epub
 
падключыць
слоўнікі

Лукаш Калюга

Утрапенне

1. Зэнка малы ніколі не быў
2. Наддаткі
3. Ячнае — нясмачнае
4. Пярун Рыжы
5. Ячнае пасмачнее, калі падсаліць


 

 

1. Зэнка малы ніколі не быў

Дальбог, праўда!

Глыбей таго Вялікадня — чорна, нічога там не было.

Але нават на Вялікдзень ужо Зэнка не малы быў. Каб малы, хто б яго пусціў аднаго так далёка — аж на той бок вуліцы на гумно.

У іх, у Боханаў, гумно голае, а ў суседзяў, у Дзешчыкаў, помежня садок. І Зэнка стаяў пры частаколе, пазіраў, што датваралася на тым баку. Дзятвы колькі было! Старыя, як, напрыклад, Зэнкаў бацька, у гуморы быўшы, жабуцькамі тых звалі, а Зэнку — гэна ўжо вялікія дзяўчаты. У нешта дзяцінае й вельмі рухавае — «жар гарыць» ці то ў «вавёрку» — яны гулялі. Ды не палянуйцеся згадаць, якая маладзюсенькая трава пасля зімы. Ды яе нават глянуць — мякка. Зэнку тым больш ціснулі, хоць навырост купленыя, але не разношаныя яшчэ чаравікі, што ў Дзешчыкавым садку зусім босыя бегалі.

Вельмі ж вёрткая там гульня была, але куды б ні матнулася дзяўчынка ў зязюлястай сукенцы, туды й Зэнка пазіраў. Яна была самая жвавая з усіх іх і самая вялікая.

Толькі што самога Зэнку маці не здалёк, як вялікага, паклікала на полудзень, а прыйшла на рукі ўзяць! Дык затое ён распытаўся, чыя гэта дзяўчына ў зязюлястай сукенцы.

Маці сказала, што Дзешчыкавых Марылька. Зэнка гэтага не ведаў. Яму здавалася, што ў Дзешчыкаў адна толькі Дзешчыха, каторая часта да іх ходзіць — гэтага святога дню таксама была — і есць. Ато ў іх яшчэ й Марылька!

Хоць ён ужо й немалы быў, маці ўзяла Зэнку на рукі. А ён папрасіўся, каб «гаршкі» яго несла на плячах. Дзеля свята, дзеля добрага гумору ва ўсіх — вялікіх і малых — у сям’і маці ўважыла. Пястун быў Зэнка!

Тое самае аб Зэнку й бабуля-нябожчыца казала: яна скардзілася, што бацькі далі яму патолю цераз лад. Яна тады яшчэ жыва была й пасвіла ўнука. Сядзе сабе на прызбе й грэецца пад сонца. А Зэнка, як не малы, мог гуляць на сваім гумне, на сваёй вуліцы. І самы большы, нядужай дагнаць ды пераняць, бабулі быў страх, калі Зэнка з сваёй ды на чужую вуліцу сыходзіў. Усякі раз згледзіць і кліча назад.

А Зэнку так хацелася на Дзешчыкаў двор праз шчакеты пацікаваць, а злашча дазнацца: штодня ці толькі па вялікіх святах носіць Марыля тую зязюлястую сваю сукню. І гэта можна было калі падысці туды, дзе высозны, паводле Зэнкі, камень на Дзешчыкавых вуліцы ляжаў. Хоць Зэнка ўжо й не малы — добра наважыўшы, можа, але ліха ведае — траха не край свету, так далёка гэны. Ды яшчэ бабуля з свае прызбы крычыць, абы чуць памкнуўся!..

Мудрэйшае дзіва было: улетку й то Зэнка сумодаў зубочшы дастаць. Тут бабулі й рука была: сварылася, што гэта яму якраз за тое, што аднаго разу яна не ўпасвіла, й Зэнка да самага Дзешчыкавага таго каменя дапаў.

Што сама часта хадзіла, ато цяпер знарок паклікалі Дзешчыху на параду. Яна была самы знакаміты доктар на гэту хваробу. Дзешчыха нюхала табаку; і нос, і пальцы, як вэнджаныя, мела. І вось такі чорны палец саджала Зэнку ў рот. Горка было, як там душыла зубошчы. Тройчы давялося цярпець гэту пакуту.

І за кожным разам яшчэ тройчы трэ было плюнуць у сук.

Пакуль не паправіўся, Зэнку нікуды не пушчалі з хаты. А сама горш, што над душою ў яго стаяла бабуля:

— От будзеш ведаць другі раз!..

— Так,— казала яна,— было добра, як летась нікуды з свайго двара не хадзіў! — знойдзе сабе якую забаўку й гуляе. А цяпер з вуліцаю — чыстая бяда.

Зэнку не верылася. Ці было яно, тое ўхвалёнае «летась»? Там жа чорна за Вялікаднем на той бок. А калі бабуля не хлусіла, то гэта напэўна — «як ён малы быў».

 

2. Наддаткі

Боханы былі людзі ў сярэднім пер’і. Роскашы яны не зналі, але й гора не бачылі.

Гэта не роскаш, што ў восеньскія халады мала Зэнка мог грэцца на кафлянай ляжанцы ды сачыць, прымружыўшы вочы, як на вазоне лэскі, што ў акне стаяў, з лісцяў нязнаныя насатыя, прысадзістыя складаюцца фігуры. Адно дрэнна, што яны, тыя фігуры, цераз лад нетрывалыя былі: не то каб іх з лэскі выблытаць ды да сябе на ляжанку гуляць узяць, але нават калі вочы як мае быць расплюшчыць, куды яны й дзенуцца! Што было так шмат, розных, а то — ні знаку, няма ж... І не роскаш у яго гады было слухаць з ляжанкі, як злосна шурмуе на восеньскі прарэзлівы вецер высозны ясень над хатаю. А вось тыя Зэнкавы аднагодкі, на каторых у гэту пору лахманы матляў вецер у чыстым полі, каторыя стылі на скавышы, пасучы статак,— тыя ведалі гора, які з яго смак.

Боханам не гора было, калі ў іх заўсёды ляжала край стала, абрусам накрытая, булка хлеба, і пры ёй там жа пад абрусам нож. Кожны семянін мог прыйсці, калі яму трэба, і адкроіць, колькі яму трэба. От затаўка ў гаршку — гэта ўжо роскаш. Хоць частым, але госцем была яна ў іх.

