Бялькевіч апошні раз узмахнуў пэндзлікам, адышоўся, паглядзеў здаля на свой пейзаж, над якім працаваў ледзь не з вясны. І сёння, як і ўчора, ды яшчэ і раней, яму захацелася схапіць анучу, намачыць яе растваральнікам і бязлітасна сцерці з палатна ўсю гэтую мазню, каб і следу яе не засталося. Але стрымаўся: ведаў, што гэта нічога не дасць. Не адзін раз сціраў, не адзін раз пачынаў спачатку. А ў выніку — усё тая ж незадаволенасць. А можа, усё гэта ад ператомленасці? Можа, ён залішне доўга заседзеўся над гэтым пейзажам? Страціў усялякія крытэрыі? Можа, ён ужо і сам не ведае, што яму хочацца?
Ён паклаў палітру на падаконнік, а пэндзлік кінуў у слоік з вадою, потым доўга мыў рукі, пакуль тыя аж не зайшліся ад халоднае вады, перад асколкам люстэрка, прыклеенага да сцяны над умывальнікам, у задуменні расчэсваў чарнявую, з рэдкімі рыжаватымі пасмамі бараду, прыглядваўся да свайго аж зжаўцелага твару — даўно не быў на сонцы,— на крыху запалыя вочы.
«Так, браце, ты проста ператаміўся,— сказаў ён сам сабе ў думках.— Развеяцца табе трэба...»
І, ужо выходзячы, ад дзвярэй яшчэ раз кінуў позірк па свой твор. Бярозкі за скошаным лугам, капіцы сена, удалечыні блішчыць азярцо, адбіваючы ў сабе летнія кудлатыя хмаркі. Усё праўдзіва, дасканала, нават з нейкім настроем замілаванасці і ціхай радасці... І ў той жа час нечага не хапае, і не хапае вельмі істотнага. А чаго? Каб жа ведаць чаго...
Бялькевіч некалькі дзён не заглядваў у майстэрню. Хадзіў на рэчку, купаўся, гуляў у валейбол, вечарамі сядзеў у піўным бары ці хадзіў у кіно. Адным словам, рабіў абы-што, толькі б не думаць пра сваю карціну. Нават ні з кім не гаварыў пра мастацтва, пазбягаў сустрэч з мастакамі.
І праз тыдзень, калі ўжо пачаў думаць пра сваю карціну не толькі супакоена, а нават і абыякава, пайшоў у майстэрню, каб цяпер глянуць на свой твор вачыма пабочнага чалавека. І на гэты раз — зноў знаёмае адчуванне...
Бялькевіч загрукаў кулаком у сцяну, за якой была майстэрня яго сябра Карасіка. Заўсёды, калі ў каго з іх узнікала патрэба пагаварыць, параіцца, яны такім чынам выклікалі адзін аднаго да сябе.
— Што здарылася? — вытыркнуў у дзверы свой круглы твар з абвіслымі, як штучнымі вусамі пад носам-бульбінай, Карасік.
— Зайдзі, зайдзі.
— У мяне клей варыцца.
— Кінь вокам,— і Бялькевіч кіўком галавы паказаў на свой пейзаж.
Карасік паглядзеў на карціну, стоячы ў адчыненых дзвярах, потым падышоў бліжэй, пастаяў у задуменні, узрушана і ўрачыста сказаў:
— Віншую, дзед! Не чакаў ад цябе, чэсна. Такі шчымлівы лірызм. Даўно такога не было ў нашых пейзажыстаў. Не памылюся, калі скажу, што ты стварыў сапраўдны шэдэўр. Гэта крок наперад у тваім развіцці. І які крок! Зайздрошчу і віншую,— і ён паціснуў яму руку, а потым і абняў моцна.
— Мне не падабаецца,— вызваліўся з яго абдымкаў Бялькевіч.
— Толькі не чапай,— аж замахаў рукамі Карасік.— Прашу цябе. А то сапсуеш. Лепш схавай на месяц, а то і на два. Потым глянеш і сам здзівішся, што ты стварыў.
— І сам не ведаю чаму,— працягваў разважаць Бялькевіч.— Нечага няма ў ім. Тыдзень не глядзеў. А сёння глянуў і зноў...
