжынеры робяць. Калі яшчэ мужчына, то, глядзіш, у начальнікі выб’ецца, а баба? Рэдка якая... Хіба няпраўда? Я падумала, падумала ды і кінула. Якраз тады сын нарадзіўся. Потым паступіла ў музычнае вучылішча. Завочна. На вуха, слава богу, слон не наступіў. Муж памог. Скончыла. І нядрэнна. Цяпер я гора не ведаю. Тры дні ў тыдзень раблю і то няпоўныя, і пару соцень маю. Вучацца ў мяне ў асноўным дзеці гандляроў. У іх мода такая... Так што ніякіх праблем з дэфіцытам. А што яшчэ трэба нашаму брату?.. А ты дзе робіш?

— Ды тут, недалёка,— няпэўна адказаў ён.

— На заводзе?

— На заводзе.

— На якім?

— Ёсць адзін... сакрэтны.

У яго голасе не было пэўнасці. Яна моўчкі глядзела на яго, чакаючы, што ён больш скажа пра сваю працу.

— Ну і як? Кватэра добрая? І наогул?..

— Кватэра добрая і наогул.

— Дык, можа, пойдзем пасядзім, пагаворым. А то нешта гуляем у хованкі,— яна зноў паднялася, стаяла, чакаючы яго.— А што? Пайшлі. Столькі не бачыліся...

Ён глянуў на гадзіннік.

— Каго чакаеш? А я...

— Прызначыў тут адной спатканне, ды няма нешта...

— Можа, мяне ўбачыла?

— Можа, і так.

— Дура. Каб на мой характар, не пацярпела б. Усіх разагнала б,— яна зноў спыніла свой позірк на лацкане яго пінжака.— А можа, памог бы адсяліць сына?

Ён прамаўчаў.

— Ну, прабач, што перашкодзіла. Бывай,— зрабіўшы некалькі крокаў, азірнулася.— А можа, калі б сустрэліся? А? — і, каб, відаць, схаваць сваю збянтэжанасць, нечакана гучна рассмяялася, кіўком галавы адкінула з ілба ўяўнаю пасмачку валасоў, потым памацала яе рукой.— А што?

І праз гэты жэст, такі прывычны для яе яшчэ змалку, ён раптам у гэтай зусім незнаёмай жанчыне ўгледзеў тую далёкую Лілю, якую лёс падараваў яму ў юнацтве, і нешта шчымлівае, як раптоўны ўдар электрычнага току, варухнулася ў душы, ён аж анямеў ад такой нечаканасці. Калі ж ачомаўся і хацеў кінуцца ўслед, каб пагаварыць з ёй зусім не так, як толькі што гаварыў, то ўбачыў, як па сцежцы, перавальваючыся з нагі на нагу, спяшалася цяжкая камлюкаватая жанчына, якую можна было толькі хіба пашкадаваць...

Было такое адчуванне, што адбылося з ім нешта брыдкае і непрыстойнае. Адкуль яно? Можа, ад таго, што Ліля аказалася зусім не такой, якой ён яе ўяўляў. І не толькі знешне. Тыповая абывацелька, прыстасаванка. І даволі актыўная. Свайго не ўпусціць. Можа, яна і раней такая была, ды ён яе не разгледзеў? А можа, яе жыццё перайначыла?.. Але якой бы яна ні была, з ім не таілася, была шчырай, адкрытай. А ён гуляў у хованкі. На шчырасць не хапіла смеласці. Слухаў, ківаў галавой, хоць у думках і не пагаджаўся. Выходзіць, хлусіў ёй. Сабе таксама. Можа, і не толькі зараз? Можа, ад гэтага такая брыдкасць на душы?.. Але ж і яна не была шчырай з ім. З самага пачатку сяброўства. Выходзіць, ён цяпер адпомсціў ёй. Не сказаў ніводнага слова праўды пра сябе...

Букевіч, здавалася, па-ранейшаму глядзеў на азёрны разліў, але нічога не бачыў, бо думаў цяпер пра сябе, учарашняга і сённяшняга.

Потым падняўся і нетаропка пайшоў да дарогі, дзе яго чакала машына.

Насустрач папалася парачка. Дзяўчына, хударлявая, танклявая, у вузкіх джынсах, павісла на шыі свайго кавалера, лена перабірала нагамі, а ён, каржакаваты, як штангіст, з барадой, з зыркімі, як падмаляванымі губамі, дрынкаў на гітары і ледзь не ў вуха сваёй сяброўцы напяваў:

 

Мы сустракаліся з табой

Ля возера з тэхнічнаю вадой...

 

Але Букевіч не заўважыў парачкі, для якой і гэты малады парк, і возера з тэхнічнаю вадой стануць самай прыгожай і дарагой мясцінай на зямлі, і не пачуў, пра што спяваў барадаты.

 


1985-1989

Тэкст падаецца паводле выдання: Гаўрылкін Л. Ружы для каварнай жанчыны: Аповесць, апавяданні. – Мінск, Мастацкая літаратура, 1990. – 380 с.
Крыніца: скан