Хлеб свой у Боханаў, а на затаўку, як і на тую кафляную ляжанку, бацьку Юстыну Бохану ўсю зіму даводзілася дрэва гэблікам грызці. Ён рабіў бандарку: кадзі, кублы й дробны ўсякі пасудак. Зэнка яшчэ не ў гадах быў, дапамагаць бацьку не давялося, і таму ў яго не балючая сярэдзіна, не калаццё ў баку, а прыемны пах смалісты хваёвых габлюшак застаўся ад бандаркі ў памяці.

А яшчэ Зэнкава дзяцінства кранулася зайздрасць.

Пад іхнюю вёску, пад самыя Далідавічы, падыходзіў панскага поля клінок. «Наддаткамі» далідаўцы яго ўпарта звалі. Як рабілі паншчыну, той клінок — па гасцінец і да самае рэчкі, дзе яшчэ вёска касіла густую сенажаць,— быў далідаўскі палетак. Казалі і цяпер, калі добра прыгледзецца, знаць, дзе даўней межы былі, дармо што, як толькі скасавалі прыгон, тыя «наддаткі» адышлі пану, і ён іх не адно баронамі, а й драбкачамі ды талеркамі драў.

— А вось тут,— паказвалі далідаўцы,— выдраныя межы ў капцы ляжалі. Баронамі іх сюды дваравыя парабкі пасцягвалі былі. Шмат сабралася, высока наклалі — як добры сена стог. Даўней,— казалі,— межы не такія, як цяпер, не скупыя былі: удвух размінуцца можна было.

Той капец дажджы даўно размылі. Зэнку ўжо адно прыкмету ў тым месцы паказвалі. Там за Зэнкава маленства чуць ліпеў дуплянаты скрыпучы клён на гасцінцы.

Не было шчасця ў далідаўцаў: яго з «наддаткамі» забралі ў двор. Вёсцы засталася мулкая, рупная зайздрасць.

Далей Зэнкава дзяцінства і ў хмурнае і ў яснае неба з грымотамі было. Недалёка, у Баранавічах, атаўбаваўся фронт.

Зэнкавага бацьку й траха не ўсіх падчыстую мужчын з Далідавіч выгналі на вайну. Калі хто й застаўся, дык ламаш які-небудзь. Ды яшчэ старыя. Бывае, і сонца яснае, й дзень цёплы, а яны — мерзлякі — прыбяруцца ў новыя кажухі ды выйдуць на гасцінец глядзець, як там, што вада ў рацэ, ішло войска ў той бок пад Баранавічы. Калі віхор зламаў скрыпучы клён на гасцінцы, то панскі аконам загадаў парабкам яго яшчэ выкарчаваць. Як і скрозь пры дарозе на паўмежку, так і там зелянела цяпер мурава. А ўсё ж далідаўцы, паўз тое месца ідучы, усякі раз згадаюць, што вось тут ляжала ўзадраных межаў з добрую капу. А стары Дзешчык. дык той усе чыста межы мог паказаць, у якім каторая з іх месцы.

— Вы адно прыгледзьцеся лепш,— казаў стары Дзешчык малодшым старым.

Тыя прыглядаліся й сцвярджалі:

— Але ж праўда!.. Знаць.

Як стрэмка ў воку, як скула ў боку былі далідауцам тыя Наддаткі. І калі праве — не маглі прычакаць.

А павінна было.

Няма чаго скардзіцца на недастачу: усяго усякага ў Зэнкавым дзяцінстве прыпала. І трапілася яму адна такая гарачая восень, што паны, як апрышчаныя, уцяклі. Гэта было вельмі цікава. Зэнка нават з сваімі аднагодкамі хадзіў глядзець у пустыя палацы, што там такое ёсць.

Усё даступно было. Кожны браў тады, што паўздужаць мог. Сталыя ў сваім розуме людзі на цацкі не гналіся. Наўзахваткі, адзін перад адным на зіму заблілі далідаўцы тыя Наддаткі. Восень трапілася працавітая, потная. Не было калі прыглядацца тых даўнейшых мет. Ды іх цяпер не дапамінаўся ніхто.

Юстын Бохан разам з усімі ад цямна да цямна поркаўся з плугам на Наддатках, каб налета ярыны якое пасеяць: хоць бы й таго самага ячменю, якога не вельмі густавалі ў Боханавых сям’і. Тады й бандарка не так бы пільна была, не так бы адбірала рукі й сярэдзіну — і без таго далася яна Юстыну ў знакі за шмат год.

Не ў Зэнкавых яшчэ гадах было думаць, як на свеце жыць. Яму для шчасця адно двух тых партрэтаў з палацу не ставала: грознага таго пана й пыхоўнай пані. І каб Зэнка з бацькам быў, то папрасіў бы, каб іх дадому ўзяць. Бацька б лёгка зняў, а сам Зэнка гэтага зрабіць не мог — нязручна, высока вельмі віселі. Дома б Зэнка ім побач з абразікамі месца даў. Калі холадна б было на дварэ, ён «...як малы некалі»,— думалася Зэнку: — узлез бы на ляжанку ды паглядзеў бы на іх, прымружыўшыся, як, бывала, на тую лэску ў акне.

Толькі гэтага Зэнку не прыйшлося. Нарваўся ў палацах на тых аздобных паноў старога Дзешчыка Мікалай, большы хлопец за іх за ўсіх, прымасціўся, зняў тыя партрэты й дадому сабе іх адтарабаніў.

Зэнку схадзіць да Дзешчыка тых паноў паглядзець, як гэта іншыя вясковыя рабілі, было зручней як каму: лапатлівая Дзешчыха — Мікалаева маці — траха не штодня да Боханаў «на хвілінку», як яна казала, пагаманіць заходзіла. І калі ёй пазычыць што трэ было, то й пагатоў — да Боханаў першых... Але ўсё ж Зэнка не пайшоў глядзець. Яму й так яны добра ў памяць былі. Надвячоркам, калі ціха ў хаце, Зэнка стоіцца дзе-небудзь ды чакае, каб не зварухнуць спакою, каб гусцеў змрок. А як змрок так загусне, такі круты стане, што, здаецца, скрыляць яго можна,тады тая пыхоўная пані, як жывая, стаіць перад малым. І сукня ў яе, якіх даўно не носяць, такая доўгая — аж звісае за рамку. І гэта толькі што такая, як сцукраваны мёд, цішыня, тая пані нібы ў сваім палацы даўней, скрыва пазірае на Зэнку цераз гладкі пакаты плячук. А каб дыхнуў вецер — што б смеху было! На ўсю пагарду забылася б ды кінулася пані падол лавіць. Гэта было б нешта падобнае на Зэнкаву маці, калі яна ўвечары авечкі пераймае, як пастух з поля гоніць: гэтак сама й Крыся з абедзвюма рукамі кідаецца ва ўсе бакі, каб хапіць за воўну каторую, вельмі ж аблудную, што сваіх варот не пазнае.

