Кахновіч не любіў жанчын, больш таго, ён іх ненавідзеў. Наогул мала чаго засталося на зямлі, да чаго гарнулася б яго абражанае сэрца. Хіба толькі сама зямля. І то не заўсёды, а ў вечаровай смузе, калі размываюцца дробязі і яна, прытуманеная, становіцца таямніча неакрэсленай. Чэзлы, абламаны турыстамі лазнячок ля прыдарожнай канавы і той набывае выгляд загадкавых анямелых істот, што павытыркалі свае зрэджаныя грывы з туману, а прыдарожная лужына, засмечаная гусямі, робіцца празрыстым акенцам, у якім і вечаровая зара не дастае дна. А засмужаныя далягляды здаюцца бясконцымі і нічога не відаць, акрамя бляклых фарбаў, якія неахайна кінуў стомлены мастак, не паспеўшы надаць ім рысы рэальнага свету.
Вось і зараз, скінуўшы хуткасць, апусціўшы шкло збоку, высунуўшы сваю буйную галаву з кароткім чубчыкам, Кахновіч углядаўся ў вечаровую далячынь, амаль не сочачы за дарогай. Ды і нечага было сачыць за ёй, пустой, амаль без машын. Толькі зрэдку на аўтобусных прыпынках, нерухома, як высокія пні ад старых дрэў, стаялі адзінокія пасажыры ў чаканні рэйсавага аўтобуса.
Яе ён убачыў здаля. Спачатку, праўда, не зразумеў, была гэта постаць мужчыны ці жанчыны. Была відаць толькі неакрэсленая белая пляма. А можа, наогул то быў не чалавек, а якая адсталая ад статка жывёліна? Кахновіч яшчэ болей збавіў хуткасць. І хоць постаць усё яшчэ была неакрэсленых абрысаў, ён усё ж угадаў у ёй жанчыну. Тая ішла марудліва, не азіралася, заняўшы сабой дарогу. Прасігналіў. Яна не збочыла.
Можа, таму, што жанчына ў гэтай вечаровай шэрані падалася такой, як і зямля, загадкавай і таямнічай, амаль нерэальнай, ён і прытармазіў свой грузавік.
— Сядайце, падвязу,— крыкнуў ён, нахіліўся ўправа, адчыніў дзверцы.— А то і да раніцы не дойдзеце.
— Яно-то так,— апаліла яго белазубай усмешкай незнаёмая, разгублена заглядваючы ў высокую кабіну, не ведаючы, як у яе падняцца.
— Давайце руку! — загадаў Кахновіч.
Яна ўселася, сарамліва ўсміхнулася, нацягваючы на круглыя калені падол белага плацця.
І гэтая зыркая ўсмешка, і гэтыя круглыя калені, ледзь-ледзь прыхаваныя белым плаццем, занадта багата бралі яго ўвагі на сябе, і Кахновічу спатрэбілася намаганне, каб не адводзіць вачэй ад дарогі. Ён чуйна вёў свой грузавік, нібы вёз нешта крохкае. І хоць зямля за гэтую хвіліну ніколькі не змянілася, але ён ужо не заўважаў нічога таго, што зусім нядаўна вабіла яго ў наваколлі, а тут яшчэ незнаёмая, нібы стараючыся нагадаць пра сябе,— ва ўсялякім разе ён так падумаў,— звінела ля вуха, перасыпаючы словы кароткім прыглушаным смяшком:
— Ой, дзякую вам, што спыніліся. Гэта ж у піянерскім лагеры у дачушкі была. Прыйшла на прыпынак, аўтобуса няма. А навокал такая прыгажосць, што не вытрывала і пайшла. Думаю, хоць пабачу, як ноч настае ў полі. Так рэдка ўдаецца пабыць на прыродзе.
Кахновіча ўразіла, што ў яе быў якраз такі настрой, як і ў яго. Нешта нечакана трапяткое варухнулася ў ягонай душы, і ён спытаў глухім, ледзь не асіплым голасам, бо язык прысох да паднябення:
— У горад?
