Дзе гэты хлопчык на скошаным лузе? Пэўна, ён ужо забраўся на гару. З гары, або, дакладней, з пагорка, наварочанага яшчэ ледніком, адкрываецца ўвесь свет або, па крайняй меры, велізарны кавалак яго — дарога, што круціцца паміж пагоркаў, абрысы лясоў удалечыні... І цераз край гэтага бачнага свету пераліваецца неба. І гару, і, вядома, луг гэты прыстасавалі для сваіх патрэб жыхары навакольных вёсак. Скошаная трава пякуча коле ногі, але хлопчыку нішто тыя ўколы, хоць ён і басанож... Свеціць сонца, і хлопчык амаль раствараецца ў ягоных промнях. Ён жвавы, але нагнаць такую ж басаногую дзяўчынку яму ніяк не ўдаецца. Яна ўсё выслізгвае з ягоных рук і імчыць далей па вяршыні пагорка. Відаць, і пагорак, і хлопчык, і дзяўчынка з’явяцца зараз за паваротам. Вось ён мінуў, і пагорак паказаўся ўжо, і луг, але хлопчыка з дзяўчынкай на ім няма. Бачацца ўдалечыні маленькія фігуркі на лузе, але таго хлопчыка і той дзяўчынкі сярод іх няма. З таго часу, калі яны былі тут, шмат разоў вяла і зноў вырастала трава, шмат разоў калола атава ногі іншым хлопчыкам і дзяўчынкам. Сямёнаў гэта добра ведаў. Таму што ён сам і быў тым хлопчыкам.
Доўга ён выбіраўся сюды. А здаецца, усё было зусім нядаўна. А можа, даўно?
Аўтобус цягнецца, быццам чарапаха. Сямёнаў нервуецца, коўзаецца на сядзенні. Яму пачынае здавацца, што робіць гэта аўтобус знарок, надумаўшы выпрабаваць яго цярпенне.
Сышоў раней часу. Зачапіўся за кошыкі нейкай старой жанчыны і пачуў услед нязлосныя папрокі.
Ён быў адзін на дарозе. У баку ад яго — лес. Гэта справа, а злева — густы арэшнік. У дзяцінстве Сямёнаў любіў забірацца ў яго зараснікі і доўга глядзець на аблокі, што плылі над галавою. Аблокі плылі бясконца, кружылі Сямёнаву галаву і неслі за сабой туды, куды яму толькі жадалася. Раптам захацелася паўтарыць усё... Сямёнаў зайшоў у арэшнік, улёгся ў густую траву. Ён нагледзеў скрозь прасветы ў галінках воблачка на небе. Маленькае, але затое яно нагадвала старадаўнюю каравэлу. Цяпер трэба заплюшчыць вочы, каб не пайшла кругам галава... Усё адышло прэч, нібыта і не было ніколі нічога іншага.
Воблака плыло па небе. Бадай, па хуткасці яго маглі апярэдзіць хіба што коні Васькавага бацькі Парфірыя. Сямёнаў з зайздрасцю глядзеў на Парфірыя. На што толькі мог быць здольны гэты разбіты хваробамі, змрочны чалавек! Спачатку Парфірый да коней іх не падпускаў. Гаварыў:
— Конь сур’ёзнасць любіць... Дарасці да яго трэба!
Гэтыя словы рабілі іх няшчаснымі, але супраць непрыступнай строгасці Парфірыя ісці яны не адважваліся. І толькі аднойчы Сямёнаў зрабіў забаронны крок. Так захацелася ёй, а ён не мог здавацца ў яе вачах баязліўцам.
— Пракаціся, га! — вочы Кацькі загарэліся. Сямёнаў ведаў, што калі ёй што ўздумалася, дык тое і будзе. Імгненне прайшло, і Васька не паспеў што-небудзь сказаць, як Сямёнаў ужо быў на кані. Ён навечна запомніў дзіўную мянушку каня — Саколік. Саколік, адчуўшы на сваёй спіне конніка, панёсся па лузе. Сямёнаў адразу ж паляцеў вобзем.