Калі рана не запаляць лямпу, калі пушней усё падыходзіць той, густа замешаны, змрок, дык і стары пан, як у палацы ўсё роўна, з таго змроку грозіць Зэнку сваім кіем, якога таксама ў рамцы стоўпіць няма дзе, і кій тырчыць, як ражон. Што не меў патрэбы, а то хочацца Зэнку схадзіць да Дзешчыкаў, каб паглядзець: ці не абламаў Мікалай таго кія, спяшаючыся, калі здымаў пана ў палацы з сцяны.

Ды прыстараўся й Зэнка сяго-таго з панскага двара. Як цягалі кнігі з бібліятэкі — гэта ўжо яму па сіле было. Толькі што ён не такі ўпраўны, як іншыя дзеці. Пакуль разгледзеўся, што такі ж вялікі пакой — панская бібліятэка, гэта ў ім цесна толькі таму, што па бакох дзве на ўсю шырозную сцяну й самі высозныя — да самае недасяжнае столі амаль на вышкі — дубовыя шафы стаялі, замкнёныя й з паліцамі паабапал. Пакуль ён усё гэта раззіраў, тое шкло сыпалася, як лёд, калі ўзімку ля студні высякаць. Каторыя ўпраўныя вельмі, калечыліся да крыві. Затое яны лепшых — з цацкамі набралі сабе кніг. Зэнка крыві не праліў, але прыйшліся яму самыя абіркі: старадаўнія нейкія акты, у якіх не толькі цацак не было, але яшчэ й на паперы з суконку на грубіню былі тыя акты надрукаваны — на папяросу й то не варт. Такая Зэнку засталася дрэнь.

Верасень 1935 г.

 

3. Ячнае — нясмачнае

Ячменю работнік не любіць: і жаць яго нягодна шындзёлы ды асот рукі колюць, і ў старану складаць — тое самае, ад асця рады няма: у цела і ў адзежу — стрэмак панаганяеш.

Зэнка Бохан з самага малку ячмень неўзлюбіў. Нават у місцы. Як паставіць маці забелены крупнік на стол, ён стараўся зверху забелку спіць, а калі адна гушча на дне застанецца, Зэнка клаў лыжку: ён пад’еў ужо.

Сам Юстын Бохан пайшоў у работу з малых год, а свайму сыну ён хацеў як найдалей пагуляць даць. Аддаў нават у блізкае мястэчка вучыцца ў сямігодку. Ужо мог бы, але ні сена грэбці, ні на іншую ніякую работу Зэнку не валалі. Толькі на адзін пракляты ячмень!.. Як звяжуць яго ў снапы й дадому ў ток звозяць, выпраўлялі Зэнку з кошыкам каласкі пазбіраць на пожні.

Каб касіць ці хоць бы той самы ячмень вязаць — гэта б яшчэ ахватней было, гэта сталых работа. А то каласкі збіраць! — як дзіцяці ўсё роўна. Да Зэнкі ў сямігодцы вунь сляпіліся, а ён не захацеў — бо не малы — у піянеры запісвацца; падаў заяву проста ў камсамольцы. І там не прынялі. Метрыкі Зэнку здрадзілі — давялося чакаць яшчэ паўтара года. От бачыце, як ён нідзе сваею сталасцю папусціцца не хацеў.

А такая праклятая збажына! Нішто, як калюшчы гэты ячмень, так не крышыцца і не сыплецца. Нічога так шмат не застаецца на полі.

— Ды гэта ж недалёчка. Вось тут, на Наддатках,— падахвочвала Зэнку маці, а таго яна не ведала, што сын сталы ўжо для такое работы.

— Што ж няма вушчуну! — як некалі бабуля-нябожчыца, нашурмуе Крыся на Юстына, калі з Зэнкам выйдзе з цярпення.— Каб чуў дух, то нябось...

Няўжо маці думала, што Зэнка даўся б ушчуваць, як малога?! Яшчэ дзяжкаю, можа?!

Чаго не было!

Ды куды дзецца? Не сця любя Зэнка браў ганебны той кашэль. Усё ж добра было, што хоць на Наддаткі. Там помежня з Боханаваю не было Дзешчыкавае нівы, а Зэнка — хто яго ведае чаму — больш як каго Дзешчыкавае Марылі саромеўся пры такой рабоце. І якраз яна, на тую бяду, аднекуль ішла гасцінцам.

— Памажы, божа! — было сказана, як добраму чалавеку, але Зэнку, як камсамольцу праз паўтара года, нават дзеля ветласці не выпадала дзякаваць.

Вядома, куды лепш было б, каб Марыля зусім яго не прыкмеціла, а то ўсяк ёй прыдумацца магло. Што не на пяць, як на самай рэчы, а можа, намнога больш Зэнка за яе малодшы — была б з тых думак самая благая.

А каб жа яшчэ Марыля ведала, што маці сварылася на Зэнку, каб клаўся разам з імі, з старымі, спаць, абы сонца зайшло!.. Ён, на лета на вакацыі сыскаўшыся дадому, вельмі ж доўга вечарамі бавіўся на вуліцы.

Не толькі на адну мацеру — ад крыўд было не абабрацца кругом. Сталейшыя хлопцы самога Зэнку і ўсю ягоную далідаўскую хэўру «падшывальцамі» звалі й ані ў чым не бралі іх у рэзон. Усё ж, як камары цёплымі вечарамі ўлетку таўкуць мак, якраз гэтак і тая хэўра круцілася каля большых. Ім каб падцікаваць што. Сама ж пільна ведаць трэ было — якую дзяўчыну й каторы з большых праводзіць, як разыходзяцца дадому. Канечне дацікуюць! А Зэнка, дык нават вынаходку зрабіў.

Толькі крануцца большыя разыходзіцца, ён наперад забяжыць, залезе ў Дзешчыкавых агародчык перад хатаю дый ляжа пад штакетамі ля лавачкі, што памошчана ў іх на вуліцы.

Марылю Дзешчыкаўну, вядома было, што Варонічаў Вінька праводзіць. І дацікавана было, што мелі яны моду, як усе з вуліцы разыдуцца, сесці на таей лавачцы, каб адным яшчэ пасядзець. Ды як бы ціхенька ні гаварылі, Зэнка, сваю вынаходку зрабіўшы, дзён колькі запар чуў, аб чым. Потым усё чысценька хэўры пераказваў. Тым з усяго гэтага такая фацэсія была, што аж клаліся з рогату. Аднак не асабліва трывала Зэнкава вынаходка. Аднаго разу яму так у тым агародчыку кашлянуць захацелася, што ніяк не ўтрымаўся. Хацеў, каб памаленьку — ажно пачулі...