— Пачакай, пайду выключу плітку,— Карасік выбег з майстэрні і хутка вярнуўся. Цяпер ён сеў на драўляную канапу, якую з дошак скалаціў сабе Бялькевіч і на якой нават начаваў, асабліва ўлетку, калі было шкада губляць кожную гадзіну светлага дня.— Такое бывае. Было і ў мяне. Табе трэба свежыя ўражанні. Мне таксама. Выдахліся. Давай махнём на Прыпяць. На эцюды... А то тут жонкі, сходы ўсялякія. Кожны дзень тузаюць. Я даўно хацеў табе кінуць гэту ідэю, ды бачу, заняты вельмі. Я ведаю ў лясной глухамані адну пакінутую сядзібу. Хата, хлеў, нават калодзеж у двары. Некалі ляснік жыў. Пажывём, памалюем. Можа, знойдзеш што і для свайго пейзажа. Хаця, на маю думку,— рэч закончаная. Глядзіш на яго і радасць ахоплівае цябе за зямлю, за ўвесь свет, у якім нам пашэнціла жыць... А незадаволенасць? Сапраўдны талент заўсёды незадаволены. Шчыра, па-сяброўску. Ты сёння самы моцны пейзажыст сярод нас...
— Слухай, стары, не збівайся,— буркнуў Бялькевіч.— Ты прыйшоў запрашаць на Прыпяць. Прыпяць дык Прыпяць. І чым хутчэй, тым лепш. Калі?
— Пра што гаворка? Хоць заўтра.
Сядзіба лесніка была сапраўды пакінутай і пакінутай даўно. Былая дарога, якая вяла да яе, лугавіна перад хатай пракінуліся дробнымі бярозкамі. Гарбылі, якімі былі забіты вокны ў хаце, паспелі струхлець і месцамі адваліцца. Па гонтавым даху распаўзлася густая зялёная плесень імху. Жэрдкі, якімі быў абнесены двор, таксама згнілі, абламаліся і толькі канцамі трымаліся на цвіках ля пахіленых слупкоў. Двор парос лебядой, крапівой і дзядоўнікам. Асабліва паўз плот. У кутку двара ля хлява, за счарнелым зрубам калодзежа тырчэў з травы перадок ад калёс. Абады на колах аж пачырванелі ад іржы. Вароты ў хляве нехта зняў, і яны, цяпер разламаныя, дажывалі свой век на зямлі. У той палавіне хлява, дзе страха яшчэ ўцалела і не свяцілася, як рэшата, ляжала, можа, з паўвоза свежага, ужо сяголетняга сена.
— Можаце жыць у хаце,— сказаў рэдактар мясцовай раёнкі, які прывёз сюды мастакоў на сваім «козліку».— На замок не звяртайце ўвагі. Клямка вымаецца з прабоем. А можаце ў гэтым хлеўчуку на сене. Спецыяльна завезлі для начлежнікаў. Калі прыязджаем на паляванне ці ў грыбы, іншым часам мы таксама тут начуем... Ну, поспеху вам, а то мне трэба ехаць,— развітаўся з імі рэдактар.
— Чуеш, як ціха,— захапляўся Карасік.— Нават не верыцца, што ў наш час можа быць так ціха.
— Можа, агледзімся, дзе мы? — не цярпелася Бялькевічу пазнаёміцца з наваколлем.
Яны кінулі свае бухматыя рукзакі на сена і выйшлі з двара.
Адразу ж за сядзібай пачынаўся дрымотны лес. Магутныя, выносістыя дубы раслі ўперамешку з высокімі стройнымі соснамі. Падлесак жа з арэшніку і малінніку быў такі густы, што месцамі цяжка было яго адолець. Такі лес цягнуўся ледзь не да самай Прыпяці, блізкасць якой угадвалася па частых вузкіх і доўгіх, парослых лазнякамі ўпадзінах, якія некалі былі старыцамі, ды лес высмактаў з іх ваду. І нідзе ніякага следу чалавека. Толькі ў адным месцы, і то калі яны выбраліся з лесу ў кустоўе, яны натрапілі на вузкую сцяжынку, якая хавалася ў зарасніках, як у нары,— яе, відаць, пратапталі дзікі, ходзячы на вадапой.