— Ты не пабіўся? — спытала яна.— Табе не баліць?
А Сашка Сямёнаў не думаў пра боль. Яму здавалася, што Саколік навечна зганьбіў яго перад Кацькай.
Мінут праз дваццаць ён быў у пасёлку. Той не вельмі змяніўся. Прыбавілася дамоў, ды вуліцы сталі шырэйшыя і раўнейшыя. Сямёнаў пайшоў у гасцініцу.
— Камандзіровачны? — не ўзнімаючы галавы, спытала дзяжурная.
— Не. Я ў водпуск. Знойдзецца нумар?
Дзяжурная паглядзела пашпарт. На яе твары было шчырае здзіўленне.
— У водпуск да нас? З такой далечыні?
Пакойчык Сямёнаву трапіўся ўтульны. Засунуўшы чамадан пад ложак, ён выйшаў на вуліцу. Куды ісці? Ну, вядома ж, да Ваські. А дзе ён жыве? У той далёкі год, калі, пахаваўшы дзеда, Сямёнаў забіў вокны ў старой бацькоўскай хаце і паехаў, Васька жыў побач, за агароджай.
Дом у Ваські быў добры, з шырачэзнымі аканіцамі, якія мудрагеліста размалёўваў сам Парфірый. Аканіцы былі яго страсцю, і ён перафарбоўваў іх па пяць разоў на год.
Сямёнаў чамусьці вельмі хутка аказаўся каля гэтага дома, хоць дарога да яго была зусім не кароткай. Дом быў усё такім жа — моцным, устойлівым. Толькі бярвенні пацямнелі, ды аканіцы былі перафарбаваны ў адзін колер.
На тым месцы, дзе стаяла старая хата Сямёнавых, з’явіўся другі дом. Толькі ліпа засталася. Не пазнаць яе! Вымахала пад неба! Гадоў у сем ад роду Сямёнаў залез ледзь не на самую вяршаліну, але зваліўся разам з абламанай галінкай. Пабіўся не моцна, перапалохаўся больш. А тут дзед на ганак выйшаў... Пасля ў Сашкі было такое адчуванне, быццам вушы яму зусім адарвалі.
Веснічкі ў двор, дзе жыў Васька, былі адчынены. Насустрач Сямёнаву выбег хлопчык гадоў шасці.
— Вам каго?
— Тату.
— Тата! — крычыць хлопчык.— Да цябе прыйшлі...
З сенцаў выйшаў каржакаваты мужчына, крыху ніжэйшы за Сямёнава ростам, у каўбойцы з закасанымі рукавамі. Ён глянуў на Сямёнава і спыніўся. Позірк яго чапляўся то за вочы, то за падбародак Сямёнава... Сямёнаў злавіў сябе на тым, што глядзіць на яго дакладна гэтак жа...
— Здароў, Васька,— першым сказаў Сямёнаў.
Губы чалавека ледзь прыкметна задрыжэлі. Ён выдыхнуў:
— Сашка? Ты?
— Я самы.
Хлопчык здзіўлена глядзіць, як яго бацька і незнаёмец ціскаюць адзін аднаго ў абдымках.
І вось яны сядзяць насупраць, шукаюць словы, якімі можна было б пачаць размову. Іх не так проста знайсці. Паміж Сямёнавым і Васькам было толькі дзяцінства ды невялікі кавалак юнацтва.
— Ты здорава падобны на сябе... Даўжэзны стаў і стары. Стары Сашка...
— І ты таксама здорава падобны, стары Васька.
У размову ўлазіць хлопчык.
— Хто гэта, татка?
— Дзядзька Саша, марак. Я табе гаварыў, цікаўны...— Васіль усміхаецца: — Малодшанькі мой, Федзька. Яшчэ дачушка ёсць. Тая ўжо нявеста — у другі клас ходзіць. Жонка на дзяжурстве, а я гатую.