— Хто тут? — усхапіўся з лавачкі Вінька Вароніч.

Зэнка зарагатаў і пусціўся наўцёкі.

На бяду, здарылася гэта ў бязлітасную месячную ноч. У агародчыку ў тні за хатаю ўтульна — чорна й схавацца можна, а як выбег Зэнка на відно, дык Марыля й пазнала.

— Гэта ж Боханчык,— кажа.— От шыбенік дзе быў! — Ды не вельмі яму даняло — значна горш уразіла Зэнку, калі Марыля яшчэ: — Ах ты, жабуцькаты!..— сказала наўздагон.

Можа, якраз за «жабуцьку» другі раз яшчэ дурнейшую штуку прыставіў ён: тым жа самым Віньку з Марыляю засыпаў пяском вочы — надраў тут жа з прызбы й сыпнуў навотліў. А яны таго вечару зручна для такога падэсці сядзелі на зборні з самага краю.

І нагарэла б Зэнку за гэны раз. Ну каб тады Дзешчыкавых Мікалай злавіў! Ён так і сказаў быў:

— Раздзяру жабу, каторую й кіну,— ды глядзі, што сваю пагрозу й спраўдзіў бы. Толькі трапілася яму шмат перашкод. Не разабрацца было адразу, у чым нават справа — шмат на прызбе там моладзі сабраўшыся было.

Мала таго, што месяц — таго вечару такі нішчымны (адно блішчасты рубчык) — саромеўся вытыкацца на людзі, каб не справілі з яго смех, а свой прыклёп адлажыў пад раніцу, напярэдадні адбыць, як ужо з вуліцы разыдуцца ўсе й пакепліваць не будзе каму; сама ноч была, як у песнях заўсёды,— спагадная, хмурная. Было не разабраць, чыя гэна работа, бо ўся хэўра, як рудыя мышы, пасыпаліся хто куды віда. Ліха яго ведае, каторага й лавіць было!

Даніманнем, ці як, але потым акурат дайшлі, што гэна Боханчыкава работа. Зэнка тое ліха ведаў: як прыйшла да іх Дзешчыха, ніхто не згледзеў, калі ён драпнуў з хаты. І не памыліўся, бо Дзешчыха паскардзілася Крысі, што ён разбазыраў вельмі.

А ў Крысі ва ўсім быў бацька, Юстын Бохан, вінаваты :

— Што ж — няма вушчуну!.. Каб угразіўся харашэнька...

На сваю галаву бяду пачуўшы, хто яго ведае, дзе цалюткі дзень бавіўся Боханаў шаляніца. І ўсё ж не прастыла к вечару ў бацькі злосць, як ён спадзяваўся. Пакуль не селі вячэраць, Юстын маўчаў. А як залез Зэнка на сваё звычайнае месца — траха не на самы кут, ды паабапал яго на лавах абселі, бацька й пачаў сваю казань. Але ж усяк чыста прабіраў! А Зэнка быў як сцяна. Крыся ў міску налівала й Юстыну патаквала. Яна яшчэ дзяўбла, што адных слоў мала, а не пашкодзіла б і перацягнуць чым. Скрозь зямель бы трэ было Зэнку праваліцца, каб не было ў бацькавым прабіранні прыемнага, што Зэнка не маленькі ўжо й дзе гэта відана такому хлопцу ды так блазнаваць!

Каб так паабапал не абселі, можа б, Зэнка кінуў, не вячэраў бы. Якая там вячэра, калі сляза слязу пабіваючы!.. Што вырабіцца не было як, сілком мусіў да канца даседзець і нават лыжку ў міску мачаў, хоць і гэтак жвава, як іншыя. Як яшчэ крупнік паставілі, не разбіраў ён цяпер ні забелкі, ні гушчы — ва ўсім быў аднакі (ніякі) смак.

На вуліцы недзе далёка спявалі. Як вар варыўся там. А Зэнка моўчкі, як і за сталом, стаў раздзявацца, каб легчы спаць. І не камень матчына сэрца — за гэта самае напаследак пахваліла Крыся Зэнку.

Праўды дайсці — цяжка. Праўда заўсёды бывае нейчая і часам — хто яе ведае, чыя, каму веры даць.

Хоць бы і ў гэтым выпадку:

У жніво Марылю Дзешчыкаўну на Варонучавай ніве, а ў малацьбу — у іхнім жа таку часцей, як дома, застаць можна было. І ўсё ж не было наконт гэтага адзінае праўды.

Такім, як лапатлівая Дзешчыха, язычлівым далідаўкам тут відаць было хуткае вяселле.

Сама ж Дзешчыха казала, што проста Варонічы такія добрыя людзі — ну, дапраўды, пашукаць такіх! Нахваліцца імі не магла яна. Дык чаму не дапамагчы, час меўшы, калі тым работнік патрэбен?!

Дзешчышына праўда магла б самаю цвярдою быць, каб сама яна часам не шаптала Крысі, што першыя — язычлівыя — на зайздрасць ім, не так ужо й далёка ад праўдзівае праўды.

Гэных шэптаў страх як не любіў Зэнка. І ніколі не слухаў. Ён толькі, як яны пачнуцца, не спяшаўся сыходзіць з хаты. Знойдзе сабе якую работу й вельмі марудна, каб не стукаць і не скончыць без пары, будзе длубацца. Такім толькі чынам Зэнка нехаця ведаў усё, абедзве тыя праўды. Але ўсё ж ён сваю, трэцюю, праўду меў.

«Эксплаатацыя» — быў у яго наконт усяго гэтага зусім тэрміналагічны погляд.

І тэрміналагічная гэна праўда трывала, адно пакуль не нахмурэла.

Ізноў на ячмені была прыгода.

Боханы ў Дзешчыкаў — таксама не благія людзе. Ды тым больш з захаду вельмі ж цёмная падымалася ўверх па небе навальнічная хмара. А пагатоў, іхні ячмень у жменьках насох добра за пагоднія дні, й калі цяпер не звязаць, з поля не звезці ўсё будзе марна й давядзецца нанава сушыць. І не на Наддатках, а недзе на Блізшай ці Дальшай, дзе Боханава й Дзешчыкава нівы так, як сядзібы,— помежня, было гэта. От Дзешчыкавы жнеі й кінулі сваю, не так пільную, работу ды прыйшлі ўтраіх, каб суседзям да дажджу дапамагчы ўпыніць.

