epub
 
падключыць
слоўнікі

Макс Шчур

Тысячагодзьдзе

 

Тры допісы

 

Ул. Гранеўскаму

 

1.

 

З аднолькавай прагнасьцю ўсмоктвае кіпень

што кроў, што гарбату са смакам шыпшыны.

Аб шыбу чарговы абломвае кіпаць

драпежа дажджу, шэпт пачуўшы мышыны

 

праз шкло. Мікрасхема паштовае маркі

нясе інфармацыю, зьмесьціва клеткі,

мінаючы выспы, каналы і паркі,

мінаючы рэкі, лясы і палеткі,

 

мінаючы межы, паселішчы, вокны,

мінаючы твары, мінаючы назвы,

мінаючы цэрквы, мінаючы домны,

мінаючы пусткі й ракетныя базы

 

з далёкага ўчора ў далёкае заўтра,

ці наадварот? Бы з падземнага ходу

вынырвае допіс за подпісам аўтара

з бутэлькай гарэлкі ў стаячую воду

 

радзімай правінцыі, дзе не ўжываюць,

адылі ўжываюцца з роднаю мовай.

Нажом для кансэрваў канверт ускрываюць,

узгоднена зь кесаравай прапановай,

 

вузельчыкі почырку на зуб спрабуюць;

язык, дар прынады ў капкане шкілета,

дастануць адтуль і пасьля засьпіртуюць.

Кастрат больш свайго не пачуе фальцэта.

 

Усё па той бок апынецца няпраўдай:

тутэйшыя прымхі, тутэйшыя думкі,

тутэйшыя зьвесткі - ўсё станецца спраўкай,

праз добрых знаёмых дастанаю з дуркі.

 

Зямля - гэта роўнядзь пад купалам храма.

Званіцамі ўзносяцца боегалоўкі

ў бяздушную ноч, дзе распаўся Гаўтама

на рэдкія атамы. Падзагалоўкі

 

ў газэтах прызваныя зьнішчыць цікавасьць

да ўласна падзей. Абяцаньне працягу

катуе. Даруй, Божа, тым, што ўцякаюць,

на сьведкаў прыняць не схацеўшы прысягу.

 

2.

 

Назовы мясцовых вуліцаў

складаюцца ў крыжаванку.

Першадрукар касавурыцца

на гожую неславянку,

 

вачыма яе праводзячы.

Пах бэзу казыча ноздры.

Вядома ж, нашы прародзічы

былі не заўсёды з бронзы.

 

Зялёнай луской аблеплены,

цмок выпусьціў кветкі-кіпці.

Цыклоп цягніка асьлеплены

раве ад тугі па кімсьці.

 

На арфе кратаў зайграеце,

і вязьні ўскрэснуць на хвілю.

Крадзецца кароста графіці

па сьценах пярэстай цьвільлю

 

падводнага царства зь Бібліі,

што ўзьняла ў нябёсы Ноя.

Братове, тут месцы гіблыя,

мы селі на мель Сіная,

 

нам трэба здымацца зь якара

ды рушыць у бок Алжыра.

Ня слухаючы, разьятрана

кахаюцца пасажыры.

 

Калючыя, быццам кактусы,

язык зглынуўшы эзопаў,

ратуюць статуі статусы

недатыкальных асобаў.

 

Ад зайздрасьці ўсе зялёныя

й напудраныя экскрэментам,

нібы індэйцы палонныя,

што йдуць старым кантынентам.

 

Жыцьцё пад выглядам поскудзі,

што гэтак яму пасуе,

буяе ў нямытым посудзе

беспамятнае красуні,

 

сыгналізацыя птаская

ня чуе крок Фаэтона.

Ірвецца аброць манаская,

нібы струна, за паўтона,

 

крывёю і спэрмай пырскае.

З каханаю - дармавіна.

Гудзе Камуны Парыскае

братэрская дамавіна,

 

нікому ня сьпіцца нішчачкам,

хоць там і не павярнуцца,

і нат Шопэнгаўру зь Ніцшачкам

навечна карціць вярнуцца.

 

Яднаюцца ў Першамаі

на чортавай літургіі

працоўныя чорнай магіі

і чорнай мэталургіі.

 

Палае ў вадзе Вэнецыя

пачатку тысячагодзьдзя -

дык хто ж тут дадому вернецца?

Хіба толькі дурань. Во дзе

 

ўжо патрыятызма сутарга!

І гэтак, слова за слова,

а вока за вока, гутарка

пяройдзе ў бойку. Заслона.

 

3.

 

У месьце быў калісьці мур,

што сьвет дзяліў на Ўсход і Захад.

Усходні правадыр Цімур

зь яго камандай гэты захад

 

лічылі неабходным, бо

раней прайшло разьмежаваньне

ў імпэрыі, дзе жыў Лі Бо,

між намі й імі й намі й вамі,

 

то бок на добры й дрэнны бок,

то бок, паўночны і паўднёвы,

то бок, бок сонечны, дзе Бог,

і цёмны бок, то бок х....ёвы.

 

Цімур намер упадабаў

і з дапамогай рабскай працы

таксама мур пабудаваў.

Тут многім закруціла ў срацы

 

пашырыць ведаў кругагляд,

пажыць жыцьцём чужых сатрапій...

Цімур пачаў па іх стралят.

Страляў ён добра. Шмат патрапіў.

 

Цяпер мура амаль няма,

амаль няма. Цяпер турысты

паміж бакамі чатырма

зьдзяйсьняюць выбар непамысны,

 

цяпер за іх куды й адкуль

першы сустрэчны вырашае,

адзіна што ўцякаць ад куль

іх больш нішто не прымушае.

 

На мапе горад на Сатурн

загадкавы больш не падобны,

і тупат кірзавых катурн

не імітуе ямб шматстопны,

 

і рукапісы не гараць,

за добры фільм даюць мядзьведзя,

якога нельга адабраць.

Сюды былы яфрэйтар едзе

 

ў палон сьвяточны, як кароль,

каб залячыць тугу па славе,

суцішыць даўніх ранаў боль

і ў парку пасядзець на лаве,

 

бо ён таксама дысыдэнт,

хоць значна больш перакананы -

а там, наводдаль, Lola rennt,

скакаючы цераз каналы.

 

 

* * *

 

На шалях Фэміды ўвесь зважыўшы кокс

і, мэтранамічна фэхтуючы пальцам,

лічылку раскідаўшы двум ашуканцам,

Пілат яшчэ больш ускладніў парадокс:

 

who ўрэшце is who? Хто зь іх сквапны натоўп

хлябамі карміў, не здабытымі потам,

а хто на шляху падпільноўваў употай

людзей, рабаваў і душыў, як катоў?

 

Абодва, нібы альпіністы, адной

вяроўкай зьяднаныя, два боты пара,

стаялі ў Пілата ўваччу як два пара-

нармальныя выбрыкі пэўнай крывой,

 

падобнай да схілу японскай гары,

паводле якой прапанова і попыт

незбалянсаваныя выклічуць клопат

у кожнай грамадзкасьці, ліха бяры -

 

то ж хутка Вялікдзень. Хто-небудзь адзін

з дваіх мусіць стацца маім падарункам

гэбраям, які паспрыяе варункам

між імі й імпэрыяй, выкліча зьдзіў:

 

няхай народ сам вырашае, каго

пазбавіць жыцьця, дэмакратыя й рынак.

Адной рукой немых частуючы рыбак,

другою Пілат разьлівае кагор.

 

Жыцьцё мае сэнс, калі дбае пра цэнз.

Пілат мые рукі. Гатуецца страва.

Навечна ў гісторыі рымскага права,

здаецца яму, застанецца працэс.

 

 

* * *

 

Адзінае, што я цяпер магу -

карміць сілком уласную тугу

гульнёй абрыдлых словаў, каб ня ўмёрла.

На золку ўрэшце засынае шах

разада. Шах штоночы робіць «шах!» -

сьмяецца - гэта зноў быў толькі шах.

Дабранач. Добры хаш здымае жах.

Адпачывай, зьнясіленае горла.

 

Кладзіся спаць, нясьцерпны Насрэддзін,

задзьмі агонь у лямпе, Аладзін:

да раніцы крывавы маладзік

вісеў над намі шабляю дамаскай -

ноч засталася з тысячы адна,

й мяняць яе за дзень нявыгадна,

бо ката ўжо прызначылі, адно

няясна, пад якой ён будзе маскай.

 

Перад вандроўкай хай яшчэ пасьпяць

хлапцы Сіндбада, што іх мелі пяць:

ім гэтым разам суджана дапяць

мяжы, далей каторай не сягае

ўлада ўяўленьня, уяўленьне ўлады,

дзе целаў змарнаваныя прылады

нікому не належаць. Анфілады

люстэркаў навылёт страла праймае.