— У горад.
— Да раніцы б ішлі.
— А што? — і зноў кароткі прыглушаны смяшок.— Ноч кароткая. А стамілася б, прагаласавала. Узяла б якая машына. Іх цяпер нямала.
— Так і ўзялі б. Кожны спяшаецца.
— Вы ж спыніліся.
— Я не спяшаюся,— яму раптам захацелася нечым выдзеліцца, стаць у яе вачах непадобным на іншых. Адчуўшы на сабе яе позірк, не азірнуўся, не адарваў вачэй ад шэрай стужкі асфальту, якая пачынала ўжо злівацца з абочынай. Але фары пакуль не ўключаў, толькі паехаў цішэй. Ён адчуваў, што трэба яшчэ нешта сказаць, і не абы-што, а нешта значнае, але галава была пустая, як спушчанае кола.
Зусім звечарэла. І толькі не згасла ружовая палоска на небасхіле. Але Кахновіча не пакідала адчуванне, што ў кабіне з таго боку, дзе сядзела жанчына, нібы стаяла святло. Не вытрываў, глянуў. Убачыў бялявы твар, агорнуты, як рамкай, хвалістымі валасамі, крыху прыжмураныя бліскучыя вочы і нават жоўценькі ланцужок на шыі. Паспешна адвёў позірк, як звычайна адводзяць яго ад таго, на што нельга доўга глядзець: цямнее ў вачах.
Горад, набліжаючыся, усё вышэй падымаў сваім святлом неба.
Наперадзе, у нізіне, звіліста бліснула рачулка. Вельмі часта вось такім надвячоркам Кахновіч любіў пасядзець на мурагу, адысці ад гулу матора, ад смуродлівага паху.
— Перагрэўся матор, вады трэба падліць.— Ён глянуў на жанчыну, баючыся, што тая стане пярэчыць. Але яна адказала згодлівай успышкай белазубай усмешкі.
Збочыўшы на травяністы бераг, заглушыў матор, узяў вядзерца, пайшоў да ракі. Калі вярнуўся назад, жанчына стаяла ля машыны, ускінуўшы лёгкія рукі, збірала раскіданыя валасы ў гулю на патыліцы. Пацікавілася:
— Вада цёплая?
— Як сырадой.
— Можна купацца?
— Можна, калі хочацца.— Кахновіч падняў капот, адвінціў пробку радыятара, стаў ліць ваду. Вада палілася праз верх, бо яе там, у радыятары, было поўна. Але ён усё роўна марудліва ліў, вада пляскалася на матор, пырскала гарачай парай, і сачыў за жанчынай. Вось яна змацавала гулю шпількай, скіравала да рачулкі. Кахновіч, выліўшы астатнюю ваду на кола, павесіў вядзерца на кручок за кабінай, падаўся таксама да берага.
Белай плямай на поплаве ляжала плацце. На роўнай паверхні вады, якая адбівала ў сабе пасвятлеўшае на ўсходзе неба,— там вось-вось павінен быў узысці месяц,— як чорная купінка віднелася галава жанчыны.
— І як? — крыкнуў Кахновіч.
— Здорава! — зазвінеў над вадою радасны галасок.— Давайце і вы!..
Ён паспешліва, нібы баючыся спазніцца, раздзеўся і, як цяжкое бервяно, плюхнуўся ў ваду, аж хвалі паплылі да другога берага.
— Як? — пацікавілася цяпер яна, калі ён вынырнуў.
— Прама хочацца застацца тут. Растварыцца, знікнуць...— заграбаў ён рукамі пад вадой, каб не пырскацца.
— Ну і знікайце! — яна з нечаканай гарэзлівасцю штурхнула яго ў галаву.
