epub
 
падключыць
слоўнікі

Максім Багдановіч

Мушка-зелянушка й Камарык-насаты тварык

Блізка рэчкі Самацечкі камары таўкуцца,

І «таўкачыкі» сьпяваюць, і у скокі тнуцца;

«Гэй, гоп, таўкачыкі,

Гэй, гоп, асінавы,

Ды работы Максімавы...»

А Максім ляжыць на траўцы, сонна пазірае,

Камарок за камарочкам да яго шыбае,

І пясьняр з усіх найлепшы ўжо зьвініць ля вуха,

Як камарыка няўмысьне загубіла муха.

 

I

Захісталася сасонка баравая,

Затужыла дзяўчынанька маладая,

Жартаўлівая пяюшка-сакатушка,

А на імя — дык мушка-зелянушка:

— «Ой, чаму-ж ды ня судзілася мне долі,

Што мяне і ня сваталі ніколі.

А пасагу прабагатага я маю:

Куст шыпшыны ад краю і да краю,

Шчэлка ў яблыні — ад ветру каб хавацца,

Ліст альховы — на ночку накрывацца,

Ды да краю поўны мёдам кацялішча

З жалудовай вялізнай шалупішчы,

Калі гэты мёд у місачку кладзецца,

Ажно сьліна ў роце набярэцца».

Як пачуў тыя жаласьці камарык,

Паскрабаў і насочак ён і тварык:

— «А чаму-ж бы мне ды зь ёй не пажаніцца?

Пэўна, пойдзе, каб болей ня журыцца.

Хоць насаценькі я, шэры, хударлявы,

Дык у скоках за тое-ж я рухавы...»

І хапіўся камарочак прыбірацца,

Каб ля мушкі-пяюшкі увіхацца.

 

II

Прыляцела мушка да хаты, —

Аж у яе камарык насаты.

Сватоўе-хрушчы усьсядаюць,

З бацькам-маткай штось размаўляюць:

«Мы — стралцы, шукаем куніцу,

Ня куніцу, але дзявіцу».

Гаманілі болей гадзіны

Ды гавораць так да дзяўчыны:

— «Ці да смаку наш госьць багаты?»

— «Папытайце ў мамы і таты».

Тут гарэлкай усё змацавалі,

А пасьля і заручын даждалі.

Браў камар ад мушкі-дзяўчыны

Дарагі ручнік з павучыны,

Што яна на траўцы сьцяліла

І на ясным сонцы бяліла.

У нядзелю будзе вясельле,

Захадзіў камар, як з пахмельля, —

І пяе і скача паціху,

Ды як сыпне ураз «шырсьцяніху»:

— «Шырсьцяніха, шырсьцяніха мая,

Пакахала камара-гультая,

А камар не зважае на яе,

Толькі лётае ды песьні пяе».

 

III

Загудзела, расшумелася дуброва:

Аб вясельлі у дуброве прайшло слова,

Як вянок на муху свацейкі надзелі,

Ўсе навокала аж вочы праглядзелі.

А калі бацьком журылася дзяўчына,

Аж заплакала жаноцкая радзіма:

— «Ускланяюся татачку і матачцы,

Калі ўжо апрыкрала ім у хатачцы.

І чаму-ж вы мяне гадавалі,

Ды ў чужую сямейку аддалі?»

У каравайніцы сьлімачак запрасілі,

І яны дзяжу напродзіў замясілі.

Авадзень быў камаровым старшым дружкам,

Рассыпаўся дробным макам перад мушкай.

Матылькі — баяры, пчолачкі — баяркі,

Спрытны, шпаркі, асабліва як да чаркі.

А найстаршая баярачка — чмяліха

Так сьпявала, аж баяр пабрала ліха:

— «Ой, багаты баяры, багаты,

Ды забыліся ўзяць грашаняты.

Хоць няшмат грашанят яны маюць,

Дык затое свой гонар трымаюць:

Хто капейку дае — грыўняй ліча яе,

А хто грыўню паклаў — што рубля дараваў».

А як сыпнулі-урэзалі музыкі,

Дык узьняўся разам гоман там вялікі.

Чмель пузаты на басолі гучна грае,

А на йскрыпцы ёмка пчолка падцінае.

І знайшлося мушанётка дробна-мала,

Што званіла ткі някепска у цымбалы.