 

Паўстаў на руб Каабу чорны куб,

што да квадрату хтосьці быў абскуб.

Ягоны зьмест прыдаўся жабраку б -

няўжо ж скарбонка штукара пустая?

Ляціць зь нябёсаў цёплы зорны дождж,

нібыта хтось наверсе гострыць нож

аб кола часу ўпоперак і ўдоўж

і бачыну ляза ўвесь час гартае.

 

Пакуль тым часам Шахразада сьпіць,

і сьніць, нібыта сьпіць і гэта сьніць,

яе ніхто ня можа зачапіць.

Сузор'і ёй наносяць на павекі

ўвасоблены ў наколках зорны міт:

ружа сьвітаньня, скуры аксаміт,

і за фіранкай цешыцца найміт

з нагоды сон парушыць запаветны.

 

 

Трыстан і Ізольда

 

Л.М.

 

Сьцізорык-матыль гадзіньніка

цікуе

цацка ў дзіцячых пальцах

з аднаго на другі па руцэ

перабягае інсэкта

ратуецца

варушыць вусамі ў шклянцы

 

Тым часам зьнікае сонца

магчыма ўжо назаўсёды

 

Прыйсьці са спазьненьнем

Сцэна

 

Засяродзьцеся на заслоне

гатычным паркане

аргане

не

Чырвоным моры

бруіцца мур пісуара

Разыдзіцеся Хвалі

 

Дырыжор з хварасьцінай што лічыць секунды

да старту

ў яме братэрскай магіле аркестра

скончыліся прыколы

вушы

напагатове

чорныя матылі пасядалі на месцы

арбалеты скрыпак

напятая сьмерцю арфа

кантрабасы фаготы клярнэты віялянчэлі

заплечныя стрэльбы варты

аркебузы трамбонаў

тарчы мядзяных талерак

сьляпы дзіцячы бінокаль

бонгаў ці там літаўраў

засада

зважай

 

За мной

рыцары хрысьціянства

старая гвардыя

 

дадаізм

дадэкафонія

 

Мэню Інструкцыя Лібрэта

ўсё напісанае вэрлібрам

празаічная паэзія

вершаваная проза

тэкст спаўзае быццам

абрус са стала

тэкстыль

тэкст

стыль

fucks

туалетны папірус

 

Трыстан ён жа

Дон Жуан ён жа

Фігаро ён жа

Дзед Піхто ён жа

тоўсты

гаворыць старая спадарыня

апошняя хто бачыў у труне Каруза

тоўсты як гніда

гаворыць яна з асалодай

мружыцца быццам снайпэр

у аптычны прыцэл мікраскопа

каторы яна трымае нібыта чэлес

Фарынэлі

 

Вялізарная лямпіна

мэдуза пад стольлю

сьмяротны нумар

 

Голас лупіць далёка

быццам вада са шлангу

тлустым струменем

вельмі прыгожа

змывае накрэмзанае на пяску

які сэнс так крычаць

калі зразумець усё роўна нельга

 

што хацеў гэты Вагнер

 

у антракце пасьпець напіцца

будзе другі пэрыяд

Зноў поўны буфет знаёмых

Дайце мне калі ласка сто грамаў

напою сьмерці

Дзякую

Якая смачная ў іх гарэлка

Якая прыгожая дзяўчынка

Адно што вар'яцкія кошты

рыфма магла б быць «пошты»

адылі верш

ён белы

папера чорная

попел

Не

трэба вяртацца ў залю

нешта мяне пацгнула

на прыгожае

Мабыць

бармэн пераблытаў напоі

 

лепей ужо Кармэн

чатыры дзеі

але

чатыры гадзіны гэта

Зьдзек

гэта ў звышчалавечых сілах

блёкбастэр

Нічога ж такога

не адбылося

й не адбудзецца

Ведаеце чым скончыцца?

Будзе ўвесь час вось такая

разумная рамантычная

музыка

крытыка практычнага розуму

потым яго заб'юць

Ізольда абдыме цела

пакуль яшчэ цёплае

цела каханага

ў каторым пачуцьце яшчэ не астыла

яна яшчэ не разумее

што абдымаецца зь мерцьвяком

потым цяпло неўзабаве

сыдзе

нібыта вада ў пясок

і больш ніколі ня вернецца

Трыстан да сваёй Ізольды

 

 

Кастрычніцкай рэвалюцыі

 

Лета ў рабочым мікрараёне,

невыдумленчым, як танная мэбля,

цуд вокамгненны цясьлярскага гэбля:

заўтра ня будзе - пасьпеем за сёньня

 

ўсё перажыць, перанесьці, пераспра-

баваць, пераняць, перайначыць.

Джала ў пчалы мае вострую значнасьць

ейнага тонкага ego. Per aspera

 

да прыймача, што заўжды пагражае

здрадай, вайной, пераменай надвор'я:

моўчкі старэюць абліччы суворыя

з выразам клопату аб неўраджаі.

 

Лівень, адзін на ўсіх душ пасьля працы,

моцны й гарачы, разьвезьгаў брыдоту.

Чым заляпіць зяпу дранаму боту,

што немым крыкам крычыць - галадранцы?

 

Перад вачыма - пяскі Каракумаў,

фата маргана грабнога каналу

й іншага берагу зьнікне памалу.

З поўдня фальклёрны даносіцца кумаў

 

голас прапіты - там іхная вёска.

З захаду пустка. Памежнае места.

Ноч ад усходу ўпаўзае з-пад моста

быццам чума альбо кепская зьвестка.

 

Сонца сыходзіць былым чэмпіёнам

зь лесьвіцы ў неба, блакітнай будовы,

дзе мой мясьціўся кароткачасовы

дом да таго, як я стаўся шпіёнам -

 

там быў прахону сьмярдзючы калодзеж,

без асьвятленьня, даволі няўтульны

ка там гуляць у дарослыя гульні

(быў яшчэ дах, а інакш не было дзе ж),

 

быў тэлевізар, было піяніна,

тысячы кніжак для ўсіх і нікога,

ўласны пакойчык - нічога такога,

што б замінала жыцьцю сем'яніна,

 

толькі што неперарыўнасьць прасьцягу:

мост, паварот, цэнтар горада, плошча

Леніна, вежа вакзалу, раскоша

сесьці ў цягнік і паехаць у Прагу.

 

 

Чыгунка

 

У зелені высокіх парыкоў

часоў падзелу Рэчы Паспалітай

зьбягаюцца да вокнаў цягнікоў

дрэвы радоў старых з крывёй блакітнай,

 

па-над зямлёй іх уздымае вір

у рэвераньсе, быццам фігурыстаў,

і зноў стырчае каранямі ў жвір

далёка па-за ўвагаю турыстаў.

 

За стужкай перарэзанай ракі

ўрачыста пачынаецца краіна.

Шляхі бягуць у розныя бакі,

як што цяпер суцэльная руіна

 

той Рым. Бадай, адзіны напамін

аб ім - на тэлеграфны слуп ганебны

прыбіты шматразова Пан, амін:

паўсюль ідуць жалобныя малебны.

 

Каршук крылом арае відарыс,

пласты зямлі ўздымаючы сумленна.

Мільгае ў воку сутаргава час,

як кадр вакна, здыманы паімгненна

 

бязвольнай зрэнкай - тая ўпрочкі мкне

плыняй відочнага, сьлізгае па паверхні

сапраўднасьці, ня бачачы ў вакне

самой сябе. Сьляпы цягнік паверне

 

гнуткі хрыбет і зьнікне ў тунялі,

дзе мы на момант зьдзівімся, як лёгка

сябе былі за праўду прынялі.

Адылі ехаць нам яшчэ далёка,

 

хваліць карціны сумнага майстра

ў адным фармату ўводлуг калідора,

сачыць, каб дзе ня дзелася кайстра,

а зь ёю сала, хлеб, тры памідора,

 

выстройваць прачытаныя радкі

ўдоўж каляіны ў варце ганаровай

і рушыць з тэкстам навыперадкі

да самай кропкі ў далі каляровай.

