Елістратаў уставаў звычайна на золку, некаторы час слухаў цішыню кватэры, у якой усе моцна спалі, потым асцярожна, на дыбачках, прабіраўся ў ванную, апаласкваў твар халоднай вадой (любіў ён гэта рабіць колькі разоў на дні) і кіраваўся да пісьмовага стала, што стаяў ля самага акна. Звычайна ў такі час яго апаноўвалі ўчарашнія думкі. Елістратаў разумеў, што час ужо брацца за доктарскую — і ўзрост падаспеў і глядзелі на яго са здзіўленнем: усё ж раней падаваў надзеі...
Елістратаў абвінавачваў ва ўсім паскораны рытм жыцця, які не адпавядаў павольнаму цячэнню думак, і аднойчы надумаўся з’ездзіць у вёску. Ды толькі вось знаёмых нікога там не было. Давялося ехаць у маленькі гарадок да сваякоў. А гарадок гэты — ні горад, ні вёска. Нешта сярэдняе. Вакол дамы — ні кусточка. Голае, знявечанае будаўнікамі поле. Лес сінее ўдалечыні вузенькай палоскай. У Елістратава асобны пакой у кватэры на пятым паверсе, вокны яго выходзяць на пусты двор, дзе разгортваецца будоўля. Ужо навезена блокаў, пліт. Сваякі Елістратава, нават іх дзеці, не дакучлівыя. Яны робяць усё, каб ён адпачываў і працаваў уволю.
Елістратаў доўга глядзіць у расчыненае насцеж акно, адзначаючы пра сябе ўсе падрабязнасці таго, як раніца прабіваецца скрозь халоднасць ночы. Сонца ўзыходзіць спакваля, бязгучна. Елістратаву падабаецца гэта параўнанне, ён, каторы ўжо раз, думае, што мог бы стаць неблагім паэтам. Выявіў ён у сабе гэту ўласцівасць параўнальна нядаўна. Усё пачалося з таго самага вечара, дакладней, са спробы ўзнавіць усмешку, выраз вачэй іх новага малодшага навуковага супрацоўніка Кацечкі Баярковай. Але хіба з гэтага вечара ўсё пачалося? Гэта ж не прыходзіць раптоўна, не звальваецца, быццам снег на галаву сярод гарачага лета. Магчыма, ён ужо адчуваў або падазраваў у сабе гэта пачуццё, але проста не звяртаў увагі. У наступныя дні, калі ўсё нарэшце стала гранічна ясным, ён пачаў курчыцца пад позіркам жонкі і пазбягаць размоў з дзецьмі. Пачуццё віны прымушала саромецца іх ды і самога сябе.
І зараз думкі пра Кацечку, прыемныя і казытлівыя, як сама раніца, прымушаюць Елістратава адсунуць паперы. Ён вырашае яшчэ крыху паваляцца ў ложку і соладка пацягваецца ўжо ў сне.
Так працягваецца некалькі дзён. Прасынаючыся другі раз, Елістратаў голіць свой крыху распаўнелы твар, п’е каву і спускаецца ўніз. На двары пуста. Санцагрэй. Выратоўвае невялікі цень ад дома. Да апоўдня, пакуль цень не перапаўзе на другі бок, можна, зручна ўладкаваўшыся на лаўцы, чытаць або прымушаць сябе думаць аб рабоце, можна праганяць або падпускаць да сябе ўшчыльную думкі пра Баяркову. Можна яшчэ назіраць за работай на будоўлі рабочых у заляпаных камбінезонах, якія з чорных ператварыліся ў шэрыя, а яшчэ можна перакінуцца некалькімі фразамі са старым. Кожную раніцу Елістратаў застае яго ў адной і той жа позе. Стары сядзіць нахіліўшыся наперад, апорай яму служыць маленькая высахлая рука, што ўпіраецца локцямі ў калені. Ён заўсёды гладка паголены, на ім беласнежная накрухмаленая кашуля, у якой, нягледзячы на спёку, расшпілены толькі верхні гузік. З Елістратавым стары заўсёды вітаецца, прыўзнімаючы крыху капялюш, дэманструючы мяккую, ненаіграную ўсмешку, якая адкрывае белыя роўныя, адзін да аднаго, зубы.