— Ды такога пейзажа, можа, сам Шышкін не бачыў,— захапляўся Бялькевіч.— Шкада, што эцюдніка не захапіў,— і ён нават прыцішыў хаду, раздумваючы, ці не вярнуцца сапраўды за тым эцюднікам.
— Маляваць прыйдзем заўтра,— спыніў яго Карасік.— А зараз давай нацягаем якога ламачча, каб было на чым зварыць вячэру. Бо як сказана ў адной разумнай кнізе, спачатку трэба есці і піць, а потым думаць пра мастацтва,— здавалася, яго ніколькі не ўсхвалявала гэтая неруш. І ўжо ўвечары, ля вогнішча, якое яны расклалі сярод двара, Карасік, нібы ўспомніўшы гэтую гаворку, прызнаўся: — А я пакуль і не думаю даставаць свой эцюднік. Колькі дзён пахаджу, адпачну, так сказаць, знайду згоду з самім сабой, а затым... Дарэчы, можа, табе і не падабаецца твая карціна, што няма згоды з самім сабой. Карацей, не ведаеш сам, чаго хочаш.
— Ты прыземлены рацыяналіст, стары,— сказаў Бялькевіч.— Як можна марна губляць час, калі навокал такое. І ўсё непаўторнае. Вось мы не замалюем вечар, гэтыя фіялетавыя пучкі святла, што прабіваюцца да нас з-за далёкіх цёмных хмар, і ніхто іх больш не ўбачыць... А мы бачылі і не замалявалі. Аграбілі чалавецтва. Так што ты можаш шукаць згоды з самім сабой, а я заўтра на досвітку...
— І зноў будзеш пакутаваць, так ці не так зрабіў?..
— Можа быць.— Бялькевіч раптам замаўчаў, здавалася, ён пільна сачыў, як полымя дапытліва аблізвае кавалак чорнага, як дзічак, дубовага карча, і ніяк не ахопіць яго. І вось раптам той корч, нібы яму абрыдла гэтае казытанне ці, можа, добра разагрэўшыся, раптам сам успыхнуў адразу і ўвесь як узарваўся полымем.— А ведаеш, я, здаецца, здагадаўся. Я свой пейзаж не тое што прыдумаў, а хутчэй угадаў. А потым і паверыў у яго, як у жывы. Ён для мяне, як успамін пра дзяцінства. Напісаў і завагаўся... Відаць, нечага ўсё ж не ўлавіў. Ва ўсялякім выпадку, у мяне няма ўпэўненасці, што сказаў праўду. Ты праў, мне не хапае запасу назіранняў, а больш дакладней, пацвярджэння ў жыцці. А тут, я адчуваю, знайду гэтае пацвярджэнне. Мне здаецца, варта кінуць адзін позірк, толькі адзін, і ўсё адкрыецца. Так што ніякага цярпення ў мяне...
— Ты гавары, ды не забывай на кашу,— падаў яму алюмініевую місачку з ядой Карасік.— Я вось слухаю цябе і пачынаю разумець лепей сябе. Ведаеш, я ніколі не стану сапраўдным мастаком. Я думаю, як пахадзіць па лесе, пашукаць грыбоў, палавіць рыбку, а ты жывеш толькі мастацтвам. Для цябе нічога іншага не існуе.
— Не спяшайся з вывадамі, стары,— сказаў Бялькевіч.— Проста ў мяне зараз такі перыяд. Захапіўся пейзажам. Вы яшчэ, памятаю, тады ўсе пасміхваліся. Маўляў, аджыўшы жанр. Думаеце, тут усё проста. Якраз не. Там будоўлі, людзі — там нават прасцей, там усё буйным планам... А пейзаж... Разумееш, чалавек без яго не можа, як не можа без паветра. А ён жа, пейзаж, сёння зусім не такі, як у таго ж Шышкіна. Галоўнае, мы ўсе не такія. Пейзаж такі, якія і мы. А якія мы? На палатне павінен быць не проста пейзаж, а чалавек у ім і праз яго...
— Ты, барада, узнімаеш такія праблемы, над якімі я магу думаць толькі на свежую галаву, раніцай... А цяпер давай спаць. Можа, тут ля вогнішча і таго? Чаго нам лезці ў хлеў да павукоў? Ноч цёплая. Паляжам і будзем слухаць, як варушацца на небе зоркі. Можа, што разумнае стукне ў галаву.
