Гулі назойліва тэлеграфныя правады. Гулі безупынна, напаўняючы ўвесь невялічкі пакойчык глухімі металічнымі гукамі, якія шырыліся, ахаплялі сцены, столь, падлогу лёгка адчувальным дрыжаннем.
«На нягоду на доўгую»,— падумаў Іван Сцяпанавіч, лежачы на скрыпучай канапцы, і мо з гадзіну пазіраў безудзельнымі алавянымі вачыма на нядаўна памытую пялёнку, што вісела на сцяне, з-пад якой кідаліся ў вочы чырвоныя літары на жоўтай паперы:
«А ці здаў ты грошы ў касу ашчаднасці?»
Пахла пялёнкамі, яшчэ нечым кіслым: ці то квашанай капустай, ці то дзіцем, ці мокрым кажушком, што сушыўся на ляжанцы. І яшчэ сургучом крыху пахла і тым спецыфічным пахам, які сустрэнеш толькі па нашых дробных і драбнюткіх паштовых станцыях. Тут і мокрыя, прэлыя анучы, і востры дзёгаць, і ўедлівая махра, і яшчэ больш уедлівы, захрасаючы колам у горле тытунь-самасей.
І, павярнуўшыся галавой да перагародкі, за якой чулася пялёсканне вады, Іван Сцяпанавіч вяла, безнадзейна праказаў:
— Арыша! Каторы раз я табе казаў і кажу: ці табе ўжо цяжка на хвіліну якую вокны адчыніць у хаце. Ну, да чаго падобна, у хляве і ў тым лепей. Не прадыхнуць...
— А ліха цябе не возьме тым часам. Падумаеш, які пан знайшоўся! Не прадыхнуць... Мо дзіця застудзіць хочаш? Нябось, ляжыш уночы пнём тым, калодай, а дзіця калыхаць каму? — мне. Добра, што спіць яшчэ. Дык яму — во-окны!
— А хоць бы ты змоўчала ўжо. Ды хоць бы па-людску. Дык не. Ёй слова, яна табе дзесяць...
— А ты б яшчэ чаго захацеў, каб я табе ды яшчэ і маўчала. Каб я гэта ды табе ва ўсім патурала, каб я...
Іван Сцяпанавіч абедзвюма рукамі закрыў хуценька вушы і ўвесь з галавой уткнуўся ў хударлявую падушку. На хвіліну якую сціхлі ўсе гукі, не відаць было пялёнкі, не лезла ў вочы «А ці здаў ты грошы ў касу ашчаднасці». На хвіліну было спакойна. Але ж нязручна ляжаць, закрыўшы вушы, дый трэба прыслухацца да тэлеграфа, хутка на ім будзе праверка часу, і людзі, урэшце, могуць зайсці. Што могуць падумаць. Начальнік пошты і гэткімі глупствамі займаецца. Яшчэ скажуць — блазан.
За перагародкай ціха пялёскалася вада, і ў такт гэтым усплёскам чуліся словы, то гнеўныя, то паступова пераходзячыя ў ціхія і спакойныя.
— ...Каб не я, трантамі б трос, гаспадар такі... Каб прыдбаць што, дык няма яго, аб усім за яго клапаціся, ва ўсё ўтыкай нос свой. Бач, кватэры не знойдзе... Які чорт тут бы жыў, акрамя цябе, у загарадзі гэтай, дзе з-за таўканечы не павернешся. Дзіця пакупаць — начоўкі паставіць няма дзе... А каб шукаць кватэры — дык яму цяля язык аджавала...
— Дзякаваць богу, у цябе пакуль цэлы, на абаіх хопіць...
— Пагавары яшчэ там... У-у... нелюдзь... Яшчэ звязала сябе з чалавекам такім... Пятак — цана табе... А яшчэ думала, ну, думаю, чалавек як чалавек. Хоць за сябе пастаіць, у крыўду не дасца і цябе не папусціць! Дык вось, любуйся цяпер ім...
— Ты хутка там?
— Пагавары, пагавары яшчэ, недапечаны... І казала ж я тату...