 

 

* * *

 

Антосю

 

Дзень, калі ўпала страла

будаўнічага крана,

калі тры халяўных гала

нам шпурнулі з экрана,

 

калі сонечны белы дым

захіліў далягляды,

калі люстра адзін з адным

сутыкала пагляды,

 

калі ў вадзе распусьціў

прамень павуціньне,

калі нават цень спасьціг

сваё прызначэньне,

 

калі скрозь бязглузды сон,

нібы ў бадмінтоне,

падскокваў кляштарны звон

высока ў сутоньне,

 

калі, пазнаўшы рэльеф

даліны, па шэльфе

спускаўся маленькі эльф

на блытаным шлейфе,

 

калі ўсе фарбы ў канцы

зьмяшаліся ў чэрню,

пакуль па цэрквах скапцы

сьпявалі вячэрню

 

й самцы вячэралі, дзень

дурных супадзеньняў,

калі сонм жывых людзей

то болей, то менеў,

 

калі аранжавы мяч

патрапіў у прорву,

калі слухачоў прыймач

маўчаньнем адорваў,

 

калі месяцовы магніт

выцягваў з плянэты

адзін па адным вагні,

прызнаньні й сюжэты,

 

адзін між іх быў такі:

далёка ад Кіпра

сядзелі два.....................*

й гаворку вялі пра**

 

* Чытач сам можа выбраць пару галоўных герояў гэтага верша. На вялікі жаль для ягоных чытачак, сама рыфмоўка тут вылучае наяўнасьць нейкіх гетэрасэксуальных зносінаў у гэтай пары і пазбаўляе верш усялякай магчымасьці ягонай рамантычнай інтэрпрэтацыі. Вось сьпіс мажлівых варыянтаў: дзецюкі, хлапчукі, сябрукі, мудакі, дзівакі, чувакі, байструкі, пацукі, жабракі, парсюкі, павукі, дружбакі, сінякі, рыбакі, лайдакі, гайдукі, казакі, блізьнюкі, разьнікі, маракі, гаўнюкі, шчанюкі, бурсакі, саплякі, басякі, касякі(?), дашнакі, вяпрукі, мастакі, ішакі, аўчакі, немчукі, сьвінчукі, чужакі, піцюкі, кунакі, гіпакі, шчупакі, шулякі, цыганкі, мужыкі, крыжакі, ганчакі, прусакі, ваўчакі, пінчукі, русакі, двайнікі(!), галубкі, старычкі, смаршчакі, крымчакі, юнакі, мінакі, мянчукі, куманькі, хамякі, барсукі, гарнякі, віжакі, белякі, індыкі, хадакі, сьпевакі, сьлімакі, прасьцякі, жаўрукі, галякі, каралькі, важакі, левакі, батракі, кральчакі, курчакі, прымакі, кулакі й г.д.

У мэтах захаваньня ананімнасьці раіцца пазьбягаць ужываньня ў якасьці рыфмы імёнаў і прозьвішчаў, прыкладам: Паўлюкі, Касьцюкі, Сяржукі, Петракі, Лучанкі, Карпукі, Саўчукі, Краўчукі, Пранчакі, Клімукі, Дашукі, Пташукі, Нісьцюкі, Сярдзюкі, Бурлюкі й г.д.; таксама ня варта выкарыстоўваць назвы рэчаў, такіх як капшукі, ступакі, лупсякі, ветракі, медзякі, масьлюкі, праснакі, скразьнякі й г.д., каб не пашкодзіць жывасьці стылю непатрэбнай антрапамарфізацыяй. Для падрабязьнейшай інфармацыі глядзі «Слоўнік рыфмаў» Сяржука Сокалава-Воюша альбо Алега Мінкіна.

 

** Абвяшчаецца конкурс на лепшы працяг верша. Умовы: 1) у працягу мусіць выкарыстоўвацца тая самая мэтрыка й спосаб рыфмоўкі; 2) працяг мусіць быць як мага даўжэйшым. Пераможца адправіцца ў рамантычнае падарожжа яшчэ далей ад Кіпра, чым героі гэтага верша. За няйменьнем фантазіі, аўтар прапаноўвае такі варыянт: пачаць чытаць верш ізноў ад пачатку, то бок «гаворку вялі пра / дзень калі ўпала страла...» і г.д., ad infinitum, накшталт «У попа была собака». У такім выпадку верш з абсалютна адкрытага твора ператвараецца ў твор абсалютна закрыты: чытачу ўжо не наканавана даведацца, хто сядзеў, як далёка ад Кіпра й пра што йшла гаворка. У абодвух сваіх варыянтах (з працягам ці без працягу) верш ёсьць, несумнеўна, шэдэўрам постмадэрнісцкай літаратуры.

 

 

* * *

 

Ноч уздымае конікаў на збройны чын

супроць няўцямнай моўчадзі Сусьвету.

Дзесьці ў траве паблізнай - далячынь

табе на вуха шэпча ні аб чым

і шлях у Лету пракладае лету.

 

 

Inferno

 

1.

 

Аблокаў кіслым малаком

заеў ласунак кот пярэсты,

зьлізаў чырвоным языком

будоў паветраных парэшты

 

й растаў, нібыта брудны сьнег.

У лужынах зьявіўся колер,

дажджу пасечаны трысьнёг

вачэй журботных больш ня коле;

 

нібыта пасьля мору, люд

на роварах, далёкі продак

кентаўраў будучыні, Люнд

ператварае ў асяродак

 

свайго ранейшага жыцьця:

пад шклом квітнеюць бальзаміны,

стары, рахманы, як дзіця,

дыктуе сам сабе ўспаміны

 

кагосьці іншага; двары

гранічнасьць надаюць пустэчы

ўсярэдзіне - такім стварыў

свой сьвет інфантылізм старэчы,

 

чыёй мінуўшчыны кашмар

замураваны ў тварах шчасных.

Дамы перажывуць нашмат

сваіх насельнікаў сучасных:

 

вантробы прымуць у музей

і толькі пудзілы пакінуць

стаяць на вуліцы. Пазьней,

калі іх сквотэры закінуць,

 

час разгайдае свой ківач

і ператворыць у ламачча

астрог мінуўшчыны: ня плач,

дарослы ўжо хлапчук - і плача!

 

Глядзі, пасьля дажджу камень -

нібы абпаленае дрэва,

царква зь сябе скідае цень,

нібыта порткі каралева,

 

раманскі зьдзіўлены абрыс

аркападобных тонкіх броваў

крыўляе клоўн-эквілібрыст

у трохвуголцы папяровай,

 

зь яго зьбягаюцца паржаць

турысты, кінуўшы валізы,

і пад таўшчэзным шклом дрыжаць

ва ўсьмешцы вусны Моны Лізы.

 

2.

 

Ноты лягчэй зразумець, чым кірыліцу -

ноты нагадваюць руны. Цішком

цэляць арганныя рулі ў патыліцу

слыхам напятага цела. Штуршком

 

першага такту падсудны абудзіцца

ўвесь здрыгануўшыся, быццам ад куль;

зьнікне прысьнёнае сьмерці бязглузьдзіца:

адначасова ліне зь ніадкуль

 

і адусюль нечаканая музыка.

З жахам затоеным гледзячы ўніз,

чэпкімі пальцамі ўчэпіцца ў вузенькі

клявіятуры драўляны карніз

 

сам арганіст, кіпцюрамі заляпае,

быццам няўпэўнены дождж па страсе,

па чорных клявішах дошкі заклятае,

зь якіх працуюць далёка ня ўсе.

 

Цягліцы гонкіх слупоў у напружаньні,

цэгла ад голасу стогне свайго ж.

Млее ўдавіца з чырвонымі ружамі:

«Хто гэта йграе?» «Сам чорт!» «Анягож!»

 

Вушы заклала, нібы пры кантузіі:

Бахам пераапранаецца Кант,

атамы дзеліць на роўныя тузіны -

ў верхнім рэгістры сьмяецца дыскант.

 

Сьпевам магутным адвечнага хаоса,

лавай Вэзувія поўніцца храм:

шчырыя вернікі горача каюцца,

вера бясполы свой страчвае шарм...

 

Хай толькі скончыцца! Цуд не прыгодзіцца:

сьвечкі, што шклянкі з уласнай крывёй,

да аднаго панясуць Багародзіцы

ў знак безнадзейнай любові сваёй

 

перад сабой, у нязграбнай працэсіі,

быццам драўляныя лялькі ў чарзе

па новы час. У нястрымнай прагрэсіі

фуга грымучай зьмяёю паўзе

 

з райскага саду, сплятаецца ў памяці

з братняй такатай у гучны інцэст,

генеалёгіяй хворага цягнецца

ў перадгісторыю роду; канцэрт

 

мусіць сканчацца. Апошняя сутарга -

й голас прапаў, бы ў вясковым кіно:

вобраз дрымціць, быццам водгук пачутага,

хочучы зьнікнуць туды, дзе яно.

 

 

* * *

 

Л.М.