— Беражыцеся! — крыкнуў ён, прыўзняўся, выгнуўся, нырнуў і паплыў ледзь не пры самым дне. Вада была халодная, як крынічная. У правай назе, якую ён зламаў яшчэ школьнікам, гуляючы ў футбол, сутаргавата кальнула. Ён вынырнуў і паспешліва паплыў да берага, палахліва заграбаючы аберуч, памагаючы сабе адной нагой, бо другая нібы анямела, не гнулася ў калені. Выбраўшыся на бераг, ён пакульгаў за машыну, выкруціў трусы, расцёр калена — яно нібы ажыло,— вярнуўся на бераг.
— Вы што? — крыкнула жанчына.— Ужо? Ці, можа, трэба ехаць?
— Я ж казаў, мне некуды спяшацца.
І ўсё ж яна імкліва паплыла да берага, на мелкім стала на ногі і, хістаючыся, пайшла з ракі. Ён не мог адарваць вачэй ад яе белай стромкай постаці, якая паступова вырастала з вады.
— Ой, як п’яная,— засмяяўшыся, працягнула яму руку.
Ён схапіў на ляту яе мокрую далоньку, як тую птушачку, і адразу ж, нібы адключыўся. Ён ужо не ўсведамляў, што рабіў. Падняў яе на рукі, чуў, як яна папрасіла: «Пачакай жа, тут росная трава».
Потым зазвінела ў яго вушах, і ён нібы праваліўся ў бездань, дзе ўжо не існавала нічога зямнога...
Ён ляжаў ля самай вады, абыякавы і нерухомы, як мораны дуб, выкінуты на бераг паводкаю. На небе нізка вісеў буйны месяц, заліваючы наваколле дрыготкім святлом. Крыху воддаль ляжала жанчына на сваім белым плацці.
— Як ты там? — павярнуў галаву Кахновіч.
— Мяне няма,— ціха засмяялася тая.
— Як няма?
— Я неба, я зямля, я паветра. Я знікла...
— Каго ж цяпер я павязу? — Ён падняўся, пашукаў вачыма сваё адзенне.
У кабіне сядзелі моўчкі. Яна, ахутаўшы ногі яго пінжаком, прыхінуўшыся да дзверцаў, здавалася, драмала.
— Куды ты цяпер? — спытала яна яго ля свайго дома.
— У гараж, вядома,— ён сядзеў за рулём, чакаў, пакуль яна ляпне дзверцамі.
— А потым? Дамоў?
— У гаражы мой дом...
— Тады, можа, зойдзеш? — Яна стаяла на падножцы і чакала яго адказу.— Павячэраем, а потым паедзеш у свой гараж...
— Хіба што павячэраць,— без усялякай ахвоты пагадзіўся ён.
Раніцай Кахновіч прачнуўся позна.
У вокны біла сонца. На сцяне над канапкай, на якой ён спаў, вісеў стракаты дыван. У кутку ля акна стаяў тэлевізар, а на ім — бліскучы самалёцік на празрыстай падстаўцы. На сцяне партрэт прыгожага лётчыка. Маёра. Побач такіх жа памераў партрэт яго ўчарашняй знаёмай. Ля канапкі на спінцы крэсла вісела яго кашуля. Вымытая, адпрасаваная. Як новенькая. І тут жа ляжала запіска. Кругленькі амаль вучнёўскі почырк: «Прабач, не ведаю твайго імя. Паснедаць знойдзеш на кухні. Ключ можаш узяць з сабой, у мяне ёсць. Ліля».
«Чаго захацела. Каб, значыцца, ключык, з сабой,— сеў на канапцы.— Але не на таго напала. Ключыкам не купіш. Нават адпрасаванай кашуляй...»
Адзеўшыся, Кахновіч дапісаў на паперцы: «Дзякую за прытулак. Іван». На кухню нават не заглянуў. Замкнуўшы дзверы, пашукаў, ці няма дзе якой шчылінкі, каб запіхнуць ключ у кватэру. Не знайшоў. Спусціўся на першы паверх, кінуў ключ у паштовую скрынку. «Будзе браць газеты, знойдзе».