Зэнка каля Марылі Дзешчыкаўны сабе постаць заняў. І не ашукаўся. Бо, як ніколі, на такой постаці ахвотна вязалася яму.

У Марылі з рук проста сыпаліся снапы. Зэнка ж, як зусім сталы ўжо, каторага і ў камсамол прынялі, стараўся за ёю паспяваць, ды ўсё ж не заўсёды трапляў, каб сноп у сноп. І яшчэ адна розніца была, якую толькі Крыся й ведала.

Марыліны снапы, як кулі: такія й таўстыя й тугія выходзілі, а Зэнкавы драбней крыху. Крыся смела хапіла была за перавясла, каб хутчэй Юстыну на воз падаць, дык розніца й выявілася: адно перавясла ў Крысінах руках засталося, а Зэнкавае работы сноп — раз’ехаўся.

Не была б то маці — нічога не сказала, сына не здрадзіла, а, у рабоце завіхаючыся, тае Зэнкавае вады больш і не згледзеў ніхто. Крыся звязала той сноп другі раз і далей была больш асцярожная: не за перавясла, а пад паху старалася браць з Зэнкавае постаці.

Як ні чорна, ні грозна хмара была, а змаглася, прысунуўшыся за такую даль аж на далідаўскае поле. Былі ў яе адборныя, буйныя — не кроплі, а чысты крышталь. Але хмара здарожылася, не дужа была данесці, куды кіравалася, каб там харашэнька імі сербануць. Боханавы вязальніцы, за пагодаю з работаю ўправіўшыся, ішлі й бачылі, як чысцюткія тыя кроплі куцаліся ў пыл, у бруд на дарозе.

Мала што самога дажджу яшчэ не было! Усё ж не дарэчы ў такі настарожаны час... Зэнку можна было на другі раз пакінуць тое вельмі ж фацэтнае, што ён Марылі Дзешчыкаўне апавядаў дарогаю. Перад навальніцаю ўсё — нават вецер — прыціхае, а Марыля смяялася, слухаючы Зэнку. І моцна нават.

Што сказаць на гэта?!

Пра ячмень гэты раз Зэнка застаўся найлепшае думкі.

І хай бы хто тады Зэнку сказаў, што гэта эксплуатацыя была. От паглядзеў бы ён, як Зэнка вытрашчыў бы вочы.

 

4. Пярун Рыжы

Каторы смаліць у якую няшчасную хвойку ці бярозку дзе-небудзь на ўзгорку, той завецца пярун ясны, а Пярун Рыжы займаў у іх хату, што цераз сенцы, дзе віселі тыя з палацу некалі прынесеныя паны, не на вуліцу, а ў садок каторыя вокнамі. Толькі абразік, загадаў ён, каб там з кута знялі й сабе забралі гаспадары.

Акон іхні кватарант не завешваў. Гарэла ў яго вялізная лямпа. Хоць і галіў галаву, але вельмі ж хутка яна абрастала. Як гарбуз, вялізную і ўсю рыжусенькую можна было, зайшоўшы з таго боку, ад садка, бачыць Перунову галаву, схіліўшыся над паперамі.

Што тая галава на галаменку падобна, першая Марыля Дзешчыкаўна дабрала такое параўнанне. На вуліцы пра свайго кватаранта сакатала яна розныя фацэсіі.

А яшчэ Варонічавага Віньку тады ўзялі ў войска.

На дзве часткі і ў кнігах не прыгожа падзел. У жыцці — тым больш...

Дрэва можна ўвосень пасадзіць, а раскарчыцца, як мае быць прымецца яно толькі ўвесну. Тое самае і з чалавекам. Ды цяжка, балюча бывае, калі ў гэту пару вырваць яго самахцом. Бо самае балючае месца — калі міне дваццаць год. І якраз па ім казна стараецца ўцяць: абвяшчае прызыў.

Цяпер паміж першаю (незабытнаю) часткаю й другою (невядомым тым працягам) хоць не вялікі прагалак. Не тое што некалі, як 25 год у войску трымалі. Але, можа, гэта й цяжэй крыху: больш у тым месцы, дзе парвалася, шчыміць. Усякі ведае, што як адзёр ці скарлатыну ў маленстве, так гэты прыкры прагалак давядзецца перабыць, але кожнага ён застае раптоўна, калі той за нечым забыўся быў аб ім. Вось чаму ў кожнага што-небудзь ды бывае перапынена на самым няпэўным месцы. А праз гэта Марылі Дзешчыкаўне й пасыпаліся лісты.

Паштар Гаўрушчык пасміхаўся толькі, іх дзяўчыне аддаючы. І, пэўне, ведаў з чаго, бо паронкамі дыхцела. Але меў Гаўрушчык вусы, як густа сплецены частакол. За імі смех, як у загарадцы, бегаў, а не відно, напаказ прабіцца не мог — ён жа не птушка, каб поверх пераляцець.

Гаварылася некалі на таей лавачцы ўсякага шмат. А ў лістох нічога такоўскага — тое самае толькі Вінька пісаў. І калі Марыля крыху саромелася, чытаючы, дык гэта, можа, што пісана было расійскаю моваю. Некалі на лавачцы не гаварылася, а шапталася. Голас у Вінькі такі цёплы, як цёпла было тады сядзець побач блізка-блізенька. Таксама: кавалку паперы не паглядзіш у вочы, ці праўду ён кажа, як гэта некалі на лавачцы можна было зрабіць у самы горшы, насуплены які-небудзь вечар.

Было на вёсцы абгавораў! Не чужога каго — родную маці як не разрывала з цікавасці. Быццам сяброўка, паддобрывалася да дачкі.

— Хоць бы прачытала, што ён знаходзіць так часта пісаць.

Якраз так, як у сяброўкі, каторай не шанцуе, для якое яшчэ шмат на свеце не пазнаных таямніц, у Марылінае маці гарэлі вочы.

Марыля ўсё ж схітравала, выкруцілася, не прачытаўшы. На потым, як спакайнейшы будзе змест, яна адлажыла. І нічога іншага Марыля не мела на мэце, як толькі льга было мацеры Вінькаў ліст калі паказаць — толькі за гэтым адпісала яму той раз: «Не пішы ты хаця гэтак...»

Тых лістоў, каторыя льга было й мацеры паказваць, стала менш. І што далей, то большы гультай на іх рабіўся Вінька.

Якая б яна сабе ні была, як твань чорная, усё ж ноч прыдатней, чым такая адлегласць. Ліхадзеем робіцца і час, калі з адлегласцю схаўрусуе: толькі множыць трывожныя згадкі.