Так яны і сядзяць моўчкі да той пары, пакуль цень, падганяны сонцам, не знікае. Размовы ў іх амаль не ўзнікае — рэдкія фразы. Стары: «Патрэбен, ой як патрэбен дождж» або: «Дарэмна поле такім голым пакінулі, дрэў бы тут насадзіць — любата была б»; Елістратаў: «Так пячэ, і лесу паблізу няма або азярца невялікага, каб апаласнуцца. А то ніякіх думак у галаве...»
Дні ішлі, а работа не рухалася. Елістратаў знаходзіўся ў нейкім сонным стане. Ён бы і галіцца перастаў, калі б не падкрэсленая акуратнасць старога, якая і вымушала яго перад тым, як спусціцца ўніз, брацца за электрабрытву.
«Вельмі дагледжаны стары,— думаў Елістратаў,— відаць, клапатлівыя ў яго дзеці. Заўсёды чысты, паголены. Кім ён да пенсіі быў? Бухгалтарам або рахункаводам? Вельмі гэта яму пасуе».
Аднойчы з ранку неба нахмурылася — з захаду насоўваліся хмары. Спачатку яны былі рэдкія, затым перараслі ў суцэльную заслону.
— Палье зараз дожджык, абавязкова палье,— ажывіўшыся, прамовіў стары.— Я нядаўна здалёк прыехаў. Там таксама дажджу як манны нябеснай чакаюць. Няма яго — дрэнна прыходзіцца. У нас тут лепш, дый то іншы раз прырода капрызнічае. Не навучацца, відаць, ніколі людзі пакараць яе...
Словы «ў нас» ён вымавіў з такім асаблівым пачуццём, што Елістратаў страпянуўся.
— У пустыні хіба былі? — спытаў ён, вырашыўшы неяк прадоўжыць іх першую гутарку.
— Ды не, не ў пустыні... Поўдзень, адным словам,— няпэўна адказаў стары, зноў замкнуўшыся.
Елістратаў нават пакрыўдзіўся на старога — бач ты, які важны! Але неўзабаве забыўся на гэта, вярнуўшыся ў думках у той вельмі далёкі дзень.
Ён з Кацечкай ды яшчэ старшы навуковы супрацоўнік Трафімаў з яго аддзела зусім выпадкова трапілі ў адну дарогу. Трафімаў і рота не даў яму раскрыць, усё балбатаў пра сваю новую кватэру і прасіў дапамагчы дастаць халадзільнік «ІЖ», бо халадзільнікі ўсіх астатніх марак проста дрэнь... Неўзабаве Трафімаў павярнуў, а яны з Кацечкай пайшлі далей удваіх. Ім заставалася яшчэ метраў дзвесце, дзе Елістратаў павінен быў застацца на тралейбусным прыпынку, а Кацечка пайшла б дамоў (жыла яна зусім побач), але раптам наўкола пацямнела, ударыў гром, потым ярка бліснула маланка і сыпануў буйны дождж. Елістратаў з Кацечкай паспелі заняць самае зручнае месца ў арцы дома — і суха, і добра вуліца праглядваецца, па якой бяжыць вада.
Яны стаялі і маўчалі, і ім было вельмі хораша. Можа, яму здаецца, што было хораша, і нават не здаецца, а хочацца па той простай прычыне, што ўяўляе ён усё гэта ў афарбоўцы сваіх пачуццяў да Кацечкі.
Пайшоў густы, спорны дождж. Дыхаць адразу стала лёгка і свежа.
— Як дыхаецца, як дыхаецца! — гаварыў стары.— Каб адзін раз так уздыхнуць, варта нараджацца і паміраць.
«Ну і загаварыў,— думаў Елістратаў,— можа, ты, старэча, і вершы ўпотай папісваеш? Прарвала раптам, га?! Спярша такі маўклівы быў».