У гэты дзень, паколькі Кахновіч прыехаў у гараж раніцай, яго адправілі адпачываць. Прыхапіўшы ў бліжэйшым гастраноме таго-сяго з яды, ён падаўся на электрычку.
Кахновіч любіў прыязджаць на свой садовы ўчастак у будзённыя дні, калі там нікога не было. Ён любіў гэты невялічкі, дрэнна ўроблены кавалачак зямлі, як толькі можа любіць чалавек, якому больш нічога не засталося любіць. Любіў свой падведзены толькі пад дах дамок, любіў кволенькія яблынькі, якія пасадзіў мінулай восенню, градкі з заглушанымі пустазеллем клубніцамі, лапінку мурагу, на якім добра было паляжаць, паслухаць жаўрука, які вісеў увышыні, абмываючы зямлю раўчачком свае песні, паўглядацца ў неба, у якім так далёка бачылася, што не трэба было і вочы напружваць. Тут ён быў сам сабой, тут не трэба было думаць пра тое, пра што прымушала думаць жыццё, тут ён забываў на свае сямейныя нелады, не заўважаў часу.
І для поўнага шчасця яму хапала старога салдацкага кацялка, у якім ціхамірна булькала ворыва...
Але на гэты раз яго як хто падмяніў. Нішто не вабіла яго тут. А пад вечар стала зусім невыносна. Усё было пазбаўлена нечага такога, без чаго здавалася пустым і непатрэбным. Не выходзіла з галавы ўчарашняя знаёмая. Няўжо гэта яна адняла ў яго суладдзе з акаляючым светам і нават сам свет? Што ж рабіць? Чакаць, пакуль пройдзе гэтае насланнё? А раптам не пройдзе? Раптам яно надоўга? А можа, узяць і пайсці да яе? І зараз. Удзень. Ён жа не бачыў яе пры дзённым святле. А паглядзіць, можа, і думаць перастане. З ім было ўжо нешта падобнае...
Ключа ў паштовай скрынцы не было.
— Ой, а я думала, што ты не прыйдзеш,— разгубілася яна.— І вячэру не згатавала.
— А мне нічога не трэба,— ён пачаў разувацца.— Акрамя цябе.
— Тады ніякіх праблем,— яна гарэзліва бліснула чарнявымі вачыма і знікла на кухні. Пачулася, як заструменіла вада ў гулкі чайнік.
Кахновіч пражыў у Лілі некалькі дзён, а здавалася, што жыў у яе заўсёды, што іншага жыцця ў яго наогул не было, а быў нейкі недарэчны сон, часам цяжкі і нецікавы, але сон, пра які і ўспамінаць не хочацца.
Ліля звычайна раней ішла на працу, затое ўвечары раней была дома і заўсёды чакала яго. Варта было толькі шкрабнуць у дзвярах ключом, яна ўжо бегла яму насустрач, адчыняла дзверы, ніколі не дапытвалася, дзе быў, дзе затрымаўся, толькі спытае, ці не стаміўся, і спяшаецца на кухню. Ён ішоў у ванную, мыўся, выціраўся заўсёды свежым каляным ручніком... А потым, за вячэрай, Ліля расказвала пра сваю работу дыспетчара на чыгунцы, і то толькі тады, калі ён цікавіўся. А часцей за ўсё сядзела моўчкі, глядзела на яго, а вочы так і свяціліся шчырай радасцю.
Кожны раз, калі выхадны быў толькі ў яго — у іх выхадныя часта не супадалі,— ён ездзіў на свой садовы ўчастак, хоць яго ўжо і не так цягнула туды, як раней. Куды ездзіў, не прызнаваўся, ды яна ніколі і не дапытвалася.
Але неяк, калі ён вярнуўся са свайго ўчастка пазней, чым звычайна, яна, нібы між іншым, сказала:
— Сёння па дарозе дамоў заглянула ў магазін. Прыгожы касцюм на цябе там бачыла. Пазваніла дамоў, хацела, каб пад’ехаў памераць. Цябе няма. Прыйшла дамоў, чакала, чакала, а цябе ўсё няма,— і, апусціўшы вочы, быццам упікнула: — І дзе ты прападаў?