Яны вынеслі з хлява па ахапку сена, разаслалі яго ля вогнішча, распакавалі спальныя мяшкі...
На другі дзень раніцай, калі промні сонца не паспелі не толькі запаліць буйныя кроплі расы, што віселі на траве, на павуцінні-кроснах, напнутых паміж галінак арэшніку, а нават не пафарбавалі чырвоным верхавіны самых высокіх дубоў, Бялькевіч выпаўз са спальнага мяшка, паскакаў на адной назе, потым на другой, каб хутчэй абадзёрыць закляклае за ноч цела, узяў эцюднік і, ціха ступаючы, каб якім ненарокам зламаным сучком не разбудзіць Карасіка, скіраваў на тую палянку, якую яшчэ аблюбаваў учора. На палянцы расла высокая трава, цвіла ружовым, белым, жоўтым розная квецень, а вакол раслі агромністыя дубы-дамаседы. З аднаго боку праз іх праглядвалася надпрыпяцкая блакітная далячынь.
Бялькевіч абраў месца на палянцы там, дзе травы было меней і рос густы сівец, умацаваў мальберт на падстаўку. Узяў пэндзлік і застыў у нерашучым задуменні, углядаючыся ў лясную неруш. Дубы са старэлай парэпанай карой, зямля вакол іх, затканая трапяткой і кволай зайчынай капустай, галінкі арэшніку там-сям абвіслыя пад цяжарам завязей арэхаў, маладыя бярозкі, што ледзь вытыркалі свае макаўкі з травы,— усё гэта ён, вядома, намалюе. Але як перадаць па невялікай кардонцы гэтыя зменлівыя патокі святла, што струменяць праз раскідзістыя верхавіны, як перадаць гэтае ледзь улоўнае трымценне лістоты ад ранішняга ўздыху лесу? Карціна ж павінна быць жывой, у ёй усё павінна трапятаць і дыхаць, усё павінна быць адухоўлена. Каб кожны, хто глянуў на яе, быў аглушаны гэтай спрадвечнай першароднасцю прыгажосці.
Бялькевіч баяўся крануцца пэндзлікам кардонкі, каб раптам не выявіць не тое што сваё няўменне, а неразуменне гэтае прыгажосці, сваю бездапаможнасць перад ёй. Дзіўна, але ў сваёй майстэрні ён адчуваў сябе заўсёды смялейшым і больш упэўненым, чым тут, на адзіноце з прыродай.
Але вось рука нібы сама раптам кранула пэндзлікам кардонку. На яе лягла светла-зялёная пляма. Пакуль што гэта была толькі пляма. Але яна пачала мяняць колер, ажываць, зайграла адценнямі, нейкім сваім унутраным свячэннем. Ажывала на вачах. Яшчэ нельга было ўгадаць ні дрэў, пі травы, ні кветак, пі лесу наогул, але там ужо было нешта вельмі падобнае на акаляючы свет. Гэта быў яшчэ толькі настрой, які панаваў у прыродзе і ў душы мастака, перададзены колерам. Бялькевіч адчуў, што схапіў нешта вельмі істотнае, і цяпер ужо з апантанай няўрымслівасцю кідаў і кідаў фарбы. Ён ужо не замалёўваў тое, што было перад вачыма, ён тварыў, расказваў пра свой настрой, пра сваё адчуванне і разуменне акаляючага быцця. На кардонцы выходзіла зусім не тое, што было навокал, і ў той жа час у нейкай няўлоўнай логіцы фарбаў угадваўся іменна навакольны свет, адухоўлены мастаком.
Бялькевіч спяшаўся, каб замацаваць фарбамі тую высокую ноту, што гучала ў ім. Ён ведаў, што яна можа перастаць гучаць ад якой-небудзь мізэрнай дробязі, і тады ўжо яе ніколі не адновіш. Канечне, нешта загучыць яшчэ, загучыць абавязкова, але то будзе іншая музыка, не тая, што гучыць зараз.
