Там,
Дзе ў пушчах асіны ад страху калоцяцца,
Выліваецца Морач праз берагі,
Ёсць засценак Пасынічы,
Вёска Балоцічы
І, радзіма старое мужыцкае рочаці,
Ёсць сяло Мурагі.
У баку ад сяла, моцна ўдачай аблашчаны,
Агароджу на сажань падняўшы вакол,
Сабакарняю шчэрыцца хутар Дамашчыка,
Знаны тым,
што не ўпусціць анучы валяшчае,
Ды ласінаю сілай сыноў і бацькоў.
А пачатак той справе —
з пітва ды ад ежыва...
За паўгода
Ад першай з германцам вайны
Сустракаліся хлопцы, гулякі і нежані,
Валачыліся,
Елі, пілі, як належала,
Ды валілі па вёсках са стрэх каміны.
Пад святочныя світкі хаваючы бічыкі,
На ўсяночную рушылі праз паплавы
І давалі ў каршэнь
Засцянковым панічыкам,
І стаўлялі дубка старамодныя брычкі іх,
І шляхцяначак ціснулі
Каля царквы.
Іх было чатырох —
Здараўцы, задзірастыя! —
Быццам нехта ў гаі навыкопваў дубоў:
Міканор Налівайчанка,
Яначка Ластаўка,
Дарафей Перасада
Ды Зміцер Падшастуха,
Крываносы дурніла з мянушкаю Боўць.
Пазбіваўшы замкі,
Клямкай свірнавай бразгалі;
Пад мяцёлку засек і — ні шум баравы!
Латашылі гароды, па пчэльніках лазілі,
Каб юнацтва пацешыць, пакідаць абразікі
У Зіноўкі, не вельмі скупой удавы.
Не шманалі нічога,
Ані,
Нічагусенькі!
Ні сабака не гаўкнуў, ні піснула мыш.
Не хавайце, дзяўчаты, крамяныя вусенкі,
Не ўратуецца сад ад зялёнага вусеню.
Рад не рад, а маўчыш!
*
Пачынаў мясаед свае ўцехі вясельныя,
Бразгаталі шамкі і званілі ў званы.
Людзі пляжылі качак,
Крапілі гарэліцай,
Патыхала сівухай рака за аселіцай,
Верашчалі пад швайкамі кабаны.
П’яны дым
Падымаўся над п’янаю вёскаю.
Камячыліся самі сабой кулакі,
Трэба ж рады ім даць —
Грае кроў!
І на ростанях
Пачыналіся кепікі,
Жарцікі вострыя —
Задзірацца выходзілі перш хлапчукі.
Маладых
У сукенках, пад вэлюм аздобленых,
Жаніхі пакідалі.
Які там вянец!
Паважнейшыя справы былі не дароблены —
Калацілася вёска, каламі, аглоблямі
Біў мужык мужыка,
На хлапца пёр хлапец.
Поп стаяў у царкве, не дакончыўшы пацеры,
Ручнікі паздзіраўшы, ляцелі сваты.
— Пачакай, Мікалай!..
— Я яго...
— Трасца матары! —
Вось тады ўжо,
Нарэшце,—
Старыя аматары! —
Выпаўзалі пабіцца
Дзяды.
Асцярожна,
Лядок прабіваючы мыліцай,
З непагасшымі люлькамі,
У кажушках,
Даставалі адзін аднаго па патыліцы,
Паглядалі —
каторы не ўстоіць, скапыліцца,
А як не —
Памагалі дручком, па нагах.
Мне свет сягонняшні мілей стаў
Без таннай дробязі акрас:
Я адгарнуў ражок маленства —
Далёкі, даўкі, горкі час.
Той горад толькі разаспаўся,
Калі гукнулі на паклон:
Нібыта цяўкнуў, абазваўся
Раней за ўсіх малодшы звон.
Старшэйшы — ўслед,
яшчэ старшэйшы
Ударыў.
Біла прытрымаў,
І сціхлі ўсе, нібы самлеўшы,
А самы старшы гахнуў:
— Б-баў!
Скубуць дзядоў за крыссе ўнукі,
Трашчаць ракеты, відната!
І зноў усе пагрэлі рукі
Каля васкросшага Хрыста.
У торг ішлі
падэшвы, свечкі,
Вяндліна, дзеўкі, абады
І пасвянцаныя яечкі
З накрапамі святой вады.
Ад чорных душ быў чорны рынак,
Хапала іх — чаго-чаго! —
Як, зрэшты,
на яго радзінах,
На танным продажы яго.
З газетнаю позвай ліпень
Ступіў хутарам на парог:
Зямлі вам нарэзаў Сталыпін,
А збожжа зародзіць бог.
Дык прыйдзецца кола хатніх
Парушыць —
прыйшла вайна!
Няхай паспяшае ратнік,
Ён прыйдзе дамоў, аднак.
Яшчэ не ўзыходзіць сонца,
Пакуль не ўстае народ,
У воласць на параконцы
Шыкуецца —
патрыёт!
Пакуе мяхі з дарамі,
На заклік той у адказ
Здасць ратніка хутаранец —
Не сына, а батрака.
За ветрам, не па газетах,
Прыбегла бяда наўскач.
У вёсцы, прачуўшы гэта,
Жанчыны — у крык, у плач.
За суткі усім сабрацца! —
Гукае паходны шлях.
Людскуюцца навабранцы
У новенькіх шынялях.
Спявалі «Варага» — песню,
Крычалі не ў лад «Ура!»,
Штыкі за плячыма неслі —
«За веру, айчыну, цара!»
Іх вера маной паіла,
Айчына пад кулі вяла,
Сіліла царова сіла —
Не вылужашся з сіла.
У полі, пад ветракамі,
Злажыў іх упокат бой
З раскіданымі рукамі,
З адкінутай галавой.
З папамі, пры конскай падле,
Адпелі, зварылі боршч...
А дома — яблыкі падалі
І новы ішоў набор.
За кроўю, за кульным віскатам
Другі наспяваў заход —
На даляглядзе паблісквала,
Нахмарваў семнаццаты год.
1972