— Ці не раўнуеш? — хмыкнуў ён і падумаў: «Ну вось, здаецца, і пачынае паказваць зубкі. Абрыдла прыкідвацца анёлам».
— Я толькі хацела, каб ты памераў касцюм,— вочы ў яе раптам заблішчэлі, нібы ад слёз.— У цябе ж няма выхаднога касцюма. У кіно пайсці ці ў тэатр які...
Яму на нейкае імгненне сорамна стала за сваю такую паганую думку пра яе. І ён, каб ачысціцца у сваіх вачах, а галоўнае, каб суцешыць яе, расказаў пра свой садовы ўчастак і пра свой садовы дамок.
— Праўда, там яшчэ ўсё не абжыта. Будавацца фактычна толькі распачаў, вось і езджу ў выхадныя дні,— закончыў ён абыякава, нібы гаварыў пра нейкую нязначную дробязь.
— Здорава, што ў цябе дача,— засмяялася яна, узрадаваная, даведаўшыся, дзе і што ён рабіў у вольны час.— Мой Косцік некалі таксама марыў пра дачу. Ён сам з вёскі быў і заўсёды сумаваў па зямлі. У нашым ваенным гарадку ў яго быў такі агарод, як ні ў кога. Заўсёды казаў: як пайду ў адстаўку, пасялюся ў вёсцы, завяду пчол. І бэз ён яшчэ вельмі любіў.
«Бач, як дача яе ўзварушыла»,— яшчэ з большым падазрэннем падумаў пра яе.
— Я з радасцю паеду з табой, як толькі супадуць нашы выхадныя,— разважала яна далей.
— А можа, як супадуць, лепей з’ездзім да твае дачкі? Пара мне ўжо з ёй пазнаёміцца,— сваёй прапановай ён хацеў не толькі расчуліць Лілю, а галоўнае, адвесці яе думкі ад дачы, якая была апошнім астраўком яго волі. Ды і баяўся, што з-за дачы Ліля яшчэ болей будзе старацца запаланіць яго. Цяпер жа на гэтых дачах прама памяшаліся ўсе. Усе! Не можа ж яна, Ліля, быць не такой, як усе. Жанчыны заўсёды паддаюцца модзе.
Яна з удзячнасцю глянула на яго, але нечакана запярэчыла:
— Не, Ваня, да дачкі мы з’ездзім пазней. Разумееш, я нічога яшчэ не гаварыла ёй пра цябе. Я спярша пагавару з ёй, падрыхтую дзяўчынку... Ведаеш, тут галоўнае першае ўражанне...
«Відаць, яна мне таксама не вельмі верыць, што не спяшаецца знаёміць з дачкой»,— падумаў ён, і гэта нечакана засмуціла яго. Ён, уздыхнуўшы, сказаў: — Ну што ж, з’ездзім спачатку на ўчастак.
Убачыўшы градкі, парослыя пустазеллем, Ліля аж жахнулася.
— Хіба ж можна так? Каб такое ўбачыла мая маці, не ведаю, што было б. У яе ў вёсцы агарод куды большы за твой, а там ніводнай лішняй травінкі. У акулярах старая, а ўсё павышуквае... У цябе ёсць цапка ці драпач які?
Пакуль ён у хлеўчуку, збітым наспех з сукаватых абапалкаў, шукаў тую цапку, яна паспела пераадзецца ў купальнік. Пачаўшы палоць, не разгіналася і перадыхнуць. «Нібы на сваіх градках»,— яго раздражняла яе старанлівасць. Ён не раз упрошваў кінуць гэтую дурную работу: маўляў, усё роўна тут нічога путнага не вырасце. Урэшце, ён прывёз яе сюды адпачываць, а не гарбаціць. Але яна нібы і не чула яго. Рыхліла зямлю, выкідвала ў межы траву, а калі ён вельмі ўжо назаляў ёй, разгіналася, выцірала рукавом спацелы твар, з’едліва пытала:
— Ці не шкада табе гэтых калючак?