— Так, хораша,— сказаў Елістратаў.— Здаецца мне, сёння я ўпершыню папрацую як след.
— А што, усе дні не ішло? — спытаў стары.
— Ніяк. Засеў на адным месцы, і кропка,— пачаў Елістратаў, ды спыніўся — стары ж і ўяўлення не мае аб яго дысертацыі. Раней яны і словам аб гэтым не перамовіліся. І дадаў: — Складаная гэта штука, баця.
Стары, відаць, адчуў у ягоным голасе фанабэрлівасць. Праз некаторы час, сабраўшыся з думкамі, сказаў:
— Гэта і зразумела. Работа ваша, відаць, складаная. Я рознымі работамі ў жыцці займаўся. Усё больш рукамі працаваў, чорную работу рабіў, але таксама не заўсёды ішло.
Дождж усё ішоў і ішоў, лаўку яны перанеслі пад павець і доўга сядзелі моўчкі. Не думаючы ні аб чым, а проста слухаючы дождж і рэдкія, але моцныя парывы ветру.
Аднойчы ўвечары Елістратава ўпершыню за ўвесь час раптам акрыліла, і ён накідаў на паперы некалькі даволі неблагіх думак, якія свабодна клаліся, як яму здавалася, у асноўны раздзел яго дысертацыі. З таго вечара ён павесялеў, і нават пазваніў жонцы, даведаўся, як справы ідуць у яе і дзяцей, і яшчэ схлусіў, што працуецца яму добра, як ніколі ў жыцці, і ён вельмі рады, што паехаў у гэтую ціш, дзе хоць і не вёска, але працаваць у сто разоў лепш.
З Елістратавым такое бывала. Варта было ў доўгай і нуднай рабоце з’явіцца пробліску, як ён ажываў увесь, пераўтвараўся, работа зноў станавілася яму цікавай. Трафімаў гаварыў у такіх выпадках: «Елістратаў у загуле».
Назаўтра з раніцы Елістратаў устаў раненька і засеў за работу. Некалькі думак, запісаных на палавінцы лістка паперы, хутка разрасталіся ў старонкі, спісаныя густым почыркам.
Ад работы ён адарваўся толькі а палове першай ад ламаты ў спіне і, пагартаўшы спісаныя старонкі, задаволена падумаў: «Хоць бы гэта не прайшло, хоць бы папрацаваць вось так яшчэ з тыдзень». Галоўным для яго было абрасціць касцяк думак мясістым, як ён гаварыў, беконам, і тады справа пойдзе на лад.
Елістратаў хутка з’еў прыгатаваны жонкай сваяка сняданак і толькі цяпер успомніў пра старога. «Ён, відаць, сядзіць там адзін,— падумаў Елістратаў.— Здорава, што я папрацаваў, але ён там адзін».
Елістратаў спусціўся ўніз. Лаўка была пустой. Абедае, вырашыў ён, і пачаў чакаць. Потым ён забыўся, што чакае старога, і пачаў уяўляць, як Кацечка, пераскокваючы праз лужыны, падсохлыя ўжо з раніцы, не ідзе і не бяжыць, а проста ляціць па паветры ў кафэ паблізу з інстытутам, як яна заказвае сабе на першае свой любімы курыны булён з піражком, а на другое — пельмені. Яна баіцца, што растаўсцее ад пельменяў, а Елістратаў яе звычайна запэўнівае, што яна нізавошта не растаўсцее, яна проста створана такой, якой яна ёсць, і ніколі, нават праз многа гадоў, не зменіцца. Цяпер побач з ёй у кафэ, безумоўна, тырчыць Трафімаў, супакоены яго адсутнасцю. Трафімаву здаецца, што Кацечка ўдзяляе больш увагі Елістратаву. Трафімаў стары халасцяк і ніколі не жэніцца. Гэта ведаюць усе. Ён не ажэніцца нават з Кацечкай, калі б яна і згадзілася на гэта. Трафімаў заўзяты халасцяк. Ён вельмі баіцца ўсякіх перамен, але ж раўнуе Кацечку да Елістратава.
