epub
 
падключыць
слоўнікі

Максім Гарэцкі

Скарб

У самую бязгодзіцу глыбокай восені, пад дажджом бесперастанку і ўвечары, ехаў я ад станцыі Яшун Палескае чыгункі ўбок вёрст за пятнаццаць. Дрогкія, убогія калёскі, калматая, слабасільная шаўлюжка і пануры, бедны вілянчук-фурманшчык не весялілі вока.

Лёгкае паліто пад дажджовай накідкай мала баранілі маё зяблівае цела ад пранізлівае сцюжы з ветрам, і я з жалем глядзеў на акалелага вазніцу ў кароткай і благенькай, зношанай капоце.

Вазніца быў маўклівы; маўчаў і я, прыціснуты бясконцай чарадою невясёлых думак.

Пакуль цягнуліся ад станцыі ў сасновым лесе, нядоля ў зацішшы здавалася яшчэ не дужа прыкрай. Але вось патанулі мы ў туманным полі... Гусцела цьма. Нямела мокрае надвор’е. Страшыла чорная, без просвецця, марудная дарога. I я пачуў сябе няшчасным у жыцці.

«Але, – думаў я сабе, – ёсць на свеце яшчэ болей абяздоленыя людзі». I падумаў пра свайго фурмана, які паедзе гэтаю ж дарогаю назад адзін. Я добра павячэраю, сагрэюся і буду спаць, калі ён, бедны, будзе яшчэ калець на гэтай сцюжы.

– Ці часта вам трапляецца так ездзіць? – спытаўся я азызлым ротам, з натугай вымаўляючы слова па слову.

– Як калі, – гэтаксама адгукнуўся фурман, – як пасажыры ёсць, тады і еду. То цераз дзень, то разы два на тыдзень.

– Ох, няшчасны ж вы чалавек!..

– Чаму няшчасны? Без хлеба не сяджу, патроху зарабляю.

«Мабыць, звёўся з гаспадаркі і ўдаўся ў фурманы, – падумаў я аб ім, – мабыць, няздатны гаспадар; такія незадачнікі бываюць між сялян».

– Я, бач, братку, зямлі не маю, конь – усё маё багацце, – як угадаўшы мае думкі, сказаў ён мне.

– То вы сапраўды няшчасны чалавек...

– Чаму няшчасны? Я часам добра зарабляю.

– Калі ж гэта вы так добра зарабляеце?

– Бывае. Пасажыры бываюць розныя.

– «На чай» даюць?

– Даюць гасцінца, а вось надоечы, дык пяцьдзесят рублёў за тры вярсты зарабіў.

Мяне здзівіла і зацікавіла, які такі шчаслівы выпадак скінуў яму з неба пяцьдзесят рублёў?

Я хацеў пытацца, але фурман ажывіўся сам, і я прыслухаўся, што ён мне скажа?

– Бачыце, вунь там фальварак? – паказаў ён пугаю некуды ўбок.

Я, прызнацца, нічога, апроч чорнай, мокрай цьмы, не бачыў і, як ні напружваўся вачыма, не мог зацеміць ніякага фальварка.

– Ну, дык што?

– Там жыў калісыді пан, які займаўся чараўніцтвам. Ён даведаўся, што ў тым сасновым лесе, што мы, вось, праязджалі, пранцузы закапалі скрыню грошай.

– Ну,ну?

– Дык вось шукаў ён таго скарбу праз усё сваё жыццё, ды нічога не мог натрапіць. Так і памёр, нічога не знайшоўшы, але прадаў свой сакрэт немцам за граніцу. Відаць, я гэтых немцаў надоечы і вёз.

– Цікава!

– Але, братку, дужа цікава! Каб ведаў я, што яны, гэта, скарб едуць шукаць, то не пяцьдзесят рублёў узяў бы з іх.

– Значыцца, яны знайшлі? Кажыце па парадку ўсё.