Бялькевіч так захапіўся, што нават не азірнуўся, калі пачуў за спіной дзявочы смех. Ён толькі рэзка матнуў галавой, каб адагнаць гэтае няпрошанае насланнё, як адганяюць надаедлівага сляпня, але гэтым рухам толькі выклікаў яшчэ больш гучны ўзрыў смеху. Азірнуўся — за спіной стаялі і пільнавалі за яго работай некалькі дзяўчат у белых кофтах, наконт мужчынскіх кашуль, і ў пацёртых джынсах, закасаных высока, вышэй каленяў. Пад яго здзіўленым позіркам яны засаромеліся, прыціхлі, а потым пабеглі праз паляну ўсе адразу, хапаючыся адна за другую і перашкаджаючы адна другой.
Бялькевіч зноў глянуў на свой эцюд, узняў пэндзлік, і раптам рука яго так і застыла ў паветры: ён не ведаў, куды пакласці фарбу...
Ён сабраў усё сваё прычындалле, перакінуў праз плячо рэмень, на якім вісеў эцюднік, і пабрыў услед за дзяўчатамі.
Сярод двара шугаў полымем і трашчаў вялікі касцёр. Над ім віселі два чорныя ад дыму вядры. У іх нешта булькала, перавальваючы праз край пену з завіслымі вугалькамі ў ёй. Крыху воддаль ад вогнішча вакол Карасіка сабраліся дзяўчаты. Ён сядзеў на чурбаку ў майцы і сініх спартыўных штанах, басанож, узлахмачаны,— не паспеў і прычасацца яшчэ,— і сінім фламастэрам маляваў іх партрэты. Маляваў крыху шаржыравана, бо дзяўчаты аж пырскалі смехам, гледзячы, што ў таго выходзіла на паперы.
У кутку двара была напята вялікая палатка. На шуле хлява вісеў транзістар і гарлапаніў нечалавечым голасам нейкую экзатычную мелодыю. Пад хатай на прызбе і проста на траве ляжалі нейкія клункі, рукзакі, трыногі, мерныя лінейкі, сякеры. Дзверы ў хату былі адчынены. Нейкі хлапец сякерай узрываў гарбылі, якімі былі забіты вокны. Двое яшчэ хлапцоў, надзеўшы брызентавыя рукавіцы, павесіўшы на шнур, на якім звычайна сушаць бялізну, вядзерца, цягалі з калодзежа ваду, відаць, хацелі асвяжыць крыху яе, застаялую.
— Што гэта за арда? — спытаў Бялькевіч у сябра.
— Студэнты з лесатэхнічнага. Прыехалі на вучэбную практыку. На цэлы месяц. Так што нам сумаваць не давядзецца,— і Карасік стрымана ўсміхнуўся. Той усмешкі відаць не было, толькі трохі варухнуліся і нібы раз’ехаліся пад носам вусы.
— Ну, ты можаш сабе весяліцца, а я тут не застануся ні на гадзіну,— жорстка адрэзаў Бялькевіч. Дзяўчаты, што акружалі Карасіка, насцярожана прыціхлі, паглядваючы на сур’ёзнага барадача, які, не звяртаючы на іх ніякай увагі, пачаў скручваць свой спальны мяшок.
— А куды? — пачаў адзявацца і Карасік.
— Хіба нідзе не знойдзем ціхае месца?
— Можа, хоць паснедаем? — не ведаў Карасік, як затрымаць таварыша.
— Паснедаць-то паснедаем,— Бялькевіч завязаў рукзак, паставіў яго далей ад вогнішча.
— А вы і абедаць заставайцеся,— пачалі запрашаць іх студэнткі.— І наогул... Мы вам абеды будзем варыць.
— А вы нам выпусціце насценную газету,— хіхікнула адна са студэнтак.
— Па партрэціку намалюеце...
Бялькевіч насуплена маўчаў.
— Нічым, дзяўчатачкі, не магу памагчы,— сказаў Карасік і пачаў упакоўваць свой рукзак.
Пасля снедання, калі яны пакінулі сялібу і выйшлі на глухую лясную дарогу, Карасік упікнуў сябра:
— Дзівак!.. Пажылі б сярод моладзі. Жыццё бяжыць нам у рукі, а мы ўцякаем ад яго. Ну, нічога, я табе адпомшчу. Я завяду цябе ў такую глухамань, што і следу чалавечага не ўбачыш. Праз тры дні ваўком завыеш...
Спачатку яны ішлі па парослай лясной дарозе, потым выйшлі ледзь не да Прыпяці, які час па сухім і топкім пяску, у якім глыбока грузлі ногі. Зноў збочылі ў лес.