 

О горад, поўны вар'ятаў

дзе ноч не затрымліваецца надоўга

бо ёй як і нам няма дзе

й няма калі, няма месца й часу

таму спаць уначы няма сэнсу

ды ніхто ніколі й ня сьпіць

усе толькі скардзяцца на бяссоньніцу

адзін аднаму на вуліцах

і з гадамі іхныя жыцьці

ператвараюцца ў сон

дзе яны сустракаюць адзін аднога

й скардзяцца на бяссоньніцу

напэўна не падазраючы

што пераказваюць сон

 

Заўсёды адзін і той самы

 

Сон папярэдняга дня

сонца якому боязна выйсьці

бо шлях ягоны занадта доўгі

заўсёды перад ім як на далоні

мапа

розум узьняў чалавека над самім сабою

зямля ў руцэ невядомага астранаўта

важыць як пух

нічога ня важыць

хай зямля яму будзе пухам

там дзе далечыня

ператвараецца ў даўніну

ў даніну часу

каторую рана ці позна

заплоціць кожны

 

Сонца на востраносым боціку

Папялушкі ў сонечнай джонцы

лыжачкай падносіцца да вуснаў

поўнай сунічнага соку

ўздымаецца з самага прадоньня

зь нечалавечаю воляй

быццам друкар на працу

быццам сьвятар на службу

быццам Хрыстос Васкрэсе

 

Я павінен гэта вытрымліваць

кожны дзень

гэта бесчалавеча

напісаў калісьці Кортасар

 

Матляецца пад шатляндзкай

спадніцай звана мужчынскі

Чэлес

туды сюды туды сюды

ў Стакгольме чатыры гадзіны

раніцы

 

ўгару па дубовай лесьвіцы

ўгару па службовай лесьвіцы

ўгару па шрубовай лесьвіцы

сьпяшаецца

капітан каб убачыць сыгнал

у далёкім вакне

сьляпучы выбух першага стрэлу

сонечнай батарэі

багіні Аўроры

гэта

канец

прабоіна

мы ўсе патонем у бездані

блакітнага неба

 

начныя атракцыёны

яшчэ ня згасьлі

варочаюцца несапраўдна

радары рэклямаў

 

будынкі

фарбуюцца крывёй

асьцярожна бы з пульвэрызатару

струменевага прынтэру

толькі з усходняга боку

 

ажурная проціпаветраная

абарона ракетападобных

вежаў паралізаваная

паведамляе радыё

 

п'яныя нягледзячы на манаполію

караскаюцца па схілах

нібыта параненыя па палубе

рыгаюць

зямля ўстае на дыбкі

перакуляецца й трапляе

ў вір

у каркавік

сьпіралепадобнай гісторыі

які ўваходзіць у цьвёрды

камень вечнасьці лёгка

нібы Ромэо ў Джульету

Дамоў імкнуся схавацца

на трэцім паверсе

ў пакоі з высокай стольлю

якой я ніколі не дакрануся

на якой дваровы ліхтар

паказваў усю ноч дыяфільмы

з майго маленства

нямыя чорнабелыя нерухомыя

пра закратаванае бэлькамі

балкону крывое вакно

туды пад бабуліну коўдру

залезьці нібы пад скуру

йголка альбо хвароба

глядзець на драўляныя дошкі

з выпаленымі татуіроўкамі

мадоны зь дзіцём на сьценах

абклееных белай паперай

быццам яны там вісяць

шчытамі высока родных

герояў маленства

ў баявым чатырохкутным парадку

ўдоўж сьценаў пакою навокал ложку

 

Між тым у непрадказальным небе

па-над паняволеным местам

згортваюцца аблокі

нібы ад вагню пэргамэнт

хаваючы нейкую сваю таямніцу

як маці хавае дзіцятка

 

Адвечная вайна колераў

Пунсовай і Белай ружы

безвынікова скончылася

горад згарэў і вылюднеў

толькі дождж

адзіны хто зжаліўся

па-над ім

пайшоў лякаваць стрэхі

марыць тратуары

зьлізваць марскую соль

з твару Карла Дванаццатага

няшчаснага караля

аднога са слабых розумам

моцных не ад гэтага сьвету

што рушыць вайсковым крокам

зірнуць на месца свайго пахаваньня

адзін

 

навокал у пустых вуліцах

нікога з каменных ці бронзавых

ягоных братоў па часе

усе брантазаўры вымерлі

 

ён ідзе

каб запэўніцца ў сваёй сьмерці

ўжо столькі год і ніяк ня дойдзе

зямля ўцякае ў яго з-пад ног

вецер сыпе пяском у вочы

разганяе нябачнае войска

нідзе не пахаваных жаўнераў

што звыкла йдуць за сваім каралём

адылі магіла здаецца

няўхільна паўзе наперад

сьмерць упартая штука

як Зянонава чарапаха

схаваная пад шэрага колеру мармуровым

панцырам

нібыта стаіць на месцы

кшталту як гадзінная стрэлка

й адначасова незаўважна

рухаецца

ўвесь час

рухае час

штоймгненьне

няспынна паўзе

ня робячы паўзаў

таму й атрымліваецца

бы няшчасны кароль Карл Дванаццаты

на чале жалобнай працэсіі крочыць

увасьлед уласнай труне

й непралітая за Швэцыю блакітная кроў

у ягоных бронзавых жылах ад жаху

ператвараецца ў лёд.

 

 

Санэт № 4

 

А.Ф.

 

Мне боязна. Я спаў і больш ня сплю:

сьвет на мяне зірнуў тваймі вачыма.

Няўцямна, недарэчна, немагчыма,

няпраўда, што я іх яшчэ люблю,

 

з той недаткнёнкі ж сталася жанчына,

ва ўсіх быў час спусьціцца на зямлю,

як будзе й пад, я мала што зьмяню,

жыцьцё ня ёсьць тэатарам, хлапчына -

 

няўмольная, няўрымсная, халодна

ты зразумела гэта ўжо тады

і вырашыла: гэтак неабходна,

 

і гэтак яно лепей сапраўды,

бо вакуўм ёсьць адзінай, верагодна,

магчымасьцю быць разам назаўжды.

 

 

* * *

 

Уладзю Міхневічу

 

Я сьніў, нібыта паміраў

у ложку; мне было сьцюдзёна,

і быццам шмат разоў штодзённа

няісны нумар набіраў.

 

Нарэшце, з Гданьску ці аднекуль

яшчэ, я зноў цябе пачуў.

Маўляў, ня чуў цябе адвеку,

што робіш дзе, таварыш Шчур?

 

У Копэнгагене ці ў Ніццы?

Працуеш ці бяда зусім?

Ці не пасьпеў там ажаніцца,

стары паскуднік, кот Максім?

 

Я ўзьняўся з ложку: во дзе поўха!

Ты тут, хоць сам сябе ўшчыкні!

Я запытаўся: ты надоўга?

Адказ: на два якія дні.

 

Дзівосы! Мы ў маёй бабулі

ў Карэлічах: кухонны стол,

патэльня смажанае бульбы

і рытуальныя па сто -

 

мы шчасныя сваёй гаворкай,

самой магчымасьцю казаць

на крэсла - крэсла, зорку - зорка

й на курву - курва, а не блядь.

 

Я абудзіўся: хваляў шоргат

мой востраў-рыбіну люляў,

чужынны бераг носам шморгаў

з-за адыходу карабля;

 

вада паўсюль шукала выйсьця з

затокі й дзесьці мэтры два

была празрыстая, як Сьвіцязь;

і як у нас, была трава,

 

цвырчэлі конікі па-наску,

схаваўшыся глыбока ў ёй -

прырода бы прыўзьняла маску

і зноўку сталася сваёй;

 

нябесны й водны акіян

пераплывала наша лебедзь,

і я падумаў: ты дзе-небудзь

такі ж самотны, як і я.

 

 

Норргольмэн

 

Л.М.

 

Пасьля каханьня - як пасьля вады.

Навокал - мора вабіць небясьпекай,

і не сьпяшаюцца, бо ім няма куды,

аблокі, што насьпелі ў небе сьпёкай.

 

Перад сабой штурхае, бы сумёт,

гурбу вады вялізны плыўны сродак,

і позіркам праводзіць самалёт

ягоны неўміручы белы продак.

 

Пасьля скаканьня ў ледзяной вадзе

адзін аднога грэючы ў абдымках,

мы выглядаем, нібы баба й дзед

на першых каляровых фатаздымках:

 

адценьне ружы целу надае

й вяртае да дзяцінства пара ў лазьні.

Стаюцца вочы шэрыя твае

шэра-зялёнымі: ім колер мора ўласны,

 

што зьменлівы й залежыць ад нябёс,

ад выбрыкаў паўночнага надвор'я.

Гуляючыся, з сонца робіць плёс

зіхценьне невядомага сузор'я,

 

асцыляграмы крэсьліць на мурох

прыдуманага Борхэсам будынку.