Дзіўны чалавек і смешны, падумаў пра Трафімава Елістратаў з нейкім непрыемным раздражненнем і ўбачыў раптам старога, які накіроўваўся да яго.
— А я пачаў ужо думаць, ці не хвароба вас адолела,— сказаў ён, прыўзняўшы капялюш, вітаючы Елістратава.— Сядзеў усю раніцу ў адзіноце, надакучыла, і пайшоў дамоў на канапе паваляцца.
Нельга было не заўважыць, што стары шчыра ўзрадаваўся Елістратаву.
— Ды не хвароба, а работа нарэшце з месца скранулася, вось і давялося парушыць распарадак.
— Значыць, на карысць спакой тутэйшы пайшоў.
— Відаць. Ва ўсякім разе, у горадзе я зусім працаваць не мог.
Яны пасядзелі моўчкі, супакоеныя нарэшце прывычнай сустрэчай.
— Кажуць, вунь той лес вельмі прыгожы. Густы, сасна ўперамешку з бярозавым гаем, ды вельмі ўжо далёка,— уздыхнуў стары.
Елістратаў таксама паглядзеў у бок сіняй палоскі на гарызонце.
— А можа, рызыкнём? — раптам сказаў ён.— Як-небудзь збяромся раніцай і адправімся ў падарожжа. Далекавата, але спяшацца нам няма куды.
— І на самай справе нядрэнна было б. Толькі адкладваць не будзем. Заўтра, калі хочаце, і рушым. Пратрасу крыху свае старыя косці, можа, не расыпяцца... Даўно, вельмі даўно я ў сапраўдным лесе не быў.
— І я таксама. Усё справы. А ў водпуск да мора едзеш. Добрага там мала — спёка ды чэргі,— але ж усе едуць, і ты ў агульным статку.
Вечарам Елістратаў быў заняты зборамі. Ён адшукаў у кладоўцы сваякоў стары рукзак, паклаў у яго бутэльку віна, мяса для шашлыкоў, сцізорык, запалкі, калі раптам касцёр раскладаць давядзецца, у вялікую біклажку набраў вады і, падумаўшы крыху, зверху ўпіхнуў старэнькую коўдру — зямля сыраватая пасля дажджу, а старому, вядома, трэба будзе адпачыць.
Сустрэліся яны ўнізе, як і было дамоўлена, а палове сёмай. Сонца яшчэ толькі ўзнімалася, на небе не было ні хмаркі — чакалася спёка. Але пакуль свежае паветра падбадзёрвала.
У руках у старога быў акуратна загорнуты ў цэлафан сняданак ды яшчэ свежавыструганая палка. Елістратаву нават няёмка зрабілася за свой выгляд.
З палкай стары ісці не мог. Яна цягнулася за ім, і хутка ён, нязлосна сказаўшы: «пайшла ты да д’ябла», адкінуў яе ў кювет. Елістратаў імкнуўся ісці не вельмі хутка, каб не замарыць старога. Той нават крыху быў наперадзе, і Елістратаў падумаў, што стары яшчэ моцны. Ён раптам успомніў:
— Пачакайце, мы ж з вамі не знаёмыя. Як гэта мы, га? — і, працягнуўшы старому вялікую далонь, адрэкамендаваўся: — Елістратаў Сяргей Данілавіч.
— Кавалевіч Іван Пятроў,— сказаў стары і паправіўся: — Пятровіч.
Рука яго аказалася маленькая, але жорсткая.
Стары вырашыў пахадзіць па лесе, а Елістратаў, выбраўшы палянку зручней, пачаў раскладаць касцёр, каб неадкладна прыгатаваць на ім шашлыкі. «Дзіўны стары,— думаў ён,— чаму ён даўно ў лесе не быў? Са мной усё зразумела, я на пад’ём цяжкі, да таго ж, у мяне спраў усякіх процьма, а ён? Такімі вачыма на лес глядзіць, быццам з месяца зваліўся. А наогул, нешта ў ім ёсць нестарое». Што іменна, Елістратаў не стаў удакладняць. Неўзабаве зарумяніліся шашлыкі, а старога ўсё не было. Елістратаў пачаў ужо нервавацца. Які ж смак у халодным шашлыку?