— Ты хоць ведаеш, куды вядзеш? — скінуў Бялькевіч на траву свой рукзак і прысеў.
— Ведаю,— з радасцю прызямліўся і Карасік. Пясок ухайдокаў і яго.— Некалі ў гэтых мясцінах быў на рыбалцы...
Адпачыўшы, пайшлі далей.
Спачатку лес быў сухі з густым падлескам. Рукзакі чапляліся за калючы ажыннік. Хутка дрэвы падрабнелі, пад нагамі зачаўкала вада. У кедах стала мокра.
Пачыналася балота.
— Далей пойдзем у штанах ці без оных? — з насмешлівай здзеклівасцю спытаў Бялькевіч.— І наогул куды ты мяне вядзеш?
— У балота,— усміхнуўся Карасік.— Яго пярэйдзем, а там будзе суша. Бераг Прыпяці. Да яго праз гэта балота ніякая машына не праедзе. Так што там людзей не бывае. Хіба які выпадковы рыбак прычаліць на маторцы. Але і гэта малаверагодна. Далёка ад горада. А мясцовыя ў рацэ рыбу не ловяць, яны болей брэднямі ці сеткамі па старыцах. Не любяць сядзець з вудамі, не прывыклі ды і не ўмеюць. Так што, там самае глухое месца... Рушылі!
Убачыўшы, як яго сябра, нават не задумаўшыся, рушыў наперад, правальваючыся ў халодную твань, Бялькевіч спытаў:
— Хіба ў штанах?
— Не шкадуй штаноў, пашкадуй ногі. Тут будзе яшчэ асака, можна парэзацца.
Балота было не вельмі глыбокае. Толькі ў адным месцы, можа, з дзесятак метраў ім давялося ісці, трымаючы свае рукзакі ў руках над галавой. Вада, замураваная зялёнай раскай, даставала па самыя грудзі.
Але за глыбокім адразу ж быў высокі сухі бераг, парослы якраз такім лесам, як і вакол пакінутай леснічоўкі. За лесам была паляна, парослая прысушанай травой. На ёй там-сям зырчэлі чырвоныя смалянкі. Але гэта была не паляна, а ўзлобісты бераг. Круты і высокі. З жоўтага пяску ў абрыве рудымі пасмамі звісалі вымытыя прыбылкаю карэнні. Цяпер жа вада адступіла далёка ад берага, пакінуўшы пад абрывам пясчаны пляж. На тым жоўтым, месцамі аж белым, пяску не было ніводнага следу. І толькі там, дзе пляж вузкай касой заходзіў далёка ў Прыпяць, як хто раскідаў клоччы белай ваты, драмалі рачныя чайкі. Крыху лявей бераг павольна спускаўся да шырокага заліва, які ўразаўся далёка ў лес, злучаючыся, відаць, з тым балотам, якое яны пераходзілі.
Хлопцы атабарыліся бліжэй да заліва. Тут лёгка было спусціцца да вады, а галоўнае, іх нельга было заўважыць з ракі. Так што тут, як растлумачыў Карасік, іх ніякі д’ябал не знойдзе і не патурбуе.
Яны вымылі сваю адзежу, развесілі яе на кустах сушыцца, змайстравалі невялічкі буданчык, каб у ім можна было хавацца ад дажджу, нацягалі ў буданчык хваёвых лапак. Пакуль абжываліся, настаў вечар. Яны развялі касцярок, паставілі варыцца кашу і вядзёрка з рачною вадою. Каб потым, калі вада прастыне, яе можна было піць, бо крыніцы паблізу нідзе не знайшлі.
Карась дастаў свае рыбацкія прылады, правяраў іх, майстраваў донкі, бо збіраўся заўтра накарміць сябру юшкай з судака.
Бялькевіч жа, падставіўшы спіну кастру, ляжаў уціхамірана, стомлена, глядзеў праз лістоту дуба ў неба, на якім датлявала воблачка, слухаў, як у заліве плешчацца рыба.
У кацялку булькала каша.
У вядры, закіпаючы, гудзела вада.
Сцямнела.
І толькі неба яшчэ свяцілася водбліскам адышоўшага дня, а рака — водбліскам неба. Але з берагоў на заліў напаўзла густая цемра. Ад вады цягнула зябкай сырасцю.