Толькі зараз Сямёнаў заўважыў, што Васька ў фартуху, а на пліце нешта скварчыць.
— Вячэру гатую,— смяецца Васька,— ты якраз дарэчы. Зараз сустрэчу нашу адзначым,— і ўздыхнуў: — Эх, Сашка, навошта ты знік тады? Атрымаў я ад цябе апошняе пісьмо з фатаграфіяй, і кропка. Бацька мой усё шкадаваў, можа, маўляў, здарылася што, мору канца і краю няма, усё ў ім бывае.
— Так ужо атрымалася,— няпэўна прамармытаў Сямёнаў.— Закруціла...
— І цяпер плаваеш?
— І цяпер таксама.
— Татка, гэта дзядзька Саша, марак?
— Ага. Той самы. Марскі бадзяга.— Васька ляпнуў Сямёнава па плячы мазолістай рукой.— Паслухай, а рэчы твае дзе? — раптам спахапіўся гаспадар.— Ці ты так? У камандзіроўку?
— Якая там камандзіроўка... У водпуск. А рэчы ў гасцініцы пакінуў.
— Ну вось, надумаў яшчэ! — шчыра абурыўся Васька. Ён скінуў фартух і выключыў пліту. Распарадзіўся:— Тут усё гатова. Прыйдзе Валя — няхай вячэрае.— Гэта сыну. І тонам, не дазваляючым пярэчанняў, сказаў сябру: — Пайшлі за рэчамі!
Яны выйшлі на вуліцу, якая цудоўна ведала іх босыя хлапечыя ногі. Зусім побач была калісьці школа — доўгая, падобная на канюшню. Вокны ў ёй забілі, і яшчэ больш яна ўрасла ў зямлю.
— Дачцэ прыходзіцца далекавата хадзіць,— перахапіўшы позірк сябра, сказаў Васіль.— Але школа, як лялечка! Зайду — дух займае. Памятаеш, як вучыцца я хацеў. Ды нешта пасля зламалася. Тэхнікум закончыў, як з арміі прыйшоў. Цяпер вось камандую лесапілкай. А ты як?
— Плаваю. Раней на гандлёвым хадзіў. Цяпер рыбку лаўлю...
— Я недзе чытаў — цяжка яна ловіцца.
— Усякае бывае. Прывёз паўчамадана — пакаштуем. Вы тут такой не бачылі.
— А з сямейным жыццём як?
— Ды ніяк. Была сям’я — і ў мора знесла. Сына цяпер і не пазнаю, відаць.
Васька схамянуўся:
— Як гэта? Жартуеш хіба?
— Ды не. Прыйшоў з мора, а яна ўжо ў другую кватэру перабралася. Пасля і зусім выехалі ў другі горад. Я сына неяк вырашыў праведаць. Пачастункаў розных накупляў і заявіўся. Дзверы яна перада мной зачыніла. А пачастункі я каля пад’езда пакінуў. Вось і ўсё.
Васіль памаўчаў, калі падышлі да гасцініцы, спытаў:
— Што, вось так проста і пайшла? — і сам сабе адказаў: — Па мне, не бывае так...
— Напэўна,— згадзіўся Сямёнаў.— Толькі я добра не ведаю. Відаць, плаваў доўга. У нас такое не навіна... Скажы, а Каця як?
Гэта пытанне Сямёнаў павінен быў задаць адразу, з першай хвіліны іх сустрэчы. Па тым, як глянуў на яго Васька,— з трывогай, асуджэннем і адначасова — з цеплынёй,— Сямёнаў зразумеў — чакаў ён гэтага пытання. З самага пачатку чакаў.
І тут, як знарок, гасцініца... Так і не паспеў Васіль адказаць.
Дзяжурная здзіўляецца, а Васька ёй гаворыць:
— Памыліўся ён, дом мой з гасцініцай пераблытаў. Так што чамаданчык аддавайце. Забіраю я ад вас жыхара.
— Ты так і не адказаў,— пачаў Сямёнаў, калі назад яны пайшлі.