– Што ж тут казаць? Відаць, знайшлі, бо столькі грошай мне дарма не кінулі б. Прыехалі яны з вячэрнім цягніком як вось, прыкладам кажучы, і вы. Прыехалі ўдвух, высокія такія, з рыжымі вусамі, і гаворка ў іх ні польская, ні руская, а невядома што, падобна да яўрэйскай. Ды не яўрэі. Са мною гаманілі ломана па-польску. Па далікатнасці відаць, што важныя паны і не тутэйшыя. Дагаварылі яны, гэта, не таргаваўшыся, маю фурманку да фальварка, але, прыехаўшы ў той бор, сказалі мне стаяць. З сабою ж узялі якуюсьці даўгую цяжкую торбачку – штрумэнты былі там ці што, бо троху дзынкала. Запалілі лікстрыцкі ліхтарок і падаліся з дарогі ў лес. I торбачку ўзялі з сабою. Чакаў я іх, мабыць, з гадзіну. Спачатку не дзівіўся, бо паны, вядома, ад іх усякіх штук убачыш. Але, урэшце, дакучыла мне дужа – таксама дождж крапіў – ды і цікавасць забірала. Тут я і сцяміў, што яны, гэта, скарб шукаюць. Вярнуліся, гяргечуць паціхеньку між сабою і нештачка малое ў руках адзін нясе. Другі нёс торбу, а гэты – штось завінуўшы ў чорную хустачку, можа, тую скрыначку пранцузскую з грашыма. Што мяне здзівіла, дык гэта – радасці вялікай на тварах не было відаць. Як і раней, гяргечуць паціхеньку, спакойна між сабою і кажуць заварачываць назад. Я, вядома, завярнуўся і завёз назад на станцыю. Якраз падыходзіў і цягнік на Вільню, яны ўзялі білеты, далі мне пяцьдзесят рублёў ды і паехалі сабе.

– Дзіўныя рэчы кажаце! – як крыкнуў я. – Толькі як яны маглі знайсці ў лесе, уночы, у незнаёмай мясцовасці?

– Немцы, братку! Мудрыя галовы, хітрэйшыя і ад яўрэяў. Забыўся сказаць, што на вакзале яны ў нейкі план глядзелі і стужку мерную якуюсь мелі пры сабе. А як іх вёз, дык усё на гадзіннік пагаядалі, колькі ўехалі. Пыталіся ў мяне ломана па-польску аб паваротках ад дарогі.

– Ай-я-яй! Чаму ж вы не сказалі хоць начальніку станцыі, што немцы нешта ў нашым лесе адкапалі?

– Э, панок, лес гэты панскі, а звяжыся з начальнікам, яшчэ ў бяду якую трапіш... Далі мне пяць паперак, я і маўчу.

– Ну, а цяпер жа вы шкадуеце?

– Чаго шкадую? На іхнюю долю, знацца, шчасце. Трошкі, можа, і шкадую, што не папрасіў хоць сотню. Як думаеце, далі б ці не?

– Ай-я-яй! – мог я толькі адказаць, бо сапраўды ўпэўніўся, што немцы выкапалі скарб, закопаны ў 1812 годзе французскім войскам.

Нядбаласць кінула мяне; здавалася, як быццам пацяплела, як быццам пасвятлела навакол. Хацелася бегчы даганяць штосьці, намалёванае ўвабражэннем. Ды не надоўга...

Фурман змоўк. Паволі сціх і я. Каняка наша шлёпалася, як рак. Ноч яшчэ болей пацямнела, і падарожжа ізноў расціла цярплівую нуду, маруду думак, безнадзейнасць. Дожджык прабіраўся за каўнер, пранізлівая сцюжа ёжылася па спіне. За паўгадзіны апавяданне яго здавалася даўняю, даўняю байкаю ці нечым бачаным ува сне.


1921

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: з нейкага сайту, магчыма http://rv-blr.com/