— Цябе шкада,— бурчэў ён.— Хіба можна так, без перапынку?
— Ажа дарвалася баба,— смяялася яна і зноў бралася за цапку.
— Надарвешся.
— Нічога... Можа, да электрычкі на руках данясеш...
З’ездзіўшы ў наступны свой выхадны ў адведкі да дачкі, за вячэрай, сказала Кахновічу:
— Гаварыла ж з малой пра цябе. Яна прасіла, каб я прыехала з табой. Дарэчы, яна яшчэ спытала ў мяне...— Жанчына замаўчала, глянула на Кахновіча так, нібы раптам завагалася ў нечым, і пачала, падалося яму, зусім пра іншае: — Яна наогул у мяне максімалістка. Чэсная, без хітрыкаў. Не прызнае ніякіх кампрамісаў. Яе бацька таксама быў такі. Можа, таму і загінуў. Загадалі пакінуць самалёт, не паслухаўся, хацеў пасадзіць. Самалёт разбіўся, сам загінуў... Дык вось, дачка, і спытала ў мяне, ці запісаліся мы. Што я магла адказаць? Адказала, што запісаліся...
«Дачка спытала... Гавары, гавары,— думаў Кахновіч.— Калі пра садовы ўчастак не ведала, дык не заікалася, каб запісацца. А цяпер, бач, як загаварыла. Такая ж хцівая, як і ўсе... Але нічога, даражэнькая, у цябе не выйдзе, не на таго напала...»
— Сапраўды, Іван, чаму б нам не запісацца? — памаўчаўшы, насцярожана спытала яна.
— Хіба дрэнна так? — няпэўна адказаў Кахновіч.— Ці не верыш мне?
— Веру, Іван. Больш таго, лічу, што гэта адна толькі фармальнасць,— і яна зноў дапытліва глянула на яго. Відаць, па выразу твару хацела здагадацца, што ён думае, тады б, можа, і не трэба было гаварыць нічога, так усё было б ясна. Але, відаць, яна не ўбачыла на яго твары нічога такога, што ёй хацелася ўбачыць, таму, уздыхнуўшы, працягвала далей: — Калі Косцік загінуў, я думала, што наогул нікога больш не пакахаю. Аказваецца... Ці я, можа, такая дрэнь, ці гэта час робіць такое з людзьмі. Мне страшна становіцца, як падумаю, што магу страціць цябе. Калі доўга не вяртаешся з рэйса, месца сабе не знаходжу. Праўда. А раптам што, не дай бог? Ніхто ж не паверыць, што ты мой. Чым я людзям дакажу?
«Баіцца, што дача не застанецца ёй,— падумаў Кахновіч.— Відаць, усе бабы аднолькавыя. І гэтая тарбахватка таксама. Але мы зараз праверым...»