Пад хвалямі хаваецца мурог

няўяўнага. Сьпявае пад сурдынку

 

чыёсьці радыё ўдалечыні,

плыве пад летувіскім сьцягам човен,

і ты глядзіш, бы кажаш: «Адпачні

ад музыкі, мой Людвіг ван Бэтховэн».

 

 

* * *

 

Растуліся, небасхілу Батычэліева ракавіна,

пазаклейваная стужкамі заплесьнелай зямлі!

На замшэлым паднябеньні смак - нібы пасьля гляка віна,

мора й неба нерасьцятымі ночы вуснамі былі;

 

але годзе: нараджайся, разрывай пляцэнту зрокавую,

лі распаленым жалезам на эмалевы блакіт,

лі гарачаю й нявіннаю крывёю на падкоркавую

месяцовую пустэльню, выпаўзай, страшыдла-кіт!

 

Даражэйшая за золата, найбуйнейшая між перлінамі,

табе машуць, бы на вуліцы сябру рыбіны хвасты:

мы былі і застанемся назаўсёды тваймі вернікамі,

вырваць з пальцаў цемры гэты мячык можаш толькі ты:

 

дык паўстань, як Фінн, яшчэ раз, зьдзейсьні намаганьне волатава,

вымкні зь цемры на паверхню, вырві парасткі жуды -

быццам хто лінуў бяньзіну ды шпурнуў кактэйлем Молатава

па чырвонай дывановай стужцы ўпоперак вады!

 

 

Сёдэрмальм

 

Грымоты бляшанага бубна

салюту ў нябёсах змоўклі,

і пляц, дзе было шматлюдна,

застаўся бязьлюдны й мокры

 

халодным працоўным потам

утаймавальніка тыграў,

што сонца высушыць потым.

У лятэрэю выйграў

 

дванаццаць крон беспрытульны

й ад радасьці страціў розум,

адкінуў у бокі кульбы

і зноў замірыўся зь лёсам.

 

Шмат больш вітрынаў распусных

у колерах разумее,

бы дэгустатар - у густах,

неба, як разьвіднее.

 

Разьдзьмуты далёкі купал,

бы ў бруху зь дзіцём - нявеста,

сябе адчувае пупам

калі не зямлі, дык места.

 

Стаю ў каменнай цясьніне

вуліцы нелюдаходнай.

Агромністы золак сіні

глядзіць са ўсьмешкай лагоднай

 

на ейнае дно, згінае

з абодвух канцоў далягляду

яе быццам лук, зьбівае

паглядамі зор плеяду.

 

Аблокі - бы ледзь заўважны

сьлед пылу за шчоткай ветра.

Шаленствам фарбаў заражаны,

смакую моўчнасьць паветра.

 

Наўсьцяж, між морам і морам,

траншэяй, дзе сьпяць жаўнеры,

йдзе вуліца калідорам

пад аркай нябеснай сфэры,

 

шкляным блакітным пасажам,

міланскім альбо парыскім,

працяжнікам нехлямяжым

між Грынам - і Грынявіцкім.

 

Што можа быць немажлівей

за гэтую роўналежнасьць?

Хіба толькі месяц жнівень

ды ейная непазьбежнасьць.

 

 

Верасень

 

Л.М.

 

1.

 

Усемагутны Мактэсума

палае ў танцы. Хто сьмяецца,

хто плача. Тыя, каму сумна,

сабе знайсьці ня могуць месца.

 

Большасьць - ратуецца на поўдні,

дзе на шматлікіх мінарэтах,

што зрэзаны пазногаць, роўны,

Алаха заступае ветах:

 

Кааб людзей магнітам цягне,

туды ж інстынктам вабіць птаства -

адзін грыбнік застаўся ў багне

бадзяцца сьцежкамі юнацтва,

 

ды дзецям час вяртацца ў школу,

дзе не зьмянілася нічога,

апроч цікавасьці да полу

(пакуль няясна, да якога),

 

і дзе забытае старое

стаецца (ці здаецца) новым.

З такою мройнасьцю ў настроі

лепш, сапраўды, аддацца ловам.

 

2.

 

Пачуцьці йдуць на абвастрэньне

стасункаў з тым, што навакол.

Хто цябе сёньня не сустрэне -

ты ўсім здаесься дзіваком.

 

Нібы зьяўленьне зорак - бездань,

кроплі дажджу дзяўбуць граніт.

Мастак у жоўць мачае пэндзаль

і разраджае ў краявід.

 

Увесь захоплены карцінай,

ён занядбаў мастацкі густ.

Старой проціпехотнай мінай

шугае ў неба йржавы куст.

 

Пасьля дажджу - што пасьля плачу:

лягчэе дыхаць. Чысьціня

тутэйшых колераў, як бачу,

зь любога зробіць дзіцяня.

 

Сівой гары валун ахвярны

кпіць мноствам колераў з вачэй:

прырода абірае хварбы,

як і дзіця - што найярчэй.

 

Нібы пры сонечным зацьменьні

блакіт на поўначы густы,

і словы - жаласныя сьцені

неўваскрашальнай пекнаты.

 

3.

 

Вады цяпер не дакрануцца:

у пастку мэталічнай сеткі

патрапіў пляж. Памалу мкнуцца

дамоў кліенты ды кліенткі.

 

І іншы бераг - так далёка,

як і дагэтуль, нават болей.

У дрэва ўцялася вавёрка

са ўсёй сваёй сірочай воляй.

 

Расчараваны, дзень сыходзіць:

як вынік доўгіх перамоваў

ізноўку цемры адыходзіць

нейкая зь дзьвюх зямных паловаў.

 

Мы тыдзень жыцьмем паасобку

ў двух розных сьветах, розных местах,

са шматразовай у заробку

і ў коштах розьніцай, дзьвюх выспах

 

нечалавечай скрухі й стомы,

на двух канцах электрасхемы,

ледзьве прыгадваючы, хто мы,

і ледзь прыгадваючы, дзе мы.

 

Зь верай сьвятой у невылечнасьць,

за тыдзень шляху да крыніцы

сьляпы вандроўнік будзе кленчыць,

благаць: «Прыйдзі і дакраніся»,

 

а потым прыйдуць ноч і холад...

З рукі, заместа прабачэньня,

паштовы пацалунак-голуб

успорхвае: «Да пабачэньня!»

 

 

* * *

 

Я заўсёды апынаюся ў Аргэнтыне

ўвосені неістотна якога году

карабель, які захаваў вясковаму хлопцу

трыццаць гадоў жыцьця,

каторыя той змарнаваў на пошукі скарбаў

з кніжак пра флібуст'ераў,

цяжкім сялянскім прасам

прыдушыў згомтаны ветразь мора

капітан расклаў на лапаткі мапу

на стале замест абруса,

потым яе сьцягнуў,

быццам ілюзіяніст:

не прайшло яшчэ й колькі тыдняў,

а мы ўжо ў Буэнос Айрэсе.

 

Абшары мёртвага мора

соль сузор'яў у глыбокіх разрэзах вачэй

невядомы французскі пілот у начным паветры

ня ўмее спытаць кірунку

бог гаворыць па-араўканску

яшчэ да зьяўленьня Борхэса:

тотэмны слуп з крылцамі анёлка

(такія ў Эўропе ставілі

падчас чумы ў сярэднявеччы)

замест расьпяцьця

заціснуты ў дзіцячай далоні

вочы старога гаўчо

ўзіраюцца ў бягучы радок на даляглядзе

бягучы час

учытваюцца ў пісьмёны аблокаў

выпушчаных богам зь люлькі

міру з самім сабою

паляўнічы рог цягніка

ірваныя шнары на мапе пампы

пакінутыя ангельскім хірургам

альбо бізуном на скуры

тутэйшага жыхара

у небе міраж акіяну

колеру перліны, indigo,

вялікая абстракцыя роўнасьці

паміж людзьмі, травою, коньмі

цяпер: толькі голас Мэрсэдэс Соса

набярэжныя са слановай косьці

попельніцы з надпісам Mar del Plata

дзе мая бабуля, што ня ўмее чытаць,

працавала ў гатэлі пакаёўкай

і дзе зьявілася «La biblioteca de Babel»,

трубка для матэ, Ceci n'est pas une pipe,

попел гаванскай цыгары Эрнэсто Чэ Гэвары,

зьмяшаны з попелам самога Эрнэсто Чэ Гэвары,

які глядзіць з фотаздымку

кудысьці ў сваю сапраўднасьць,

ужо, на жаль, несапраўдную,

дый годзе.

 

Хуліо Кортасар зьбірае валізы,

зьбіраючыся ў Парыж:

як мага далей ад Радзімы,

як мага бліжэй да месца

дзе ён насамрэч нарадзіўся.