Іван Сцяпанавіч кінуў прыслухоўвацца — надакучыла. На сцяне вісела тая ж пялёнка, на хісткім збітым дошкай стале каторы час валяліся недаедкі ад абеду, і над бруднымі міскамі з астаткамі прасянога крупніку і на адзінокай недалупленай бульбіне віхрам насіліся мухі, якія гомазам узляталі ўверх і абляплялі з усіх бакоў сухарэбрую лямпу з пабітым шклом.
«Нуда,— мімаволі падумаў Іван Сцяпанавіч.— ...І жонка вось апусцілася значна пасля гэтых родаў. Ну, проста як тая флюндра. Каб прыбраць што ў свой час, дык не. Урэпілася ў гэтыя пялёнкі, і сышліся яны цяпер для яе ўсім краем-светам. Каб аб чым другім падумала ці запытала вось часам — і не блізка...»
Па шэрых шыбках акенца каціліся мутныя слёзы — як скрозь рэшата сеяўся дождж на дварэ. За акном віднеліся тры разгацістыя хвоі, што стаялі ля дарогі. За імі — сіратой вятрак, і яшчэ далей ледзь-ледзь відны скрозь дождж шэрыя купы гумнаў.
— Нуда...
З задавальненнем астанаўлівалася вока толькі на двух невялічкіх казённых сталах. На іх быў сякі-такі парадак, прыемна паблісквалі медныя часткі тэлеграфнага апарата, песціла вока снежная бель папяровай істужкі і апетытна чамусьці выглядалі на адным з столікаў жоўтыя канцылярскія косткі. Апарат гудзеў, часам выстукваў нешта сваё, аднастайнае, незразумелае для чужога вуха. І тады на шпульцы касабочылася белая істужка, выпірала шалясцеўшым пярсцёнкам.
— Службовыя... Колькі дарма марнуецца часу на праверкі розныя, на гэтыя доўгія інструкцыі, паведамленні... Але што ж зробіш, служба...
Іван Сцяпанавіч перабраў у памяці ўсе апошнія падзеі свайго жыцця. Вось перавод гэты, на гэтую пошту начальнікам. Клопаты, дарога, пераезд — уся гэта сумятніна да чаго ж абрыдзела, да чаго надакучыла, што вось каторы дзень неахвота і з месца зварухнуцца. А тут яшчэ дождж на дварэ, і пялёнкі гэтыя самыя, і навокал ціш і глуш. Пошта на вярсту ад сяла, у старэнькай, струхлелай будыніне, дзе змяшчалася калісьці валасное праўленне. І нават ані душы, хіба загляне толькі хто да ветэрынарнага фельчара, які жыве побач на другой палавіне дома. Ветэрынар — пажылы халасцяк з вечна шызым носам, прапахлы да апошняе ніткі карболкай і другімі сваімі пахучымі спецыямі,— у першую ж сустрэчу надакучыў доўгімі апісаннямі сваіх метадаў лячэння.
— Паболей рашучасці толькі трэба ды адвагі — усё вылечым. А каб гэта ўсё рабіць, ды па кнізе, ды так, як вучылі нас, дык, ого, браток, сядзелі б мы тут склаўшы рукі. Па-першае, медыкаменты — дзе ты іх бачыў... Струмент які — не пытайся. Рука павінна спрытнасць мець, так, галоўнае, кажу,— смеласці паболей... Вось, скажам, прывялі надоечы карову, апушыла яе...
— Эх, і нуда ж...
— ...А тут яшчэ жонка сярдуе. Праўда, абжыцца трэба, і ўсё пойдзе як след. У сяле вунь і кааперацыя, кажуць, ёсць, і школа, і ячэйка нават — чаго сумаваць. Але пакуль гэта ўсё, а цяпер такая нуда, хоць кінь ды бяжы ў свет за вачыма.
Раптам стала зусім не па сабе. Здзіўлены Іван Сцяпанавіч азірнуўся наўкол — не, усё, здаецца, як было і раней. Але нейкае нуднае, шчымлівае пачуццё сціснула ўсё цела, і чутна было, як адбівае ціхія такты ўласнае сэрца.
— Што за праява?
Зірнуў на гадзіннік на сцяне і тут толькі зразумеў прычыну — ходзікі сталі, і ад гэтага раптоўнага супынку зрабілася так нудна, ніякавата, нібы вось руку паціснуў куцапаламу.