Карасік кінуў у касцёр некалькі тоўстых сукоў ад смалістага карча. Яны густа задымілі, а потым зырка ўспыхнулі.
Бялькевіч бліжэй падсунуўся да вогнішча. Яго ўсяго абдавала хвалямі цяпла, цела палівалася прыемным санлівым цяжарам, не хацелася і кашы той чакаць. Маўчаў і Карасік, які склаў свае рыбацкія прылады ў невялічкае пластмасавае вядзерца, якое заўтра павінна быць напоўнена судакамі.
— Глядзі! — раптам у нейкім адчаі крыкнуў Карасік.
Бялькевіч аж удрыгнуўся ад нечаканасці, павярнуў сваю бараду да ракі. Адтуль, з маўклівай цемры, прама на іх сунуўся ўвесь аблеплены агнямі цеплаход.
Вось ён шмаргануў носам у прыбрэжны пясок.
Загрукатаў ланцуг.
З носа цеплахода перакінулі на бераг кладку, і вось па ёй пачалі спускацца пісклявыя жанчыны з маўклівымі абыходлівымі мужчынамі ўперамешку.
Карасік, абхапіўшы рукамі калені, катаўся па зямлі і рагатаў.
— Ой, ды тут вясёлыя хлопцы,— пачуўся жаночы, крыху басавіты голас побач.
Бялькевіч спачатку ўбачыў толькі танклявыя ногі з вузлаватымі нейкімі рахітычнымі каленямі, кароткую спаднічку, зялёную расхрыстаную штурмоўку, а потым і ўсю ледзь не квадратную постаць. З-пад бліскучага чорнага брыля насунутай амаль на вочы белай кепкі тырчэў мясісты, як распухлы, нос.
А калі яна, гледзячы на Карасіка, таксама разрагаталася, Бялькевіч убачыў рэдкія вузкія зубы.
— Рытачка! — крыкнула некуды ў ноч жанчына.— Ідзі хутчэй, тут страшэнна вясёлыя хлопцы.— А потым цішэй спытала ў насупленага Бялькевіча: — І юшка будзе?
— Будзе,— буркнуў той.
— І юшка будзе! — яна зноў крыкнула сваім, што цёмным прывідам на фоне светлай вады набліжаліся да вогнішча.
Хутка іх абкружылі мужчыны і жанчыны розных узростаў, адзетых як хто, як звычайна і адзяваюцца людзі, калі збіраюцца ў лес ці на раку,— на волю,— дзе знікаюць усялякія ўмоўнасці.
— А мы да вас на агеньчык,— вынырнуў з цемры мажны мужчына ў спартыўным трыко. Ён апусціў сабе пад ногі авоську з бутэлькамі.— Вы яшчэ судакоў не нацягалі? Мы ў мінулым годзе, калі стаялі ў гэтым заліве, лавілі іх на бліскучыя жалезкі. Якія былі судакі! А якая юшка! — ён, відаць, успомніўшы смак той мінулагодняй юшкі, пагладзіў свой выпуклы жывоцік.
Бялькевіч моўчкі падняўся і палез у будан. Спальны мяшок не стаў развязваць, ды ён і не думаў пра яго зараз, улёгся прама на хваёвыя лапкі. Вясёлыя бязладныя галасы, здавалася, гучалі далей. Неўпрыкметку яго ахапіла санлівасць, і яму ўжо мроілася нешта бязладна неакрэсленае, мітуслівае. Голас Карасіка пачуўся зусім нечакана.
— Барада, дзе ты?.. Вылазь. Запрашаюць. Чаго там толькі няма! Во дзе пейзаж!
— Дзякую! — Бялькевіч не паварушыўся.
— Не бурчы, барада. Прымай жыццё такім, якое ёсць. Пайшлі! Усё роўна дзень прапаў. Завяршым яго хоць весела. Пайшлі, пайшлі! — і ён за руку выцягнуў яго з будана.
...Бялькевіч прачнуўся на досвітку.