 

Напісанае - застаецца.

 

 

* * *

 

Той шал сьмяротна хворай восені!

Пад сінім кубачкам нябёс

шарманшчык дэманструе фокусы,

што ён аднекуль панавёз:

 

чырвоныя, бы ружы, яблыкі,

зялёны, нібы рунь, мурог,

буйныя кветкі, быццам з Афрыкі -

старой панчохі шчодры рог

 

надзьмуты ветрам, быццам хлопчыкам

прэзэрватыў, са ўсёй душы.

Паэт псуе каравым почыркам

нотнай паперы аркушы.

 

Сігаюць кулямі сьмяротнымі

ў вышынях, нібы пад вадой,

пілоты разам з самалётамі

за птушак чорнай чарадой.

 

Ля небакраю, кшталту прывіды

былых ландшафтаў, на мяжы

са сьветам, што засьпелі крывічы,

паўсталі ўзвышшаў міражы.

 

Перад расьліннаю раскошаю

паблякла золата царквы.

Прырода аддае апошняе,

вянок здымае з галавы

 

й паэта засьвячае ў клясыкі,

застаючыся ў рызманах.

Перабірае моўчкі пацеркі

рабіны сьпелай дзед-манах,

 

а з дрэваў хутка будуць венікі.

Нібы сумуючы па чым,

у храмы з крамаў рушаць вернікі

паставіць сьвечку за спачын.

 

 

* * *

 

Спрут горада зноў запаўзае ў душу,

каб вывернуць яе, нібы пальчатку,

каб выкінуць, што рыбіну на сушу,

яе на вуліцу. Бы выклік. Напачатку,

 

калі вагу Сусьвету мела Слова,

быў Каін, вынік першага каханьня,

фундатар Места, што невыпадкова

адлічвае свой век - ад заснаваньня.

 

На вежы згодна бомкае гадзіньнік.

Жабрак, зародкам згорнуты ад скрухі

на зэдліку - магчыма, суайчыньнік.

Як аўтамат, мармыча аднарукі

 

праклён падзякі. Безнадзейна хворы,

гнаіцца жоўты месяц пад бавоўнай

аблокавай; кіроўца, не ў гуморы,

вядзе аўтобус свой дарогай роўнай

 

з заплюшчанымі вочмі па маршруце.

Дрот вуліцы выпростваецца водлуг

халоднай шыбы, што дрымціць у вусе,

нібыта выбуху бясконцы водгук.

 

 

Японскае танга

 

Засохлыя струкі ліпы

імчаць у блакітным ветры

нібы сюрыкены.

Калісьці й я спрабаваў

вывучыць японскую мову.

 

 

Пэргамон

 

Па каменных прыступках, шырокіх, нібыта гэкзамэтр,

на якіх варта раз пасьлізнуцца й адразу - гамон,

што ляжалі ў зямлі, бы гармонікам скланы пэргамэнт,

я прыходжу каб стацца ахвярай тваёй, Пэргамон.

 

Між калюмнамі, дзе ад кэнтаўраў хаваліся німфы,

Арыяднінай ніткай я нерат блукальні пляту.

У мурох - лязгат зброі, бы ў памяці водгалас рыфмы:

неўміручы, ён жывіць дрымценьнем сваім немату.

 

Папугай мазаічны, бы вышыты ніткай па камні,

падслухоўвае ў нерушы пільнай маўчаньне багоў.

Кожны рух пераможцы фіксуе рэльеф старадаўні,

быццам відэазапіс які алімпійскіх бягоў.

 

О, каменныя людзі, насельнікі боскага места,

суразмоўцы Сакрата, глыбокага роздуму плён -

вы былі, безумоўна, ня з нашага зьлеплены цеста:

дасканаласьць лягла вам на плечы, нібыта праклён.

 

Потым здрадзілі вашыя творцы й прыйшлі бандэрлогі,

што, ня ў стане ў вачох невідушчых убачыць адказ,

пахавалі ў зямлі пасьсяканыя голавы й ногі,

катаваньнем ніводнага слова ня выбіўшы з вас.

 

Як трывала зямля на вынёслых хрыбцінах сланечых,

калі рукі забойцаў глумілі абліччы ахвяр?

Касмэтычным люстэркам бязьлітасны месяц-сланечнік

набліжае да нас наш уласны цяперашні твар.

 

Што ж, паколькі нас вучаць, што псыхіка - адлюстраваньне,

ёсьць уласнаю прымхай нашчадак прымата прамы.

Таму мармур - адзіна магчымае веравызнаньне,

бо ня вартыя іншай, відаць, неўміручасьці мы.

 

 

Адліга

 

Горад ізноўку ў руках інсургентаў.

Вуліцы: розбрыд, брыдота, бруд.

Добра, што ёсьць дзе тапіць канкурэнтаў,

войкнуць ня даўшы: «І ты, о Брут?»

 

Вецер насустрач дзьме супраць часу,

стрэлкі вяртае на дзень таму,

каб даць магчымасьць чырвонаму мясу

яшчэ раз (апошні) замыкаць «му».

 

Лінія фронту ідзе ў паветры,

пругкім і цёплым, нібы крывя,

дзесь па-над намі. На кілямэтры

цягнуцца хмары ў наступ трыма

 

шэрагамі. Барыкады са сьмецьця

раніцай зноўку накрые бой

белай дэзынфэкцыйнай сьмерцю:

ворагам выдадуць нас з табой.

 

 

Цытадэль

 

На Каляды кожны горад ператвараецца ў Бабілён.

Затапляюць перасохлыя вуліцы натоўпаў мёртвыя моры.

У Бэтлеем, абсталяваны пад гандлёвы парцалянавы павільён,

прыязджаюць па падарункі ажно з Садома й Гаморы,

 

накупляюць, колькі зьнясуць рабы, імя якім - легіён.

Маці з нованароджанымі ймкнуцца ўцячы ў пячоры,

і па радыё задаволеным голасам абвяшчае Сынэдрыён,

што па колькасьці інфэктаваных ільга гаварыць аб моры.

 

Жанчыны, належныя бліжнім, падбухторваюць на крадзёж.

Аголенасьць узімку вымагае большай сьмеласьці з-за хваробы -

прастытутку не адрозьніць па вопратцы, трэба ўвайсьці ў бардэль.

 

Я ўрываюся ў тваю схованку, нібы заваёўнік, відзёж

майго шалу цябе агаломшвае: ты стаіш і ня робіш спробы

зашпіліць расшпілены гузік на шыі, непрыступная як цытадэль.

 

 

Скарына

 

- Адкуль ты? - З Полацку. - Ліцьвін?

- Ліцьвін. - Кіруесься на поўдзень,

паганец? - Я хрысьціянін!

- ...начуйма тут. Далей ня пойдзем -

 

усюды сьнег на чорным тле,

сьвет - бы гравюры сьвежы накід.

Ляціць камета на мятле,

нібыта небу д'яблаў закід.

 

Зірні, як шмат вакол зямлі

ўсялякіх круціцца азнакаў.

- Вакол зямлі? - Ну так, калі

яшчэ ня зьехаў з глузду Кракаў -

 

ды, пэўна, зьехаў, як і ты.

У наш час рэдкасьць добры вернік;

ужо чакайма каяты,

што ўсім мазгі праеў Капернік...

 

Ня зьведаць сьцежак Сатаны!

Глядзі, упасьці лёгка ў герась!

- Ды не, я зь іншай галіны:

мяне цікавяць ружа, верас,

 

усё, што зараз сьнег схаваў -

валошка, папараць, шыпшына...

- Ды годзе, я пажартаваў.

А як імя тваё? - Скарына.

 

- Хто бацька ў Полацку? Шляхцюк?

- Гандляр. - Даўно ня бачыў сына?

- Гады чатыры. - Ну, дзяцюк!

Відаць, сумуеш, бедачына.

 

А што ня вернесься дамоў,

калі ўжо вывучыўся мовам?

- У сьвеце безьліч іншых моў.

Слова ёсьць усім, і ўсё ёсьць Словам.

 

- Ты хочаш сьвету разумець?

Расьлінам, словам, лекам, людзям?

Чым ёсьць жыцьцё, і чым ёсьць сьмерць?

Кім мы былі, і кім мы будзем?

 

Быць доктарам усіх навук,

набрацца ведаў аб прыродзе,

а потым, шляхам цераз друк,

іх шырыць у сябе на Ўсходзе?

 

Марнота, кінь! Каму яны

патрэбныя ў тваёй краіне?

У жарсным полымі вайны

праз сто гадоў яна загіне,

 

а кнігі аддадуць вагню -

дым іхны выесьць табе вочы.

Ты думаеш, што я маню?