Толькі сабраўся Іван Сцяпанавіч падняцца, каб пайсці да ходзікаў, як у сенцах скрыпнулі дзверы. Нехта ішоў. Чутна было, як нехта стукае лапцямі аб парог, каб абабіць гразь.
— Хто б такі мог, сягоння ж і дзень не паштовы.
Дзверы адчыніліся, і стары селянін ціха, нерашуча ўвайшоў у хату і, агледзеўшыся ды абцёршы рукавом світкі змочаную дажджом бараду, праказаў у кут:
— Дзень добры! Як жывём-можам?
— Нішто... Што скажаце, дзядзька?
Але дзядзька не спяшаўся з адказам. Агледзеўшыся, ён сеў на лаве, паклаў поплеч невялічкую кайстру, паглядзеў на тэлеграф, на вісеўшую на сцяне пялёнку, уздыхнуў трохі.
— З дзіцём?
— А як жа...
— Сын?
— Дачка.
— А ў мяне вось сын. Праўда, вялікі ўжо сын. У Чырвонай Арміі служыць. Каб не сын, мо не давялося б і да вас забрысці вось. Але ж і нягода, каб на яе нарад. Усселі дажджы, няйначай уся бульба пагніе. Ды яно і яравым — ку-у-ды пагана, павымакае, дальбог, павымакае.
— Што казаць, карысці мала...
— Мала, дарагі чалавек, мала... І зачасціў жа, прасці божа, каторы дзень... Тут бы вось працаваць, дык у поле ж не выйсці, не выехаць, гуляй — не хачу. Дык гэта я сабе і думаю: дай, думаю, на пошту зайду... А даўно я, прызнацца, не быў на пошце. Яшчэ пры старым начальніку трапіў неяк, тады вось і дроту гэнага не было тут, гэта гады са два, як правялі...
— Дык мо ў вас, дзядзька, справа якая да мяне ёсць?
— Справа, кажаце? Ну, як жа ж яно без справы. Пакуль жыве чалавек, датуль і справы ім валаводзяць. Не было б яно гэтае справы, ці ж гэта мне совацца па дажджы, гразь мясіць, ці што... Справа, мой даражэнькі, справа... Яно, можна сказаць, і не вялікая справа, ну, але ж калі трэба, дык трэба... А ўся справа ў дудцы, мой голуб.
— Што, што вы кажаце?
— У дудцы, кажу, у дудцы, у самай жа гэтай дудцы. Пасылку, значыцца, мне трэба сыну паслаць... А сын у Віцебску, служыць ён там, у Чырвонай Арміі, нядаўна толькі і забралі яшчэ. Дык вось. І атрымліваю гэта ад сына ліст. А ў лісце ён і піша (ды вось і ліст пры мне, тут і адрас яго), каб я выслаў яму ў найхутчэйшым часе гэту дудку.
— Якую дудку?
— Ды гэтую ж самую... Бачыш, у клубе там розныя музыкі яны наладжваюць. Дык сын і піша: «Жадаю,— кажа,— і я ў музыках гэтых удзел прымаць, дык вышлі, татка, мой кларнет, ды толькі ўпакуй яго добра, каб дарогай не пабіўся». Бачыш, сын мой і раней на ігрышчах ды на вяселлях на дудцы гэтай граў. Дзе ён узяў яе — не ведаю, але граў нішто. Дык я і прынёс гэтую дудку, вось і запакаваў яе і грошай крыху прыгатаваў, усё як след, трэба вось толькі адаслаць.
Дзядзька развязвае кайстру і дастае адтуль чорны, аблезлы футарал з медзяною ручкай, перавязаны пяньковай аборкай. Дудка даўно зацікавіла Івана Сцяпанавіча (сам музыка, толькі вось гармонь на пераезд прадаў), і ён нецярпліва чакае, пакуль дзядзька развязвае тугія пяньковыя вузлы.
— Эге, так адсылаць нельга, гэта ж непарадак, ці можна ж пасылку з ручкай. Вунь у правілах сказана, каб упакоўка не мела аніякіх бугроў,— кажа Іван Сцяпанавіч, набыўшы ўжо звычай знаходзіць розныя прычэпкі для выяўлення і падтрымання свайго прэстыжу і аўтарытэту.