Тут ужо нельга было Васілю адкруціцца.
— Дрэнна, Сашка, яна жыве. Горш і не прыдумаеш. Мужык яе на лесапілцы працаваў. Ад гарэлкі зусім ашалеў. Руку сп’яна сунуў... Але і адной б’е яе. Пенсію я яму зрабіў, як за вытворчую траўму. Для яе толькі і стараўся. Дзяцей шкада. Два хлопчыкі ў яе. Можа, хоць што-небудзь ім прынясе. Яна худзенькая. З раніцы да ночы на нагах. У бальніцы санітаркай дзяжурыць ды яшчэ прыбіральшчыцай падрабляе. З жонкай маёй сябруе...
Словы Васіля быццам аддаліліся і сціхлі ўдалечыні. Сямёнаў нават і не імкнуўся ўявіць Кацьку такой — маленькай, забітай жыццём. Ён заўсёды цягнуўся да яе гордасці. Калі Сямёнаву хоць бы крыху ўдавалася параўнацца з ёю, ён адчуваў бы сябе шчаслівым.
На вуліцы было свежа, нават халаднавата. Але нешта перашкаджала Сямёнаву дыхаць.
Насустрач Сямёнаву выбег Васькаў сын. Ён працягнуў руку госцю і горда сказаў:
— Я гэтага дзядзечку ведаю. Гэта — Сашка-марак!
— Ой, хутка ты асвойтаўся,— усміхаючыся, гаворыць невысокая, крыху паўнаватая жанчына — Васькава жонка.
— Маці як адчула — раней прыйшла. Яна ў мяне любіць у кілішак зазірнуць,— смеючыся, гаворыць Васіль.— Так яна нічога. Толькі злюшчая. І імя злюшчае: Пелагея. Памятаеш, як нас Пелагея па арыфметыцы мучыла? Як гляне, дык жах: усё адразу з галавы выскоквае. А дзе наша малодшая жанчынка?
З другога пакоя выйшла дзяўчынка, вельмі падобная на бацьку.
— Паглядзі, што за прыгажуня ў мяне. Наталля... У другі клас ходзіць. Што сёння прынесла? Пахваліся перад госцем.
— Па арыфметыцы пяць, а па чытанню чатыры,— гаворыць дзяўчынка і ружавее.
Сямёнаў пачаў разбіраць чамадан, а Васька завіхаўся каля пліты, на гэты раз разам з жонкай, і бясконца жартаваў:
— Уяўляеш, у гасцініцу адразу пайшоў! Вось дзівак, га?! Памятаеш, я табе пра яго яшчэ ў арміі расказваў.— І звяртаючыся да Сямёнава: — Я сваю жонку здалёк прывёз. У арлоўскіх землях адшукаў.
А сын Ваські расчараваны — у дзядзькі Сашы няма ніводнага хоць бы зусім маленькага якарка. Сямёнаву давялося паабяцаць прыслаць многа і не проста паабяцаць — а даць «марацкае» слова.
Жонка Васіля аказалася вельмі спрытнай — мінут праз дваццаць стол быў накрыты.
— А што, ікры там у вас колькі хочаш? — здзіўляецца Пелагея, калі Сямёнаў выставіў на стол усё са свайго чамадана.
— Колькі хочаш. Толькі лаві. Цэлы акіян,— за госця адказвае Парфірый-малодшы і ўпэўнена дадае: — Я, калі вырасту, таксама паеду. Дзядзьку Сашу тата і мама адпусцілі. І вы мяне адпусціце.
Васіль хмыкае. Сямёнаў маўчыць. Чокнуліся, пачалі закусваць.
Васіль раптам уважліва глянуў на сябра і хуценька сказаў дачцэ:
— Схадзі, Наталля, за цёткай Кацяй. Скажы, што мама просіць зайсці.
Адбылося нечаканае. Васіль шукае падтрымкі ў жонкі:
— Так яно лепш будзе. Старыя ж сябры. Няхай прыйдзе, пасядзім разам...