Спытайся ў зорак гэтай ночы:

 

ніхто ня будзе іх чытаць,

бо так ужо наканавана.

І безь цябе магла б стаяць

Universitas Padovana -

 

дахаты лепей, хлопча, едзь...

- Крый Бог! - Маўчыць. Няма адказу:

два словы прагучалі ледзь -

і суразмоўца зьнік адразу,

 

і ўсё, аб чым ён гаманіў,

здалося прымхай, сьмеху вартай,

нібы ўсе рацыі пабіў

шкаляр адной казырнай картай.

 

 

Зіма

 

Бачны сьвет сканчаецца за тры крокі:

зрэнка сонца звузілася да сьлепаты

белай плямы й напружвае зрок кароткі,

каб дазнацца ў зімовай смузе, дзе ты.

 

Ад нячутнага сьнегу аглухлі ружы:

у чырвоных пялёстках згубіўся гук.

Памірае з сумленьнем дзіцёнка дужы

вынаходнік вакольнага, бог Мардук.

 

У пустэльні, населенай толькі ценьмі,

накупляе сонца на талер свой

усе перліны сьвету, чыё мігценьне

пад нагамі палохае пекнатой.

 

 

Тысячагодзьдзе

 

Сябрам

 

Праз усю Эўропу, кірункам да скону дзён,

абмінаючы цэрквы й вэртэпы Старога Сьвета,

да апошняй кропкі імкнецца дайсьці паэта,

каб бяздоннай самотай надыхацца даць грудзём.

 

Адна тысяча і адна палярная ноч

падыйшлі да канца, і адразу ж карціць паўтору,

ці прынамсі працягу, і кожны глядзіць угору,

быццам зараз вагі пазбавіцца, толькі скоч.

 

Насамрэч нічога ня зьменіцца, толькі мы

будзем іншыя, горача шчасныя новым часам,

зь непатрэбнаю вечнасьцю перад сабой сам-насам,

кшталту вязьні, якіх толькі выпусьцілі з турмы.

 

У тым тысячагодзьдзі шмат лепшых было нагод

напівацца да сьлёз гарэлкі, амаль як зараз.

Нас яднаюць цяпер, нашчадкам усім на зайздрасьць,

у дваццатым стагодзьдзі пакінутых дваццаць год.

 

Нам даручана вынесьці прэч на плячах труну,

што дагэтуль спазнанае намі зьмяшчае цалкам

разам з нашаю памяцьцю й ладным жыцьця кавалкам,

называць які лепшым я зараз не рызыкну.

 

Без радзімы, без грамадзянства, без перспэктыў,

між двума берагамі падзеленага кантынента,

я нібы той жаўнер спэцыяльнага кантынгента,

што па глупстве патрапіў з-за ўласнай памылкі ў тыл.

 

Усяляк, застаецца няшмат да канца вайны:

лік вар'яцкі жывых незраўнаны зь лікам забітых,

што палеглі за ейны працяг у шматлікіх бітвах

пры спадужаньні ў шахматы Бога і Сатаны.

 

Надыходзіць зь няўхільнасьцю сьмерці ганебны пат,

раўнавага паводле закону аб энтрапіі,

і Пілат мые рукі з мылам зь цела Мэсіі,

аб рушнік выцірае й сьмяецца, як псыхапат.

 

Усплывай, зямной атмасфэры пухір тугі,

на паверхню з глыбіняў, дзе цемра й пякельны сковыт!

Неўзабаве надыдзе ўжо той незабыўны момант,

калі збавяць апошняе радасьці нас - тугі.

 

Але ймгненьне ільга расьцягнуць на няпэўны час,

недайграную драму адкласьці на нейкі тэрмін:

няхай большасьць іспытаў мы ўжо здалі экстэрнам,

хай за вечных студэнтаў пакуль што прымаюць нас.

 

Нам вядома, што ўласна мінулага не існуе,

што ў вакольным паветры лунаюць парэшткі ўчора,

што такіх непаўторных як мы насамрэч да чорта,

а ўсе згадкі ёсьць проста прыдумкай, да аднае.

 

У мінулым стагодзьдзі спазналі мы добры гарт,

і калі мы яшчэ жывыя, то дзякуй Богу:

не прыйшоў яшчэ час мармуровую мераць тогу

і няспраўджаныя прароцтвы ўспрымаць як жарт.

 

Нашы погляды выкарміў вабнай Свабоды бюст,

і калі з суайчыньнікамі нам не шанцавала,

то славутых сучасьнікаў проста была навала

на любога кшталту колер, калібр і густ.

 

І пазьней, у думках шукаючы свой выток,

мы вымацьмем з памяці часу кавалак гэты,

што ў нябыт ляціць, бы другая ступень ракеты,

якой паліва хопіць яшчэ на які віток.

 

Гэта быў толькі шах, але пэўне ж яшчэ ня мат,

так што ўласна ўсё ў нас яшчэ наперадзе:

гэта быў Вялікага Полудзеня пярэдадзень,

і да вечара цяжкага дня засталося шмат.

 

Цераз тысячу год тонкіх аркушаў часу стос,

на якіх эпітафіі нашыя будуць адліты,

будуць ціснуць няўмольнай вагой на цяжкія пліты

да апошняга дня, калі прыйдзе па нас Хрыстос.

 

І калі ён спытаецца ў нас на сутоньні дзён,

ці былі мы калі шчасьлівыя ў гэтым сьвеце,

то, відушчых бацькоў і матак сьляпыя дзеці,

мы яму аб дваццатым стагодзьдзі распавядзём.

 

 

Kоbenhavn

 

У бухце - лебедзі на продаж,

гергечуць, быццам парсюкі,

ці жабракі, таму ня пройдзеш,

каб хлеб ня выпусьціць з рукі.

 

Манетку кінеш - тыя знойдуць,

паўстаўшы сракай дагары,

а пойдзеш прэч - таксама пойдуць

з табою, воўк іх задзяры -

 

ідзі, ня дай сябе разжальбіць,

для іх усё - гульня, капрыз,

хоць кожны зь іх, магчыма, Гамлет,

ці нейкі іншы дацкі прынц.

 

Дваннаццаць іх, як і гадзінаў.

Далёкі ветразь, бы пяро

ў руцэ нябачнай, нелюдзімай,

сканчае казку пра дабро

 

і зло, застаючыся кропкай

на тым баку марскога шкла.

Ля нас хадою нетаропкай

русалка мройная прайшла

 

сваёй дарогаю штодзённай

у прынцаў казачны палац,

які ў вагні вады сьцюдзёнай

заўжды асуджаны палаць.

 

Хадзем, паглядзім на парэшткі

вялікіх дзей, людзей, надзей -

ім месца выдзяліў нарэшце

гуманны горад-чарадзей

 

на нейкай зь гістарычных выспаў.

Сьпі, Сёрэн Цьвінтар, крэпкім сном:

паколькі чалавек ня высьпеў

для доўгай гутаркі з Хрыстом,

 

то пад назовам запаветным

ён зладзіў Новы Бабілён,

дзе ў стане, там неадпаведным,

сабе здаесься бабылём.

 

Без гашышу - і праўда сумна,

хоць за нагу сябе ўкусі.

Надзвычай ты сябе разумна

паводзіў, Томас дэ Куінсі,

 

калі сядаў сам-насам зь люлькай

каб скараціць жыцьцёвы час

і назіраў пад дыму булькат,

як паступова комін гас.

 

 

* * *

 

Сутоньне. У бэзавай неба смузе

паўгорада зьнікла.

Ля плоту йржавее на штучнай назе

шкілет матацыкла.

 

Дым ночы завяндліў барочных нябёс

учорашні роспіс.

У сьпіс свой сьнег цьвінтар паблізны занёс,

прасторны як госпіс.

 

У сьметніцы марна шукае жабрак

таго што ядома,

і смутак душу мне агортвае так,

нібыта я ўдома.

 

Калісьці я думаў: таго што было

ніколі ня будзе,

што парабак панскае спаліць жытло

дый шлях той забудзе,

 

адылі штогод надыходзіць зіма

й чамусьці здаецца,

што розьніцы ў часе наогул няма

з-за розьніцы ў месцы.

 

 

* * *

 

Як жахліва было б нарадзіцца ў пячоры

трыццаць тысячаў год таму

памерці ад сьцюжы

празь якіх паўгады

так і не даведаўшыся, што Сусьвет

ня мае канца

а жыцьцё чалавека

сэнсу

 

 

* * *

 

Цудоўна, што ніводная эпоха

ня ёсьць апошняй: нават гэткая, як гэтая.

Мне, шчыра кажучы, сучаснасьць ... -

нашчадкаў бавіць ёсьць маёю мэтаю.