Калі стары паказаўся, Елістратаў сказаў:
— Так не пойдзе, Іван Пятровіч. Шашлыкі ўжо стыць пачалі. Падсілкуемся і пойдзем удвух паходзім.
— Вы прабачце ўжо. Дарваўся я да лесу. Вельмі даўно не быў. Нават пах яго забыў.
Елістратаў дастаў з рукзака бутэльку белага сталовага віна, хлеб, пластмасавыя шклянкі. Наліў старому, сабе.
Іван Пятровіч нейкі момант моўчкі трымаў шклянку, потым сказаў:
— Я сам па сабе не вельмі вялікі ахвотнік да гэтага. Кажуць, людзі п’юць з гора. А гора, яно п’янаму ўтрая большым здаецца.
Ён адпіў крыху і акуратна паставіў шклянку на закапцелы пень.
— Часам вельмі тужліва на сэрцы робіцца. І кілішак прыходзіцца вельмі дарэчы,— сказаў Елістратаў.— Але не падумайце, калі ласка, кілішак я радзей бяру ў рукі, чым мне бывае тужліва. Спіўся б ужо, відаць.
— Няўжо так справы абстаяць? Не верыцца нешта,— здзіўлена прамовіў стары.
— А чаму вам не верыцца?
— Выгляд у вас не той. Як бы гэта сказаць... Словам, не падыходзіць гэта вам.
«А ён, аказваецца, яшчэ і псіхолаг»,— падумаў Елістратаў, а ўголас сказаў:
— І ўсё ж гэта так.
Стары яшчэ раз адпіў са сваёй шклянкі і павольна неяк, вельмі засяроджана пачаў есці прыгатаваны Елістратавым шашлык.
— Бывае, так абрыдне работа, ды і дом таксама. Усё прывычна, усё ў цяжар. Наперад ведаеш усе размовы, падзеі, якія і падзеямі нават не назавеш. І вось наплывае часам такое,— выпаліў Елістратаў адным духам,— кінуў бы ўсё да д’ябла, ды не выходзіць — пачуццё абавязку перад некім, перад нечым не дазваляе. Па-мяшчанску разважаць пачынаеш — а што людзі скажуць: знаёмыя, саслужыўцы, зноў жа — сваякі. А калі б і адмовіўся ад усяго, што ёсць... Узамен наўрад ці лепшае знайшоў бы. Работу позна мяняць — не той узрост, жонка... Бог з імі, аб ёй не варта.
Стары ўвесь гэты час, пакуль Елістратаў гаварыў, уважліва глядзеў на яго.
— Ды ўжо каму-каму, а мне добра вядома, што такое туга,— прамовіў ён праз некаторы час.— Яна — жудасная рэч, усю душу перавярнуць здольная, чалавека на самае непапраўнае штурхае. І вось што я вам скажу — гэта зусім не туга ў вас, прабачце мне за такія словы. Усё нармальна ў вас у жыцці склалася, усё гладка. А таму не навучыліся вы ўсё гэта цаніць. Або нават не так — няма з чым вам усё гэта параўнаць, вось у чым справа.
У Елістратава нават пот ад гэтых слоў выступіў. «Ды ён жа мяне, як школьніка, павучае»,— падумаў ён, але нічога не сказаў. Пачаў есці мяса, час ад часу запіваючы яго віном. Стары, відаць, зразумеў, што адбываецца з ім, і сказаў:
— Вы ўжо не крыўдуйце на старога дурня. Можа, і перахапіў я лішку, мала зусім вас ведаю, каб вывады такія рабіць. Толькі мне чамусьці менавіта так усё здалося...
Сказаў стары ўсё гэта шчыра, і па выгляду яго можна было бачыць, што ён ужо раскайваецца ў тым, што сказаў раней.