Яшчэ калі першы раз Марылі напісаў Вінька, што паступіў на нейкія там камандзірскія курсы, яна, хоць так і не адпісала, а падумала: наліха яны! Тым паведамленнем і дадзен быў кірунак Марыліным згадкам, калі яна Віньку шукала апраўдання. Мусіць, не ленаваўся ён пісаць, а за тымі курсамі часу не меў. I, напэўна, праз іх не вярнуўся дадому, тэрмін выбыўшы.

На вёсцы здагадваліся ўсяк. З тых згадак самая трывалая была — ці не ажаніўся толькі Вінька там дзе. Адна Марыліна маці таей згадцы не давала веры.

— Што яму, сваіх, вясковых, мала?! Вудзе нейкага там гарадскога вытлука сабе цягнуць,— казала Крысі.

Усе гэта гаварылася й рабілася на Зэнкавых вачах. Ён ужо не адно ўлетку, але і ўвесь год дома быў. Скончыў сямігодку, а вучыцца далей не пусцілі. Ячэйка затрымала на вёсцы працаваць.

Называлася працаваў, што рабіў сходы. Гэта шчасце чытачу ці не так дадзела ды прыслухалася, як і далідаўцам. Дык не будзем мець Зэнкавае моды — назаляць. Другая Зэнкава праца, калі чытачу гэтаксама, як і сходы, то ў Далідавіч, прынамсі, за навіну, была’. Першы раз да насценнае газеты там народу схлянула шмат.

Галоўнае, што малюнкі, а бывае каторы й падобны на каго.

Адно з тэмамі Зэнкавы дапісчыкі гаравалі. Бывае, й знойдзецца, але так выходзіць, што праз гэна перад некім дапісчыку будзе няспрытна. Вось што сама горш!

Зэнка не меў у іх таварыства і да Дзешчыкаў хадзіў толькі, калі ў тых ігрышча збіралася, або каб на сход загадаць. І гэты раз ён зайшоў не так, а за патрэбаю. Зэнка хацеў, каб яму ў газету Даніла Невядомскі напісаў што — такі ж у Вам Вядомым Горадзе ў праўдзівай рэдакцыі працуе ён.

Даніла Невядомскі прыехаў дадому. Не сказаць каб ён часу не меў: у Дзешчыкаў жа праседжваў гразкія й цёмныя восеньскія вечары. Зэнка дазнаўся, што і ў працаўнікоў праўдзівых рэдакцый здараецца — не вядуцца тэмы. Зусім для іншага некага далідаўскі рэдактар меў сёе-тое ў запасе, ды мусіў Данілу выратаваць, што вось можна б было напісаць, як Іллюка канцавога свінні: «Я гэты факт,— казаў,— сам праверыў», зрылі сенажаць каля рэчкі, або што грамадзянам вёскі Далідавічы варта б было свядомымі быць і плаціць страхоўку, не чакаючы раты й пені.

Даніла не таму ратунку, а што ў Дзешчыкаў пра Варонічавага Віньку гаворка пачалася і тая з Зэнкам — зацерлася, быў вельмі рад.

Даніла пацвердзіў, што праўда — Вінька ажаніўся; гэта было незадоўга перад ягоным ад'ездам. Нават Вінькаву жонку ведаў — была яна якраз Данілавае ж гаспадыні дачка.

Данілу, можа, нічога ў тым асаблівага, а Зэнку ж даводзілася ўсякія Дзешчышыны шэпты чуць, і цяпер было дзіўна, як увачавідкі ў яе адмяніліся Варонічы. Ужо над іх не было горшых людзей.

З тых Данілавых апавяданняў пра гаспадыніну дачку адным Дзешчыкі спагналіся: былі яны рады, што хоць у Вінькавае жонкі імя вельмі ж брыдкае.

— Ты падумай, мая любая! Людва. Чортведама што! — ужо потым расказвала Дзешчыха Крысі.— Гэта ж у нас нідзе ў вакулічнасці такога імя не чуваць.

І ўсё гэта плёткамі, а не тэмамі звалася. Ніякага расследавання паводле іх нельга было зрабіць, нікога, усё пачутае напісаўшы, не прыцягнеш да адказнасці.

Тэм было скупа.

Яна з’явілася потым. Ды як жа шмат!

Іншым было ні сця-любя, як выпраўлялі Варонічаў. Нават каторыя хадзілі ў камісіі. А Зэнка заставаўся спакойны і ўважлівы. Гэтакі бывае ў бальніцы ардынатар, калі з прафесарам абыходзяць палату. Яму каб усё бачыць і нічога не прапусціць. Бяда, што далей развіць гэта параўнанне нельга. Хто ж тады як прафесар будзе? Пярун Рыжы? А чым ён не падыдзе?

Усім.

Там Зэнка не ў камісіі, а толькі дзеля тэм быў. Сабралася іх у хлопца так шмат, што адзін ніколі б усіх не паўздужаў. Як увесь галас у Варонічаў быў скончан, ён таго скарбу ўцалку не данёс дадому, а закіраваў па дарозе да Дзешчыкаў.

Хай бы Мікалаю, дык не — Марылі прапанаваў адну з свайго вялікага запасу.

— Ну хоць бы,— казаў,— напісаць пра тое, як некалі цябе Варонічы эксплаатавалі, а цяпер як ты рада, што няма іхняга варожага класа больш у Далідавіч.

З Марыляю Зэнка многа пасмялеў. Ні да Мікалая, ні да старых у яго не было нават удавання інтарэсу. Дзеля яе адной зайшоў ён гэты раз да Дзешчыкаў. І пра тыя, што ў Вароніча выгледзеў, тэмы з Марыляю гаворачы дурэў крыху, калі старыя не пазіралі ў той бок.

Дзяўчына лагодна адхінула Зэнкаву руку, паправіла крыху кафтан.

Доўга забавіўся Зэнка, Марылю ўгаворваючы, што ёй прыходзіцца адна з лепшых тэм. І хоць усё пайшло намарна — ніколі Марыля не пісала й цяпер не падрадзілася, але да яе, як да найспраўнейшага свайго дапісчыка, далідаўскі рэдактар з гэтага разу часцей збіраўся заходзіць.

Некалі Зэнку гады вельмі ж палохалі. А яны на самай рэчы бываюць усякія: у Марылі былі доўгія, павольныя, а ў Зэнкі — кароценькія. Ён з сваімі, жвавейшымі, калі верыць Дзешчысе, гатоў неўзабаве ўперадзе, паводле Марыліных, апыніцца. Дзешчыха так у Боханаў і казала:

— Ды мая ж Марыля вашаму Зэнку аднагодка амаль.