— Я таксама думаў, каб запісацца,— ён перадыхнуў.— Узаконіцца, так сказаць. А то куды паехаць, і ў гасцініцу разам не пусцяць... Адным словам, я таксама хацеў бы запісацца. Але крыху пазней.— І ўдакладніў: — Пасля таго як пабудую дамок. Толькі не крыўдуй на мяне, але раз пачаў, скажу ўсё. Ты ведаеш, хто ты для мяне. Ты для мяне ўсё. Але... Ведаеш, жыццё навучыла. Паспрабуй разгледзець, што там робіцца ўсярэдзіне ў каго. Ведаеш, пачынаў жыць з першай жонкай так, што лепей і не трэба. Я рабіў на гарадскім аўтобусе, яна ў гастраноме. Усё добра было, пакуль не пачалося гэта самае... Пайшлі неяк купляць ёй кофтачку. Бяру вось гэту, раю ёй, значыцца. «Я такое не нашу, каб запомніў на ўсё жыццё»,— адказвае мне. І хоча такую, на якую нашых зарплат мала. Адным словам, прыстала да мяне, каб пераходзіў на таксі. Тады таксісты маглі калыміць. Парабіў, значыцца, таксістам, а ёй зноў мала. Даведалася, што на міжгародніх рэйсах болей зарабляюць, прыстала, каб пераходзіў туды. Месяцамі, кажу, дома не буду. Слухаць не хоча. Абы грошы. Прызнацца, я ахвотна перайшоў. Надакучыла кожны дзень слухаць пра дываны, пра розныя анучкі. Толькі і чуеш: сёння ў магазін тое прывезлі, сёння тое... А потым спадзяваўся, пасядзіць без мяне, зразумее, што не ў рэчах сэнс, можа, уціхамірыцца. Дык не, другая хвароба да яе прыліпла. Раўнаваць пачала. Маўляў, раз тыднямі дома не бываеш, то возіш баб. Адным словам, пачала ганяцца за рэчамі, а паступова і я для яе стаў рэччу. І не болей. Дайшло да таго, што не паспееш парог пераступіць, а яна ўжо бяжыць, нюхае, якімі духамі, значыцца, пахнеш. У бухгалтэрыі пачала правяраць зарплату. Думала, грошы на баб пераводжу. Такой абразы я не вытрымаў. Плюнуў на ўсё і пайшоў. У чым стаяў. У гараж. У кабіне грузавіка і была мая кватэра... Спачатку думаў, можа, мне аднаму такая папалася. Стаў прыглядацца, прыслухоўвацца, аказваецца... Ды што далёка хадзіць?.. Узяць маю нявестку. Прыгожая, адукаваная. Інжынер. Сын мой інжынер таксама. Жывіце. Што яшчэ трэба? Дык не. Ёй, бачыце, захацелася мець на кніжцы абавязкова дзесяць тысяч. І не меней. Сама галадае, мужыка корміць абы-як, а ўсё на кніжку. Трымціць над кожнай капейкай. Баюся, што не ўжывуцца. Сустрэне больш грашавітага і кіне майго дурня. Застанецца тады без нічога. Як і я. Вось я і падумаў, пабудую дамок. Хай сыну будзе. А то разбяжыцца са сваёй, пераначаваць не будзе дзе. Распачаў будоўлю, ды грошай не хапіла закончыць,— ён замаўчаў, упарта разглядаючы нешта ў талерцы, потым падняў вочы, глянуў на Лілю, вагаючыся, гаварыць далей ці не. Яна заўважыла гэтыя ваганні і знарок маўчала, чакала, што яшчэ ён скажа.
— Прызнаюся, раз пачаў,— зноў уздыхнуў ён.— Справа ў тым, што я не веру вашаму брату. А зусім нядаўна думаў, што і глядзець у ваш бок не буду. А тут сустрэў цябе. Канешне, ты для мяне цяпер, сама ведаеш... І ў душы ўсё яшчэ нехта пратэстуе. Нібы там два чалавекі. Адзін «за», другі «супраць». Не вер, кажа, яна такая, як і ўсе... А калі сапраўды так? Раптам у нас усё разладзіцца? Прыйдзе час, і... Адным словам, каб нічога такога, запішамся пасля таго, як пабудую дамок. Каб, калі раптам што, дык каб, значыцца, для сына...
Кахновіч замаўчаў, сядзеў насуплены, чакаў, што жанчына абурыцца і, калі не нагаворыць абразлівай лухты, дык ветліва пакажа на дзверы. І няхай! Затое ён нічога не ўтаіў, усё сказаў...
— Як жа так можна жыць? — нечакана спачувальна спытала яна.— Каб нікому не верыць... Хто цябе так сапсаваў?
— Жыву ж,— разгублена ўсміхнуўся ён.— А потым, чаму сапсаваў? Я — як і ўсе. Дзе інакш жывуць, думаюць? У газетах? А ў жыцці...