— Ды што вы, я не пакрыўдзіўся,— адказаў Елістратаў.— Можа, у чымсьці вы і маеце рацыю. А вось што за туга ў вас?
— Давайце яшчэ па кілішку вып’ем,— прапанаваў стары.— Вельмі ўжо смачнае віно, а пра шашлык ужо і не гавару — мастак вы сапраўдны ў гэтай справе.
Яны выпілі яшчэ па кілішку.
— Старыя людзі заўсёды выклікаюць усмешку, калі гавораць — мне б вярнуць маладосць. А смяяцца ў такіх выпадках не варта. Паверце, у старыя гады гэтак жа загаворыце. А мне ўжо і сам бог наказаў шкадаваць аб тым, што маладосць ніяк не вярнуць.
Ён замаўчаў. Па дрыготкіх павейках, па руцэ, якая нервова шукала сабе занятак, Елістратаў зразумеў, як цяжка яму гаварыць.
— Усяго год назад я з Аргенціны вярнуўся...
— Як — з Аргенціны?
Стары перахапіў яго поўны непаразумення позірк.
— Ды вось так ужо. Не турыстам ехаў. Ледзь не сорак гадоў там пражыў. Роўна год назад вярнуўся.
— Назусім?
— А хіба можна інакш вяртацца? Назусім. Паехаў я туды, калі тут, у заходніх абласцях Беларусі, панская Польшча гаспадарыла. Мыкаўся я з сяла ў горад, а з галечы вылезці не мог. Сям’я з голаду пухла. Ну і завербаваўся. Прабачце, у вас ёсць цыгарэта?
— Наогул я не куру, але іншы раз магу зацягнуцца. Вось, калі ласка.
Стары глыбока зацягнуўся, як заўзяты курыльшчык.
— Шмат тады нас, дурняў, завербавалася. Ад адных паноў да другіх паноў...— працягваў стары.— Спіну гнулі горш, чым тут, а плацілі тыя ж грошы. Гаспадары ўсюды аднолькавыя. Хацеў назад, ды грошай на дарогу не было, а пасля жаніўся на аргенцінцы. Спадабалася яна мне вельмі. Разам у аднаго гаспадара працавалі. Яна бяднячка таксама — ні граша за душой. Ну, і закруціліся. Дзеці пайшлі. Чуў я аб добрых пераменах на маёй зямлі, спрабаваў угаварыць паехаць, ды дзе там. З галечы мы так і не выбраліся, а ўжо трое дзяцей было. Куды з імі...
Ён змоўк. Елістратаў разліў рэшткі віна, стары выпіў і па-сялянску абцёр рот тыльным бокам далоні.
Гаварыць пачаў ціха, ледзь чутна:
— Старая мая два гады назад памерла. Жыць мы да гэтага часу лепш сталі. Майстэрню я нават невялікую займеў. Дзеці павырасталі. Унукаў поўны дом... Дзяцей аргенцінцаў і ўнукаў аргенцінцаў. Вучыў я іх сваёй мове, ды ўсё роўна — якія яны рускія? Я ўсе гады ведаў, што паеду сюды — крыху пажыву ды злягу спакойна ў сваю родную зямельку. Калі старую пахаваў, злавіў сябе на страшнай думцы: цяпер нішто не ўтрымае, нішто! Быццам узрадаваўся яе смерці, а любіў жа яе ўсё жыццё. Спісаўся я з пасольствам нашым, там здзівіліся — куды, маўляў, у канцы жыцця ад сям’і, але просьбу задаволілі. Зразумелі маю душу. Сабраў я дзяцей, унукаў, сказаў, што да чаго. Тыя ў слёзы, а сыны, іх двое ў мяне, гавораць, звар’яцеў бацька пад старасць. А ўсё ж не ўтрымалі. Паехаў я! Калі морам плыў і ўсё бліжэй да сваёй зямлі набліжаўся, плакаў, як дзіця малое. Прыехаў у сваю вёску, а на яе месцы гэты горад. Знайшоў далёкую радню — добра, што знайшоў. Вось і жыву ў іх. Такая, значыць, туга мая была. Ніколі, ні на адзін дзень, я ад яе пазбавіцца не мог дый не хацеў. Спадзяваўся ўсё. Пішуць мне пісьмы. Вярнуцца просяць. Зразумець не могуць — я ўжо вярнуўся.