І яшчэ шалахтала:

— Я ўсё роўна як тое ліха й ведала. Яшчэ ўперад, як Вінька вельмі ж упадаў, казала сваёй: «Пагуляй яшчэ. У такіх гадох тваё не дзе дзенецца. Не ганіся на багацце. Хай яно спрахне! Мала што хата дахоўкамі крыта! Яшчэ хто яго ведае, што ўперадзе можа быць».

Варонічаў ужо яна шкадавала.

Усё было б добра... Нават ад Дзешчыкаў выбраўся кватарант, Пярун Рыжы цяпер атаўбаваўся ў Варонічавай, дахоўкамі крытай хаце. А Марыля сабе там, цераз сенцы, дзе ён жыў, прыбрала: абцерла ад пылу тых паноў абодва партрэты, заслала чыстым абрусам стол, лепшаю посцелкаю ложак прыбрала й палажыла на ім падушак сцірту, павесіла йзноў абразік на куце, а каб харашэй было — бо той святы залішне зяркаты ўдаўся — з тонкай паперы ва ўсякія кветкі выразала ручнік і ім абразік — як анталяжамі, не раўнуючы,— аблямавала.

І ўсё ж да таго добра трэба дадаць — каб не...

Ужо й сапраўды стаў быў Зэнка так гайсаць па вуліцы, як некалі. На гэта новыя падгадаваліся. І яны, так, як некалі Зэнка зрабіў, асачылі, што Марыля адна ў другой Дзешчыкавай хаце ад садка спіць, а Пярун Рыжы штовечара лазіць туды ў акно. Прыйдзе, асцярожненька стукне, а Марыля адчыніць.

Некалі баялася Марыля Рыжага Перуна, перадражнівала яго ды кпіла з тае галаменкі. Зэнка сам гэта чуў і бачыў і цяпер навіне не паверыў, хоць падшывальцы большым хлопцам, такім, як Зэнка, бажылісяі ў грудзі сабе кулаком білі, што праўда.

Бяда, што гэта не тэма была, а бадай плётка: нельга было расследаваць і, калі праўда, прыцягнуць да адказнасці.

Нехта ў насценную газету нататку падаў. Хваліла яна Перуна Рыжага: нібыта ён нешта выкрыў ці высветліў — нейкія хітрыкі, ато, можа, й махінацыі. А ілюстрацыя да нататкі неўспадзеўкі злосная выйшла. Зэнка Боханчык, чыя гэта была работа, зрабіў мудрэй, як на самай рэчы: рыжусенькі старшыня ў хлопцаў выйшаў, а нос — жоўты нават.

Вось за гэты жоўты нос больш як за што зазлаваў Пярун. Так відаць было. Але ён маўчаў. Прабірала маці:

— Каб тваю чорт скуру спісаў! Што ж,— разводзіла Крыся рукамі,— калі змалку не было ніякага вушчуну! От паглядзіш! Успомніш маё слова! — ён табе падстроіць нейкую штуку. Сам будзеш нярад...

 

5. Ячнае пасмачнее, калі падсаліць

Няпраўда: Пярун Рыжы ніякае штукі не падстроіў. Але як Зэнка прынёс заверыць анкету — хлопца пусцілі нарэшце вучыцца — ён на драбінцы, на былым сацыяльным становішчы ўпёрся.

— Як гэта — «заможныя сераднякі»? — ад першага разу Зэнка абразіўся нават.— ...калі ў бацькі,— кажа,— усяго чатыры дзесяціны было.

— А на Наддатках?

Тут Зэнка, можна сказаць, змоўк, бо тое, што ён у сваё апраўданне сказаў:

— Ды там жа не мераў ніхто! — слабы доказ.

Прамераць Наддаткі было позна. Ізноў страціліся межы. Лічаныя гады пабыў спаласаваны гэты клінок, дый межы цяпер не такія шырокія пушчалі, як даўней,— адно хібок, а ўсё ж пырніку на гасцінец самі далідаўцы насцягвалі чортаву гібель. Высозны з яго выйшаў капец на гасцінцы ля клянка.

Стары Дзешчык (Марылін даўгавечны дзед) чуць ліпеў ужо. А й ён узяў кіёк ды прысунуўся сюды паглядзець на тое дзіва. Іншыя за работаю былі, а ён не мог ужо, дык тут сабе занятак знайшоў. На тым клянку Дзешчык глыбоку зарубку прадлубаў, па якое месца на высачыню капец займаў. Самому тры чвэрці да смерці было, а ўнукам дбаў.

— Згодзіцца,— кажа.

Таму клянку не такі, як Дзешчыку, яшчэ вялікі быў уперадзе век: надоўга мелася застацца памятка. Дый Пярун Рыжы памяць аб Наддатках варушыў:

— Хай сабе, казаў,— і нямераных, а ў твайго бацькі з Наддаткамі разам было больш за чвэртку. Ды гэта што?!

Зэнка мусіў тую анкету дадому ўзяць і так, як Пярун Рыжы казаў, перапісаць.

Была не для сельсавецкае канцылярыі нядзеля. Там не святкавалі.

А ў Боханаў дома гэты дзень, як здаўна вялося, быў бы прыспаны й мінуў ня ў знак, каб не Зэнка з гэтакаю навіною вярнуўся.

Аж ён не рад быў, што пры мацеры пра тыя Перуновы падэсці гаворку ўшчаў: лепш бы аднаму бацьку сказаць, а то ці першы ж раз чуць:

— А я не казала?! От бачыш!

Каб баржджэй уціхамірылася, ніколі Зэнка мацеры не супярэчыў. Гэты ж раз — і пагатоў. Сам быў тае думкі, што ўсё гэта яму за той жоўты нос.

Святочны гэты дзень быў Зэнкавым уласным. Другому камсамольцу ён насценную газету перадаў, дык нікуды цягнуцца не трэ было. Мог сабе прылегчы, прымружыць вочы і так прыемна прагультаяваць.

Змрокам цяжкі, спрацаваны, знябыты бывае, а гэты — па-святочнаму ясна прыбраны, урачысты быў кавалачак цішыні. І кожны семянін у ім меў сваё, самае зручнае, месца, якога яму ў гэту хвіліну так даволі было, што нікуды не кратаўся — не вабіла нішто. Але як мне гэта таму растлумачыць, хто не злагаднай сям’і рос? Баюся, каб хаця ўсё зразумела было.

І ў каго не так, як у Боханаў, былі ў хаце вокны ў вясёлы бок (на ўсход ды на поўдзень), гатоў нічога не ўбачыць. А ў Боханаў спусціла сонца далоў свае дзве русыя бліскучыя касы. У іх кожны праменьчык нацягнут, як струна. А тых струн, што на цымбалах. Па іх ходзіць дробненькі пылок. Кволы ён вельмі на дыбачках. Ад гэтага вагаецца яшчэ вышэй, але нячутна.