У будане яшчэ трымалася цемень. Смачна і бесклапотна пахрапваў Карасік. Падала першы голас нейкая птушка, ды і тая заціхла. Можа, сапраўды яшчэ вельмі рана? Бялькевіч вылез з будана. Траву абцяжарвала буйная раса. Над залівам кучаравіўся, спаўзаючы ў раку, густы туман. Бясформеннай маўклівай глыбай вытыркаўся з яго цеплаход. Бялькевіча аж страсянула ад зябкасці. Ён зноў нырнуў у сваю бярлогу. Але заснуць болей не змог. Знайшоўшы сваю куртку, якая, чамусьці пакамечаная, ляжала ў нагах Карасіка, дастаў эцюднік, выйшаў на бераг заліва...
Туман ужо амаль увесь скаціўся з заліва і толькі заблытаўся ў нізкіх густых лазняках на тым беразе. З ракі ў заліў даходзілі рэдкія хвалі і ледзь чуйна пляскаліся аб борт цеплахода.
Ля вогнішча валялася заплямленая ў нейкія соусы прасціна, якая ўчора была за настольнік. Усюды былі параскіданы хлебныя скарынкі, косці ад кураціны, хрыбетнікі ад вэнджанай рыбы, жоўтыя абрэзкі ад сыру, тлустыя слоікі з наліплай капустай, бляшанкі ад кансерваў, скарлупкі ад яек, нейкія шматкі паперы, яблычныя абгрызкі, бутэлькі.
Бялькевіч абышоў гэтае смецце і ўсеўся на свой эцюднік на беразе заліва. За рэчкай над лесам узыходзіла сонца.
Вось раптам, як хто пакаціў камень па блясе, загрукацела на цеплаходзе. Нехта з таго борта плюхнуўся ў ваду і загікаў ад асалоды на ўвесь заліў. Дзве жанчыны ў сініх спартыўных касцюмах і маленькіх гумовых боціках, з вядзёркамі ў руках спусціліся па кладцы на бераг, павіталіся з Бялькевічам і, гучна рассмяяўшыся, скіравалі ў лес. Ці не па грыбы? А можа, і па ягады? Вылез на палубу і той мажны мужчына, што ўчора з авоськай бутэлек падышоў да іхняга кастра. Патупаў, патупаў, а потым спусціўся на бераг і пасунуўся па ім туды, дзе канчаўся заліў і пачыналася рака. Вылез на палубу і пачаў пацягвацца высокі худы ў доўгіх сініх трусах лысаваты дзяцюк. Убачыўшы мастака, крыкнуў, ці няма там чаго пахмяліцца.
Бялькевіч цялёпнуў плячыма, маўляў, не ведаю.
Тады хударлявы спусціўся на бераг, падышоў да вогнішча, узяў закапцелае вядзерца і стаў набгом з яго піць ваду. Напіўшыся, выцер далонню твар, пакінуўшы на ім тлустыя пісягі ад сажы, і зноў пайшоў на цеплаход.
Раптам Бялькевіч падхапіўся, як ад якога штуршка, кінуўся ў будан, затармасіў Карасіка.
— Слухай, стары! Ты чуеш? Мне ўсё ясна.
— Што ясна? — падхапіўся Карасік.
— Мы ўсе да гэтага часу любаваліся пейзажам, а трэба не любавацца, а крычаць. Ідзі глянь, як тут напаскудзілі.
— Які пейзаж? Адстань, я спаць хачу.
— Слухай,— тармасіў яго Бялькевіч.— Давай пагаворым з гэтымі турыстамі, хай падкінуць нас да бліжэйшай прыстані...
— Ты што? — абурыўся Карасік.
— Мне трэба дамоў. І хутчэй! — Бялькевіч добра ведаў, што яму зараз жа трэба станавіцца за мальберт і перарабляць свой пейзаж, перарабляць неадкладна, бо калі гэта адкласці на потым, то можа знікнуць тая ўзрушанасць, што ахапіла яго зараз, і, магчыма, не вернецца.— Я сёння павінен быць у сваёй майстэрні.
— Я толькі здагадваўся, што ты псіх, а цяпер і пераканаўся,— без усялякай ахвоты пачаў адзявацца Карасік.
Праз якую гадзіну Бялькевіч нецярпліва пахаджваў па высокім беразе прыстані, часта паглядваючы на шырокі разліў ракі, ці не замаячыць там рэйсавы цеплаход.
А Карасік, раскінуўшыся на мурагу, смачна пахрапваў, дасыпаў. Вусы яго неяк абмяклі, павіслі, дастаючы канцамі аж да вушэй...