На Сямёнава ён і не глядзіць. Калі дачка ўжо выходзіць у двор, крычыць ёй наўздагон:
— Толькі глядзі, каб дзядзька Сямён не пачуў. Ціхенька так скажы. І без цёткі Каці не вяртайся!
Сямёнаву становіцца цесна за сталом. Ён нават не ведаў — ці злаваўся ён на Васіля, ці быў удзячны за гэту нечаканасць.
— Пойдзем на двор, пакурым,— прапанаваў Васілю, з хвіліну пасядзеўшы моўчкі.
— Пойдзем. Душна ў хаце.
Яны выйшлі ў двор. Чырвонае сонца перавалілася праз край неба.
— Ты не крыўдуеш на мяне? Усё роўна вам трэба ўбачыцца.
— Трэба.
— Яна мне пісьмы твае паказвала. Радавалася. Ты памятаеш, як яна ўмела радавацца? Уся проста свяцілася. Потым пісьмаў тваіх не стала.
— Калі малады, не ведаеш цану сапраўднаму. Хто мог падумаць, што так здарыцца. І ў мяне, і ў яе... А мінулага не вярнуць, і нічога ў ім не зменіш. Нядобрае ўсё жыццё. Прыйдзеш на бераг і думаеш — хутчэй бы зноў у мора. Ведаеш, аднаму жудасна нават іншы раз бывае.
Сашка апусціў галаву, развёў рукамі. І толькі цяпер Васіль заўважыў, што ў ім нічога не засталося ад ранейшага, загадкавага сябра Сашкі. Перад ім сядзеў трыццаціпяцігадовы невясёлы чалавек. Відаць, ён і вясёлым ніколі не бывае. Ён падумаў, што дарэмна запрасіў зараз Кацярыну. Трэба было адпачыць яму, прыгледзецца.
У двары пачуліся крокі. Васькава дачка Наташа ішла наперадзе, а за ёй — жанчына з хлопчыкам.
— Яна? — не ведаючы навошта, спытаў Сямёнаў.
— Яна.
Сямёнаву раптам зрабілася страшна, як у той раз, калі іх траўлер шчэпкай кідала ў халодным моры і здавалася, паратунку не будзе.
Каця іх не заўважыла і зайшла ў дом.
— Дачка твая, пэўна, сказала, што я прыехаў?
— Не. Яна ў мяне кемлівая. Што ёй сказана, тое і перадасць. Пойдзем у хату.
Каця спачатку глянула міма Сямёнава, потым позірк яе насцярожыўся.
— Сашка?!
— Я... Тое... Сапраўды,— прасіпеў Сямёнаў і падумаў, што, напэўна, не трэба было ехаць яму сюды, каб убачыць яе такой. Перад ім стаяла маленькая жанчына, з непрыкметным, маршчыністым тварам. Яна не ведала, як паводзіць сябе. То трымала перад сабой худыя рукі ў сініх прожылках, то апускала іх долу.
Ім абодвум прыйшла на дапамогу жонка Васіля:
— Вось і сустрэліся старыя сябры, Чаго ж стаяць — сустрэчу адзначаць трэба.
Расселіся за сталом. Каця і Сямёнаў зрэдку, ненадакучліва разглядалі адзін аднаго. Калі хто-небудзь з іх не разлічваў і позіркі сустракаліся, абодвум рабілася няёмка.
— Вось і добра! Давайце вып’ем за тое, што Сашка нарэшце аб’явіўся жывы і здаровы, а не дастаўся рыбам, як многія тут лічылі.
Выпілі. Моўчкі жавалі. На двары дурэлі сыны Васіля і Каці.
— Як сустрэнуцца — не разняць,— усміхнуўся Васіль.— Відаць, сябрамі растуць.
— А ты як жывеш? — супакоіўшыся крыху ад нечаканасці сустрэчы, спытала Каця.— Сям’я, відаць, ёсць, дзеці?
— Ёсць. І сям’я, і дзеці,— зацягваючыся папяросай, сказаў Сямёнаў, гаркавата ўсміхнуўшыся.— Усё, як ва ўсіх...
— Адзін чаго ж прыехаў? Прывёз бы жонку. Пазнаёміў бы,— умяшалася ў размову жонка Васіля.
Той шыкнуў на яе:
— Чаго там паказваць. Ён да сяброў прыехаў. З ёю наступны раз прыкоціць. Прычапіліся да чалавека...
На гэтым размова згасла. Гаварылі аб нечым няпэўным, зрэдку. У сенцах пачуліся цяжкія крокі. У дзвярах з’явіўся высокі мужчына, з чырвоным, спітым тварам. Апрануты ён быў у яркую квяцістую кашулю, адзін рукаў якой быў заткнуты за рэмень.
— Я як чуў... І на* табе! Нават да стала паспеў! — прабасіў мужчына адразу ж з парога.— І жонка мая тут!
Каця адразу сцялася, быццам з дзвярэй падзьмула холадам.
— Ты б хоць з людзьмі павітаўся,— папракнула яна мужа.
— За гэтым справа не стане! — засмяяўся мужчына.— Вітаю вас, людзі добрыя!
Працягнуў кожнаму па чарзе сваю адзіную руку і паспяшаўся сесці.
— Ужо недзе хапіў? — не стойваючы раздражнення, сказаў Васіль.
Але госць на гэта асаблівай увагі не звярнуў. Адмахнуўся:
— А ты мяне, Васька, не папракай. Я пару кілішкаў вып’ю за знаёмства вось, з чалавекам...
Усе за сталом, апрача мужа Каці, адчувалі сябе няёмка.
Яна замітусілася:
— Не трэба табе больш піць... Дамоў нам час ісці. Няма чаго ў людзей заседжвацца.
Стараючыся рабіць гэты непрыкметна, патузала мужа за пусты рукаў. Але той або не заўважаў, або проста не звяртаў увагі. Перакуліўшы яшчэ кілішак, крэкнуў і, нарэшце падняўшыся, пайшоў да выхада. Павярнуўся, нібы яшчэ нешта хацеў сказаць, але Каця падштурхнула яго ззаду, развіталася з вінаватай усмешкай:
— Да пабачэння. Дзякуй за ўсё.
Хлопчык выбег следам за бацькам і маці, і дзверы за імі зачыніліся.
Сямёнаў падняўся. Прайшоўся па пакоі. Сказаў:
— Стаміўся я за дарогу. Спакойнай ночы.
І пайшоў паспешліва ў пакой, дзе яму было паслана.
Назаўтра з Васькам схадзілі на могілкі. Магілы дзеда і бацькоў былі дагледжаны — Васькава справа. Сустракаўся некалькі разоў і з Кацяй. Усё загаварыць спрабаваў, ды яна паспешліва адыходзіла. Ён і сам, дарэчы, ведаў, што гаварыць ім няма пра што.
Спачатку Сямёнаў збіраўся гасціць у сябра да канца водпуску, а потым адчуў — цяжка яму заставацца тут. Гнаў ад сябе думкі аб ад’ездзе, запэўніваў самога сябе, што нічога такога не адбылося. Проста сумна ад успамінаў. Першы пацалунак з Кацяй, дурманячая галаву высачэзная трава ля пагорка...
Відаць, усё было не так. Праз некалькі дзён, прыйшоўшы дамоў з лесапілкі, Васіль убачыў на стале запіску, напісаную рукой Сямёнава: «Прабач, Васька... Не магу я тут больш быць. Употай спецыяльна паехаў — ведаю, ты б пачаў утрымліваць. Мой аўтобус у гадзіну дня. Я табе напішу ўсё. Можа, калі і ўбачымся... Сашка».
Васіль памкнуўся да дзвярэй, пасля зірнуў на гадзіннік. Было позна. Аўтобус Сямёнава адышоў.