Елістратаў ад’язджаў. Ён развітаўся са сваякамі і спяшаўся ўніз, дзе на лаўцы яго чакаў Іван Пятровіч. Дзень стаяў ціхі, мякка свяціла сонца, пагружанае ў сваю смугу. Стары сядзеў, як раней, у любімай сваёй позе — нахіліўшыся наперад, абапёршыся на маленькія жылістыя рукі.
— Вось я і ад’язджаю,— сказаў Елістратаў.
— Так, ад’язджаеце,— сказаў стары.— Мне будзе зусім адзінока...
Павейкі яго заміргалі мацней звычайнага, рукі нервова заснавалі.
— Я хутка прыеду наведаць вас, абавязкова прыеду, і вельмі хутка, абяцаю.
— Добра. Буду сядзець на лаўцы і ўбачу вас здалёк. Мы пра многае яшчэ не дагаварылі. Я гэта толькі зараз адчуў. Я вам пра многае не расказаў.
Маленькая сухая далонь старога легла ў шырокую, мяккую Елістратава. Елістратаў ішоў не паварочваючыся. Ён ведаў — стары неадрыўна глядзеў яму ўслед. Яму было балюча бачыць яго.
Елістратаў даведаўся, што Трафімаў сустракаецца з Кацечкай і ўсё ў іх вельмі сур’ёзна. Вось і цудоўна, думаў ён, усё да лепшага, вырашыцца ўсё. На рабоце аб ім зноў загаварылі: «Елістратаў па-зверску працуе, быць яму яшчэ і членам-корам», жонка яму сказала: «Табе на карысць пайшла гэтая паездка. Трэба часцей ездзіць куды-небудзь папрацаваць у цішыні. Твае нервы цяпер — проста цуд!»
Елістратаў пастаянна думаў пра старога. Ён падыходзіў да шырокага акна лабараторыі, глядзеў на цяжкія, навіслыя над самымі дахамі аблокі і думаў: даплывуць яны ці не даплывуць да старога, што ён робіць зараз? Зусім адзін, а аблокі так наганяюць тугу...
Праз паўтара месяца ён нарэшце вырваўся да яго. Елістратаў ішоў да дома і думаў, сядзіць ці не сядзіць стары на лаўцы. Яму здавалася, што абавязкова павінен сядзець. Як гэта ён у мінулы раз не здагадаўся запрасіць яго да сябе? Цяпер ён гэта абавязкова зробіць.
Лаўка была пустая. Яе зацерушыла скурчаным жоўтым лісцем, навокал блякла паблісквалі лужыны. Відаць, дождж быў зусім нядаўна. Дзівак я, падумаў Елістратаў, чаго гэта ён будзе сядзець у дождж?
Павітаўшыся са здзіўленымі сваякамі,— не абяцаў жа так хутка з’явіцца,— ён спытаў:
— Дзе стары?
— Які стары?
— Як — які? Той, што ўнізе заўсёды сядзеў. Прыемны такі стары. Іван Пятровіч.
— Памёр ён. Два тыдні прайшло, як пахавалі. Паспеў яшчэ ўсю пустэчу дрэвамі абсадзіць.
— Як памёр? Не можа гэтага быць...— выціснуў з сябе Елістратаў.
— Хацеў памерці на роднай зямлі, вось і памёр.
Елістратаву зрабілася душна.
— Як жа гэта так, як жа гэта так! — бясконца паўтараў ён, спускаючыся ўніз.
На вуліцы ён доўга глядзеў на маладыя дрэўцы, галінкі якіх гайдаў вецер, і плакаў, не саромеючыся слёз.