 

Уява, што праз год прыблізна трыста

мяне чытацьме нехта, мяне ўзрушвае

ўжо зараз: ах ты, доля анархіста,

дасьць Бог, ты не такая ўжо і скрушная.

 

Няўжо ж і мы, ня вартыя пазногця

Шэйкспірава, патрапім-такі ў клясыкі?

Няўжо ж абагаўляцьмуць нас? Авохці

нам тады ўсім, прыхільнікам схалястыкі

 

ў навуцы паэтычнай, малаверным,

няздатным да страфы нетрывіяльнае...

Ды ў некаторых з нас ужо цяпер нам

прымройваецца штосьці геніяльнае.

 

 

* * *

 

Не, не паэзія:

 

ня кволыя рыфмы,

не хлусьлівыя словы,

не няпэўныя знакі

й ня іхны прымхлівы сэнс,

 

не цьвялючы гук чалавечай мовы,

не бясконцае мармытаньне,

ня таннае штукарства,

не гульня абстракцыяў,

не ілюзія пачуцьця:

 

толькі музыка

 

хаўрусьніца цела

выкупіцелька болю

нямая красуня

 

можа быць вартая таго

каб прыйсьці на гэты сьвет чалавекам

і аднойчы памерці

 

 

* * *

 

Л.М.

 

Акрамя што сонца ў небе - нічога

не перашкаджае воку глядзець

і бачыць у чыстым блакіце - бога,

а ў ценях глыбокіх на сьнезе - сьмерць.

 

Узімку сутоньне надыдзе хутка.

Буйным дыямэнтам азорыць морак

Вэнэра, агромністая незабудка

ў садох вісячых далёкіх зорак.

 

Я буду вяртацца дамоў пад вечар

і думаць: як добра, што ў нас зіма,

што мы з табой тут, там дзе мы дарэчы,

і што нас няма там дзе нас няма.

 

 

* * *

 

Лясы стаяць адзін

насупраць аднаго,

бы войскі. Я адзін

між іх - ні за каго.

 

Асілак-дуб сівы

ўвабраў у грудзі ўздых.

Пад панцырам зімы -

шмат драпінаў старых.

 

Глядзіць у далячынь

скрозь сінюю смугу,

каб ворагаў зьлічыць

у чорным трысьнягу.

 

Навокал для вайны -

нязьмераны прасьцяг.

Сумуюць груганы

па рыцарскіх касьцях.

 

Фарбуе сонца ў кроў

блакітны небасхіл.

Любы між ваяроў

раўня табе, Ахіл!

 

Стогн рогаў баявых

агучвае Грунвальд...

Ці гэты краявід

ты не прыдумаў, скальд?

 

 

Карлін

 

Вуліцы, здаецца, няма канца -

катастрафічна зьмяншаюцца ў пэрспэктыве,

не спыняючы гутаркі, два мараканца,

дамовіўшыся загадзя аб прэзэрватыве.

У блакіце плёскаюцца галубы,

абсіраючы паблізны гэй-клюб вясёла,

і ў паветра ўзносіцца, быццам з палубы

авіяносца, абрыс касьцёла.

Узімку туляцца людзі бліжэй

адзін да аднога, накшталт бамжэй.

 

Надыходзіць вечар - наступны дзень

для гэбраяў, турыстаў і наркаманаў.

У выходны - нікога няма нідзе,

акрамя што герояў благіх раманаў.

У кватэры, у месьце, у краіне - паўсюль

ты амаль што свой, гасьцінна й доўга чаканы:

кожны кут абяцае табе азюль,

позірк кожнай жанчыны нібы гукае: «каханы!»,

і жыцьцё прыгажэе ўдвая ў сьвятле

цёмна-сіняй рэклямы на бэзавым тле.

 

 

* * *

 

Вяртаньне сьнегу, бы разьбітай арміі -

зноў лісьцем дол штампуе чаравік.

Зь нябёсаў валяцца бязьлітасныя карнікі

на карак твой трывалы, сакавік.

 

За дзьве гадзіны ўсё ў руках агрэсара,

што лезе ў вочы сьлепнем, плюе ў твар.

Усё ізноў падзелена й акрэсьлена,

як некалі. Гнаіцца рэчкі шнар;

 

наўкол - што палявы шпіталь наладзілі:

уцеплены бавоўнаю шынель

нябёсаў тры спаскудзілі снарадзіны,

запэцкаўшы крывёй блакітнай бель.

 

Палонкі ад дыханьня хутка гояцца

на шыбах скурай лёду маладой,

атожылкі жыцьця таропка тояцца

ў сваёй калысцы, дзесьці пад вадой

 

ці пад зямлёй. Але як вызваліцеля

сьнег сустракаюць коткі. Ад людзей

ён іх збаўляе - уначы маліцьвенна

яны скавычуць голасам дзяцей

 

славу зямлі, што зноўку зьзяе цнотаю,

і значаць літарамі ім належны сьнег

нячутнаю хадой - і зь імі ўпотай я

згаджаюся, ідэйны сьнежня шпег.

 

 

Перакладчыкам

 

Перакладаць паэзію - што ўзяць сабе псэўданім

з ужо гатовых імёнаў: Шэйкспір, Эспронсэда, Ўітмэн -

над галавою велічна высьвечваецца псэўда-німб,

і муміі, быццам лялькі, таньчаць у пальцах спрытных.

 

Паводле твайго паэта чытач пазнае цябе,

нібыта паводле маскі - новую роль актора.

Золата ператвараецца ў стыхійнае барацьбе

дзьвюх моваў і целаў у срэбра толькі праз факт паўтора.

 

Ці ты звар'яцеў, альхімік? Навошта табе яно?

«Кожны тэкст ужо існуе адвеку ў кожнае мове...»

Ды з часам заўжды прыходзіцца вадой разбаўляць віно

старое, мае перакладчыкі, геніевы братове.

 

 

* * *

 

Нідзе няма такога неба

блакітнага, як тут цяпер.

Верыць у іншае - ганебна

адрынуць існага давер.

 

Няма ў сусьвеце іншых сьветаў,

апроч твайго. Ягоны зьмест

ты сам на ўласнай скуры зьведаў

велькіх філёзафаў замест.

 

Ніхто ніколі не адсудзе

тваё спрадвечнае майно.

Няма чужога. Калі будзе -

цябе ня будзе, з двух адно.

 

 

* * *

 

Адрозьненьне між імглістаю летняй раніцай

і зімовым надвячоркам у белай далечыні

мяккай гумкаю жоўтага сонца сьціраецца й

дазваляе забыцца на патрэбнасьць гарачыні.

 

Тварам да захаду ўсё чырванее ад сораму:

ва ўсе вокны сунецца чырвоны ліхтар,

дабівае да ўскраінаў, бы маяк, катораму

трэба паведаміць аб прыходзе багіні Іштар.

 

Кроў на кожным шкельцы, бы ў лябараторыі -

лінза брудная месяцу наводзіць свой мікраскоп,

і гадзіньнік сакоча, перамельваючы непаўторныя

ймгненьні ў пыл, каб мінулага засыпаць раскоп.

 

 

У Крумлаве

 

Зямля нібыта ўзьнялася старчма:

відочная апошняя драбніца.

Кожная хатка, кожная карчма

мкнуцца сапраўднасьці прыпадабніцца.

 

Час запыніўся шмат гадоў таму,

маўляў усё наўкол узьнікла ўчора,

хоць насамрэч даўно няма каму

атакаваць старога замку ўзгорак.

 

У пастку стогадовай даўніны

трапілі два мядзьведзі дзеля сьмеху

заўсёднае плебейскай бальшыні.

Бярвеньне замест дрэваў на пацеху

 

ім кінулі, як кідаюць дзіцям

у ложак цацкі. У вачох галодных

драпежнікаў - адвечны недацям,

насы ў вясновы ўнюхваюцца подых.

 

Ад шляхціцаў застаўся толькі дух

зьвярыны. Быццам радыё, сядзіба

паведамляе ў радыюсе двух

кілёмэтраў, каторая гадзіна.

 

Пена ў рацэ - нібы няспынны ток

аблокаў пры паскораным паказе...

О, любаснай правінцыі глыток!

Як хораша, што ўрэшце я ня ў Празе.

 

 

* * *

 

Няхай пасьля сьмерці ніводная згадка

маю не азмрочыць адсутнасьць,

няхай мой сыход не парушыць парадка,

ня зьменіць спрадвечную сутнасьць:

 

няхай нехта іншы ўспадкуе, шчасьлівы,

нябёсы на захадзе сонца,

вясковыя хаты, зімовыя дзівы -

усё, да апошняга слоўца.

 

2000-2001

 


2000-2001

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: невядомая