Сама лепш жа той зразумее і ўбачыць, хто ведае пару, як толькі ўсеюцца ды пакуль касіць не пачыналі. Той паверыць, што толькі чэрвеньскае сонца, пакуль яно без работы, пакуль яму нічога сушыць не трэба, пакуль не спяшаецца, толькі й можа так надоўга спыніцца, як цяпер у Боханавых вокнах.

— Нечага ж да нас Дзешчыха бяжыць,— згледзела Крыся ў акно.— Пэўне з якою навіною — шпарка ж вельмі...

Як павуцінне, парвала яна, у хату зайшоўшы, самыя тугія праменні, калі прайшла праз абедзве тыя касы. І гэтага было даволі, каб пылок замітусіўся ў самых блытаных кірунках, каб зусім не прадбачаныя ў ім з’явіліся віры.

Дзешчыха, праўда, прыйшла не так. Навіну можна было нават на расследаванне паслаць, бо казала дакладна :

— «Амарыканцам» таго пасялкоўца дражняць, калі ведалі...

Зэнка ведаў добра. Але якія цяжкія цяпер павяліся тэмы! Гэна той з блішчастымі вачыма малы ўдаў, што бацька з абагуленае нівы сваёй карове ўночы мяшок канюшыны прынёс. «Амарыканца» пагналі, а маці й сына выштырыла ўслед. І ад тых дат — ні на парог!

— Так малое й валочыцца: дзе ноч пераначуе, дзе дзве. Ото бо пайшоў свет! Каб яго пярун ясны,— казала,— высмаліў!

— Але ж, але ж, мая любая! — Дзешчышынымі ж слоўмі патаквала ёй Крыся.

А Зэнка сцяну чытаў. Даўгавечныя былі тыя акты, што некалі Зэнка з палаца прынёс. Імі Боханы як аклеілі хату, так яны ў іх і заставаліся на сценах колькі ўжо год: грубая, незнашоная проста трапілася папера. А якраз над ложкам было:

 

Польшча квітнець лацізною,

Літва квітнець русьчызною.

Без той у Польшчы не прабудзеш,

Без сей у Літве блазнам будзеш.

Той лаціна ензык дае,

Та без Русі не втрывае.

Усюды Русь, тая хвала

Ва ўсім свеце юж дайзрала.

 

Не было ані надзеі на такое збавенне, але ўсё ж Дзешчыха агледзелася, што забавілася ды трэба ёй дадому йсці.

— Гуляй. Куды табе спяшацца?! — такая ў Боханіхі была далікатнасць, хоць сама прычакаць не магла, каб хутчэй яе выправіць ды палуднаваць на стол паставіць.

— Ото лапатэнт! Адкуль у яе й бярэцца? — гэта таксама ў Крысі далікатна было, бо гаваркая суседка ужо выйшла з Боханавых двара й не магла адтуль пачуць, а Крыся дадала яшчэ: — Гэта я ёй не за вочы а ў вочы скажу. ’

Тысяча каторы раз старадаўняю моваю напісаны верш, што на сцяне, трапляецца Зэнку на вочы. Ягоны сэнс усё як бы муляў, рупіў нязнойдзены. Прадчуваўся, нібы сонца на небе ў хмурны дзень. Ды лягчэй было наконт таго сэнсу памыліцца, як сказаць праўду, у якім ён месцы. А цяпер неўспадзеўкі выбліснуў.

— Тата.

— Чаго?

— Няўжо без гэтага нельга абысціся?.. Я вось ляжу й думаю... Няма паноў. І толькі тае бяды! І не трэба. Але няўжо канечне, каб і нашае з вамі адметнасці не было? Я не веру, каб без гэтага нельга было абысціся. Баюся, што не па старасці гэта, калі шкода, шкода, ды пара ўжо, а смерць у маладым вяку, як сама што ўбіраліся ў сілу — толькі б красавацца, а тут раптам такая выпадковасць. Баюся, што праз гэта шмат прыгожага і нязнанага страціць свет.

Крыся чула не адно запісаную, а ўсю гаворку.

— Ежце, пакуль сваё вядзецца,— разаслала яна абрус і паставіла патэльню на стол, а сама нешта вельмі ж хутка адвярнулася ў другі бок і ўзялася за ражок хусткі.

Ячмень усюды мала прыемны. Напрыклад, у воку. З аднаго ячменю й блін выходзіць як брус, і ніякага ў ім смаку. Ратавала грэчка, каторай прыемна было. Гэта таму, што з грэчкаю, высока падышлі бліны на скаварадзе, мяккія, пушныя спякліся. Лікам не шмат, а высозны касцёр злажыла Крыся. Двух тых бліноў добраму касцу пад’есці. Ды калі яшчэ з мачаннем!..

Звер каля звера грэецца, а чалавек каля чалавека й пагатоў. Ды якое прыемнае гэта цяпло! Быў тут бацька, была маці, былі бацькаўскія дзеці. У такім котле ахвотней есца й ячны крупнік, з якога некалі Зэнка адно забелку зверху співаў. Цяпер ён браў прытном з самага дна, як маці той крупнік паставіла пасля мачання.

— Нешта недасаль, ці што? — не мог добра разабрацца занадта маўклівы пасля тае гаворкі Юстын.

Ён усё пазіраў пад сябе, як нурэц які, а калі зірнуў на Крысю, то й высветлілася, што Крыся даўно ўжо слязьмі пакрысе сабе прысольвала. І сварыўся Юстын на яе дужа за гэта самае. А што жонка вінавата, калі вочы на такім мокрым месцы: малечка што, дык і паплылі... Або ж сама Крыся не ведала, што тыя слёзы дурныя, што так было б лепш, замілавання не меўшы. Ды не магла.

— Будуць дзеткі, як шчаняткі, вочкамі на людзей блішчаць,— не датрывала, пачала прыказваць ды загаласіла ўслых:

— От дурніца!.. Дурная дзе была!..— хацеў Юстын разважаць, ды сам нешта быў нязвыкла хмурны.

 


1935-1937?

Тэкст падаецца паводле выдання: Калюга Л. Творы: Раман, аповесці, апавяданні, лісты / Уклад., прадм. Я.Р.Лецкі; Камент. Н.В.Гаўрош, Т.М.Трыпуцінай. - Мінск, Мастацкая літаратура, 1992. - 607 с., [5] л. іл. - (Спадчына).
Крыніца: скан