— Не ўяўляю, як можна так,— разважала яна.— Канечне, жыццё ламае, але ці трэба паддавацца? Мой Косцік некалі дзяліў людзей на буксіры і баржы. Баржы самі плывуць, куды вада цячэ ці куды іх буксір цягне. А буксіры могуць супроць цячэння... Што ты зрабіў, каб жонка ці нявестка сталі іншымі? Цябе хапіла толькі абурыцца... Добра, што хоць сам не паддаўся. Але каб так не верыць людзям...
— Як верыць, калі яны гавораць адно, а робяць другое?..
— Ты не верыш нават мне.
— Я ж сказаў, што веру, але...
— Сядзіць нехта ў табе, што не верыць,— засмяялася раптам Ліля, потым, нібы ўспомніўшы нешта неадкладнае, глянула на гадзіннік, падхапілася, выскачыла з кухні. Пачулася, як ляпнулі дзверы...
Што з ёй? Нічога не сказала... Можа, уніз па газеты? Кахновіч пасядзеў, пачакаў. Яна не вярталася. Можа, узрушылася тым, што пачула, дык выскачыла, каб ён не бачыў яе слёз? А можа, проста захацелася ёй пахадзіць, падумаць, як быць цяпер? Ці пабегла да якой знаёмай, каб параіцца? Не, дарэмна ён расшчыраваўся з ёй. Можна было і не гаварыць усё. Абышлося б як-небудзь і так. З часам усё абыходзіцца, праясняецца. А можа, і нядрэнна, што сказаў усё? Няхай ведае. Каб ніякіх лішніх думак. А раптам цяпер не захоча з ім жыць? Прагоніць яго. І няхай! Калі яна такая, як усе, то і няхай. Чым хутчэй, тым лепш. Канечне, будзе цяжка, але толькі спачатку. Потым зноў усё будзе нармальна.
Кахновіч сядзеў за кухонным сталом і прыслухоўваўся да кожнага гуку ў калідоры. Нарэшце не вытрымаў, падняўся, падышоў да акна, але нідзе ў двары яе не ўгледзеў. Вярнуўся зноў на кухню, уключыў радыё. Перадавалі музыку. Музыка была трывожная, поўная смутку і загадкавых мрояў. Заслухаўся і не пачуў, як вярнулася Ліля.
— Вазьмі,— яна паклала перад ім невялікі пачак у газеце.
— Што гэта? — узрадаваўся ён яе вяртанню.
— Грошы. Дзве тысячы. Табе на дачу. Канчай будаваць, каб не стаяла яна ў нас на дарозе.
— Адкуль яны ў цябе? — не мог ачомацца Кахновіч.
— Бяры, бяры, не ўкрала.— Яна ўключыла цёплую ваду, пачала мыць посуд.— У ашчаднай касе ўзяла. За Косціка дачцэ плоцяць, вось і назбіралася крыху. Ну, што глядзіш? — і гарэзліва ўсміхнулася.— Бяры, пакуль не перадумала.
На другі дзень, пасля работы, Кахновіч зайшоў у кветкавы магазін.
— Прабачце, дзяўчынка,— звярнуўся ён да прадаўшчыцы.— Я вось стары дурань ніколі не купляў кветкі, дык падкажыце, якія ў вас тут самыя, самыя...
— Вось букецік руж...
— Такі маленькі?
— Вазьміце два.
— А колькі іх у вас?
— З дзесятак засталося.
— Давайце ўсе.
Трымаючы кветкі ў абярэмку, як звычайна вяскоўцы носяць дровы, Кахновіч ілбом націснуў на кнопку званка.
— Што гэта? — адчыніўшы дзверы, спытала Ліля.
— Табе... Заўтра пойдзем запісвацца. Каб, значыцца, твая строгая дачка не асуджала нас...
...Цяпер Кахновіч яшчэ болей любіў зямлю надвячоркам. Але ніколі не затрымліваўся ў дарозе, ніколі нават не збаўляў хуткасць, каб палюбавацца засмужанымі даляглядамі,— спяшаўся дамоў...