Лоўка конікі у скоках выціналі,

У гару стрыбалі, звонка падпявалі:

— Камары скакаць

Выракаюцца:

Ногі доўгія —

Паламаюцца. —

Гэтак скачуць — хто патроху, хто памногу.

Нейкі конік адтаптаў чмялісе ногу.

Госьці спорна п'юць-ядуць ды размаўляюць,

А музыкі граюць, дыхту заўдаваюць.

Умела муха на вясельле запрашаці,

Дык над тое лепш умела частаваці.

Усяго стаяла досыць для гасьціны:

Навет мёд быў і чмяліны і пчаліны

Хрушч вялізны так гарэлкі насмактаўся,

Што зваліўся ды ў куточку адсыпаўся.

Восы ў шатах чорных з жоўтымі стрычкамі,

Проста елі мушку злоснымі вачамі.

А яна ля мужа сьціпленька сядзела

І зялёненькай спаднічкай зігацела.

Мурашоўна нізка зьвесіла галоўку,

Бо занадта зацягнулася ў шнуроўку.

Ды як скрыкнула, як ахнула раптоўна:

У кроплі дожджыка танула мурашоўна.

Усё сьцямнела, кроплі шпарка заскакалі,

У дупло, дзе жыла мушка, пападалі.

Пахаваліся ўсе госьці у куточкі:

Так спынілася вясельле сярод ночкі,

А назаўтра усе, як толькі ўсталі зраньня,

Дык пайшлі да камара на баляваньне.

І былі яшчэ нарэшце перазовы,

Каб ня стала аб радзіме кепскай мовы.

 

IV

Абляцелі красачкі

Не ў пару,

Невясёла шэраму

Камару.

Як пачаў ён параю

З мушкай жыць,

Давялося беднаму

Патужыць.

Ня умее мушачка

Працаваць,

Толькі ўмее з хлопцамі

Жартаваць;

Ані выткаць кросенкі,

Ані шыць,

Ані стравы хораша

Наварыць.

Паштурхаў камарычак

Галаву:

Як я з гэткай жонкаю

Пражыву?

Дзе я вочы, брацікі,

Меў свае,

Як сабе за жонкаю

Браў яе?

Паляцеў ён плакацца

У лясок.

Сеў на дуб зялёненькі,

Пад лісток.

Пахінуў галовачку,

Уздыхнуў

Песьню сумна, жудасна

Зацягнуў.

— Выйду ў поле ды разважу тое гора,

Гэй, гаротнае, маркотнае!

Ты шырока, маё полейка,

Ад кусточка да кусточка разьлягаешся,

Ты глыбока, сэрца, краешся.

Дзе цяпер я сьмерць сваю спаткаю:

Ці у моры, ці у рэчцы, ці ў ставочку,

Што капытам пры дарозе быў прабіты

І да краю буйным дожджыкам наліты?»

 

V

— Ды і што-ж там за шум учыніўся?

— А камарык там з дубу зваліўся.

Грымнуў ён на зямлю з высакосьці

І пабіў — паламаў сабе косьці.

Цесьлі дошкі з дубоў пілавалі,

Габлявалі, труну змайстравалі.

Ўсю чырвонай кітайкай аббілі,

Стужкай чорнай з краёў адтачылі.

Гэй, кладуць камара ў дамавіну,

Заклікаюць сяброў і радзіму.

Камары над труной затрубілі,

Сьветлячкі лепш за зорак сьвяцілі.

— «Вы паціху, музыкі, зайграйце,

Майго сэрца у край не ўражайце!» —

Горка мушка-ўдава галасіла,

Борздай сьмерці у Бога прасіла:

— «Мой мужочак, мой камарочак,

Ты падай мне з труны галасочак.

Ах, ніхто над табой не заплача,

Толькі хмарачка дробнымі дажджамі,

Толькі мушачка горкімі сьлязамі». —

Палажылі дамоўку на мары,

Панясьлі праз лугі ды папары.

Ля дарогі магілу капалі

І у ёй камара пахавалі,

У сырую зямельку злажылі,

Зьверху насып вялікі зрабілі.

Людзі добрыя шляхамі мінаюць,

Шапкі нізка здымаюць, пытаюць:

— «Ня іначай, вяльможны вандроўнік, —

Генэрал, ці маёр, ці палкоўнік?» —

— «Не, ляжыць тут камар — камарочак,

У каторага з локаць насочак».


1914

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае