Усё было, як учора і заўчора. Толькі замест дажджу ішоў снег. Ён забіваўся за каўнер, раставаў і халоднымі кроплямі сцякаў па спіне. Спачатку Ягор яго страсаў, але снег быў надакучлівы, і Ягор махнуў рукой — сыпле, ну і хай сыпле!
Ён ішоў з райпрамкамбіната, дзе сталярнічаў ужо некалькі дзесяткаў гадоў. Крочыў дахаты і ведаў, што чакае яго там усё тое, што даўно абрыдла: яда, наспех ім самім жа згатаваная, мыццё бялізны, навіны па тэлевізары і сон. Ягор пераконваў сябе, што кладзецца спаць, і выключыў святло. Потым ён доўга ляжаў і глядзеў у цемру або круціўся з боку на бок, заплюшчыўшы вочы, але сон усё роўна не ішоў. Людзі да Ягора амаль не заходзілі, а калі і здаралася, то ненадоўга. Яму было прасцей і лягчэй аднаму, і людзі, заўважыўшы гэта, не назалялі.
Раней Ягор не быў нелюдзімы. У яго і зараз вісела ў пакоі вялікая фатаграфія ваеннага часу, на якой усміхаўся ён на ўвесь рот, хоць і здымаў яго фатограф пасля шпіталя, дзе праляжаў ён роўна пяцьдзесят чатыры дні пасля цяжкага, амаль смяротнага ранення. Ягор любіў пабалабоніць у кампаніі, ды і ў сталярцы раней усім даставалася ад яго трапных жартаў.
А з таго дня, як пахаваў Ягор жонку, стаў ён іншым чалавекам. У яго нават вочы за гэты год, што пасля яе смерці прайшоў, выцвілі, з блакітных зрабіліся вадзяністымі. А сам Ягор згорбіўся, пастарэў, хоць хвароб асаблівых, як і раней, не ведаў. Але ён выразна адчуў, што жыццё яго пайшло на спад...
Дзяцей у Ягора было трое, і ўсіх іх параскідала па свеце каго куды. Клікалі яны яго да сябе жыць, але ён нават думкі такой не дапускаў — тут была магіла жонкі, тут бацькі яго памерлі, і ад’язджаў ён адсюль адзін раз — калі далі пуцёўку ў санаторый.
Ягор да позняга часу прападаў у сталярцы, усё мудрагеліў над чым-небудзь, толькі б дадому не ісці. Там было да болю пуста і пахла нежылым — цвіллю, хоць Ягор раз на тыдзень прымушаў сябе займацца прыбіраннем: на гэта хоць палова дня ішла...
Клопатаў у Ягора прыбаўлялася, калі пачынаўся паляўнічы сезон. Ён рыхтаваў патроны, чысціў стрэльбу. На паляванні з яго было слова не выцягнуць, але старыя сябры пра Ягора не забываліся — страляў ён добра, нездарма ж у вайну снайперам быў.
Раней, бывала, за сезон Ягор укладваў ваўкоў дзесяць — пятнаццаць. І зараз на паляванні ён быццам распростваўся, шэрая блякласць з твару знікала, шчокі ружавелі, і вочы яго жвавелі, хоць блакіт ужо ў іх і не вяртаўся. Старыя сябры, у якіх былі сем’і і ў хаце пахла капустаю, а не сырасцю, пазнавалі тады ранейшага Ягора. Але гэта было нядоўга...
За кожнага забітага ваўка Ягор атрымліваў прэмію, і грошы былі дарэчы. Увечары ён даставаў грошы — і адкладзеныя і «воўчыя» — на стол і дзяліў на тры роўныя часткі. А назаўтра, пасля работы, ішоў на пошту і адсылаў іх дзецям. У такія хвіліны ён крыху ганарыўся сабой — бач, нічога, што стары, што бабыль; не яны яго кормяць, нават наадварот — дапамогу ад яго атрымліваюць, а яна, Ягор гэта ведаў, дзецям не лішняя.
І на гэты раз яму пашанцавала: ваўчыца сама на яго выбегла. Зубы яе былі выскалены ад страху, ад звярынага адчаю. Ягор паклаў яе адным стрэлам. І раптам пачуў тонкі віск, быццам шчаня пад нагамі апынулася. Ваўчаня было зусім маленькае — ледзьве трымалася на кручкаватых нагах, разгублена плюскала вачыма. Ягор пагладзіў яго — цёплае, мяккае. Падбеглі людзі, папіхалі ваўчыцу стваламі.
— Ну і звяруга! Магла яна табе, Ягор, ураз глотку...
І тут убачылі ваўчаня. Хтосьці сказаў:
— Прыстукні ты яго прыкладам.
— Ён жа яшчэ шчанюк,— сказаў Ягор і, узяўшы таго за шкірку, паклаў у сваю кайстру — ад сабак далей.
— Астатніх, астатніх трэба шукаць! Яны дзесьці тут, побач. Пад нагамі грошыкі поўзаюць!
Але больш ваўчанят не знайшлі. У аўтобусе, па дарозе дамоў, Ягору казалі:
— Давай здадзім, што ты з гэтым вырадкам рабіць будзеш? За яго таксама грошы даюць...
Але Ягор маўчаў.
На другі дзень ён прачнуўся ад адчування — нехта побач дыхаў. У досвіткавай цішыні ён чуў лёгкае пасопванне, чмоканне, быццам у пакоі спала дзіця. Ягор ступаў паціху. Не паспеў дацягнуцца да выключальніка, як нага дакранулася да мяккага, цёплага камячка. Ранейшай утрапёнасці не было, недзе глыбока ў душы Ягора нараджаўся ціхі, радасны смех.
Ён падняў ваўчаня на рукі, прылашчыў. Потым паклаў на ложак, уключыў святло, пачаў разглядаць яго. Ваўчаня было шэрае — ніводнага іншага тону або паўтону.
— Чынгіз! Я буду зваць цябе Чынгізам,— сказаў Ягор.
На вайне ў Ягора быў сабака Чынгіз. Калі Ягора паранілі, Чынгіз кінуўся да яго. А потым іх знайшлі абодвух. Чынгіз быў мёртвы, а Ягор яшчэ дыхаў...
Ягор спахапіўся: яму быў час на работу, а ваўчаня ж трэба пакарміць. Пакорпаўся ў кухні — не абабраная бульба, прысохлая да ракавіны галоўка ад кількі, некалькі пустых пакетаў з-пад кефіру ў кутку... А яму, напэўна, малако трэба!
Ягор пашыбаваў да суседзяў.
— Шчаня там у мяне галоднае. Яму малака трэба было б.
Малако Ягор наліў у талерачку і тыцнуў туды носам шчанюка. Той злосна фыркнуў і нават паспрабаваў схапіць Ягора за палец.
— Што ж гэта я,— спахапіўся нарэшце Ягор.— Ён жа мамчыну цыцку хіба што і ведае. Трэба соску знайсці.
Ён успомніў, што Варка з ніжняга паверха нядаўна нарадзіла, і ў яе, вядома, сосак хапае. Варка соску дала, але вочы яе плюскалі падазрона.
Праз хвіліну Чынгіз з апетытам цмокаў, морда ў яго аблівалася, ён прыплюшчыў вочы, але соску не кідаў.
— Вось так,— прыгаворваў Ягор,— каровінага малачка як пап’еш, дык і станеш хатнім. Глядзіш, і я не памру ад тугі.
Чынгіз рос хутка. Праз паўгода ён быў велічынёй з гадавалую аўчарку. Днямі ён ляжаў ля дзвярэй у чаканні Ягора. І быў на рэдкасць кемлівы. Ягор не расказваў нікому, што ў яго жыве воўк, і Чынгіз, нібы разумеючы, ніколі не выў.
Але з кожным днём усё цяжэй было выводзіць Чынгіза на вуліцу. У сабак у двары пры яго з’яўленні поўсць станавілася дыбам. Таму выходзіў з Чынгізам па начах. Уначы ім было раздолле! Ні ўстрывожаных позіркаў, ні злосных сабак, якія выклікалі ў Чынгіза лютасць. Але ў двары ўсё часцей гаварылі:
— Ягор з гэтым ваўком і зусім размаўляць развучыцца.
А Ягор ажывіўся. Па вечарах расказваў Чынгізу розныя гісторыі са свайго жыцця, варыў яму ежу, і воўк цёрся ля яго ног — сабака, дый толькі!
— Магчыма, у прыродзе памылка выйшла, што ваўком ты нарадзіўся,— Ягор паскуб Чынгіза за загрывак.— Ну, выліты сабачы характар...
Так і жылі яны яшчэ з паўгода, пакуль Чынгіз не стаў дарослым ваўком, пры позірку на якога ў людзей на вуліцы крык засядаў у горле. А неўзабаве нехта паперу ў міліцыю напісаў. Ягор якраз гатаваў Чынгізу ежу, калі зайшоў участковы.
— Гэта хто ў вас, Ягор Паўлавіч? — спытаўся ён, паказаўшы пальцам на ваўка, што сядзеў пасярод пакоя.
Ягор зразумеў: справы дрэнь.
— Сам хіба не бачыш? Чынгіз гэта. Ручны воўк або, лічы, сабака. Ды сабакі, калі хочаш ведаць, разоў у пяць зласнейшыя бываюць, а ён дабрадушны. Ідзі, пагладзь!
Участковы адступіў да дзвярэй.
— Вы гэта кіньце, Ягор Паўлавіч. Ён руку адразу адкусіць можа, вунь пашча якая...
— Дык чаго ты з’явіўся, калі не хочаш пагладзіць?
— А тое, што ўсіх звяроў, сабак гэта значыць, рэгістраваць неабходна. Дзе ваш зарэгістраваны?
Ягор, сумеўшыся, змоўк.
— Дзяцей гэты ваш воўк заікамі зробіць... Па мне, вядома, няхай жыве... Але суседзі пісьмамі закідаюць, заявамі. А ваўкоў па закону нікому ў кватэрах трымаць не дазваляецца...
Чынгіз круціў галавою, быццам імкнуўся зразумець сэнс размовы.
Назаўтра Ягор пайшоў у гарсавет, дзе працаваў аднапалчанін.
— Твой воўк, Ягор, у нас у пячонках сядзіць!.. Пісьмы і раней былі, толькі я ім ходу не даваў.— ён устаў з-за стала.— І чаго ты да гэтага ваўка прычапіўся?! Мужык яшчэ ў сіле, лепш бы бабу прыгледзеў...
Ягор сам адвёз Чынгіза ў заказнік. Работнік, якога прыслалі адтуль з крытым грузавіком, Ягору не спадабаўся — раніца, а ад яго гарэлкай патыхае...
— Развітвайся са звяругай,— сказаў ён Ягору.
— Сам павязу. Ды і не звяруга ён...
Усю дарогу Ягор маўчаў. Чынгіз, нібыта прадчуваючы нядобрае, нерухома ляжаў каля яго ног. У заказніку ў Ягора крыху адлягло ад сэрца. Сустрэла іх прывабная дзяўчына — навуковы супрацоўнік.
— Вы далікатна з ім абыходзьцеся,— папрасіў Ягор.— Ён жа хатні, ручны.
— Не хвалюйцеся, Чынгізу будзе добра,— супакоіла яна.— Воўк будзе жыць у вальеры, потым падселім да яго ваўчыцу, каб не сумаваў.
Ягор даў дзяўчыне свой адрас і папрасіў, каб яна паведамляла, як жывецца Чынгізу.
Зусім засумаваў Ягор. Дзеці пісалі рэдка ды і то як павіннасць выконвалі — ён гэта па пісьмах адчуваў. Яго ахапіла нейкая незнаёмая абыякавасць да ўсяго, быццам ён назіраў жыццё аднекуль здалёк і жыццё гэта ніколькі яго не кранала. Як і раней, ён падоўгу заседжваўся ў сваёй сталярцы, план цягнуў, але рабіў усё гэта машынальна.
— Ці не захварэў ты, Паўлавіч? — спытаў неяк начальнік цэха.
Ягор адмоўна паківаў галавой.
— Адпачыць трэба? Дык бяры свае адгулы.
Ягор падумаў.
— А што, адзін бадай што і вазьму...
У той жа дзень ён паехаў у заказнік. Калі дайшоў да вальеры, дзе жыў Чынгіз, паклікаў:
— Чынгіз
Праз імгненне воўк скочыў яму на грудзі, лізнуў твар.
— Вось так, вось так і зусім добра,— гаварыў Ягор, гладзячы Чынгіза.— Гэта нічога, што ноч. Ты мяне ўгледзеў.
Ён падклаў пад галаву сваю ватоўку, лёг і неўзабаве заснуў, а Чынгіз сядзеў усю ноч побач. Раніцой егер Сямёнаў убачыў, што ў вальеры ляжыць чалавек. Побач быў воўк. Егер спачатку спалохаўся, але, падбегшы бліжэй, пазнаў Ягора. Паклікаў. Ягор расплюшчыў вочы. Прысеў. Чынгіза па галаве пагладзіў.
— Думаў, падалося мне...— гаварыў егер.— Гляджу — чалавек у вальеры, а воўк над ім.
— Ён не воўк, ён Чынгіз,— сказаў Ягор.
Потым ён пайшоў да дырэктара прасіць дазволу пагуляць з Чынгізам па лесе. Дырэктар дазволіў, але Чынгіз прагулцы нібыта і не ўзрадаваўся. Ён не бегаў, не дурэў.
Блукалі яны цэлы дзень, а ўвечары Ягор зноў завёў Чынгіза ў вальеру.
Праз два тыдні Ягор атрымаў пісьмо з заказніка. Пісаў егер Сямёнаў: «Уцёк Чынгіз. Карміў я яго, а ён у лес і збег. Ты, Ягор, прыязджай. Ён далёка не пойдзе. Магчыма, знойдзеш. Прыязджай, а то хутка адстрэл ваўкоў. Шмат іх развялося, дзвюх кароў зарэзалі. І Чынгіза на мушку могуць узяць. На ім не напісана, што ручны ён...»
Ягор не спаў усю ноч. Думаў. Ну, знойдзе ён Чынгіза. Верне яго ў няволю. А далей што?..
Шукаць Чынгіза Ягор не паехаў.