— А дзе ж нам ведаць, дый ці адарвеш ручку гэтую — шкада кратаць, дый рэч папсуеш...
— Ну-ну, як-небудзь зробім, хоць і затрымаюць дзе-небудзь пасылку з-за ўпакоўкі, дык мая будзе віна, а мо як і абыдзецца..,
Дзядзька перадае скрынку з кларнетам Івану Сцяпанавічу, і апошні трымае яе асцярожна абедзвюма рукамі на каленях, ледзь датыкаючыся пальцамі, нібы ў скрынцы захованы нечуваныя багацці.
У скрынцы, укручаная ў свежае пахучае сена, ляжыць бліскучая чорная дудка, па ёй блішчастыя бляшаныя клапаны — галасы. Іван Сцяпанавіч асцярожна дакранаецца да дудкі пальцамі — яна варушыцца. Іван Сцяпанавіч сумна ківае галавой.
— І гэта называецца — упакоўка... Смех адзін. Дык яна ж на першай станцыі разаб’ецца. Дый ці можна гэ-эткую рэч, ды, скажам, у сена. Гэта ж табе не піла і не сякера якая-небудзь, а му-у-зычны інструмент. Му-у-зы-чны, не абы-які.
Пальцы правай рукі непрыкметна дакранаюцца клапанаў, і гэтыя металёвыя блішчастыя пласцінкі мякка спружыняцца пад націскам рукі. Пальцы пачынаюць перабіраць хутчэй, нібы выбіваюць па дудцы які адмысловы матыў ці складаную песню.
— Арынка! — не адрываючыся ад дудкі, заве Іван Сцяпанавіч.
— Ну, чаго табе там? — чутна з-за перагародкі.
— Хадзі вось сюды, ды хутчэй.
— Чаго я не бачыла там...
— Ды хадзі ж ты хутчэй. Кларнет вось пабачыш... Ды ведаеш што, там вось у нас, у сенцах, стружкі засталіся недзе, што самавар быў запакаваны,— прынясі іх хуценька.
З’яўляюцца стружкі. Сам Іван Сцяпанавіч дастае з сена кларнет, пільна абглядае яго з усіх бакоў, мацае клапаны, заглядае ў дзірку.
— І нішто грае?
— Так, сын добра граў. Ды вы паспрабуйце, чаго там, калі можаце іграць, дык пабачыце.
Іван Сцяпанавіч нерашуча дзьме, але нічога добрага не выходзіць.
— Яно б гучней, гучней крыху...
— Не, на яе трэба здольнасць мець, я вось на гармоні, дык там для мяне куды прасцей.
— Яно як хто да чаго звычан.
Іван Сцяпанавіч сам, сваёю ўласнаю персонай, перакладае кларнет стружкамі, акуратна ўкладвае яго ў скрынку, абкладае стружкамі і, добра падраўняўшы іх па краях, зачыняе скрынку.
— Ну, а палатно ў вас ёсць, каб зашыць?
— А як жа, ёсцека... Вось жонка пашыла кайстрачку, ад сарочкі рукаў, толькі і засталося, што зашыць з аднаго боку.
— Ды ці так жа зашываюць, ці ж гэта рубец? На першай жа станцыі затрымаць могуць. Дый такая рэч! Арыша, дай іголку мне. Вось зашывайце так, пачынайце, дзядзька, з гэтага канца. Ды не так, ах божа ж мой, дайце ж мне. Нічога вы не зробіце, лепей я сам ужо.
«Дзівак-чалавек»,— думае дзядзька, але не пярэчыць — ці мала што чалавеку на розум узбрыдзе.
Іван Сцяпанавіч старанна зашывае футарал рукавом ад сарочкі, перагрызвае нітку і любуецца на сваю працу.
— І ручкі не відаць, да чаго спецыяльна зашыта, і рубец які роўны, і не ўскрые ніхто. Дый як іначай — добрая рэч любіць акуратнасць. Ты яе паважай, і яна цябе пашануе.
«Дзівак-чалавек, у першы раз бачу такога начальніка, каб гэта сам ды яшчэ зашываў табе, а мо так і трэба, ці нам жа ведаць»,— думае дзядзька і дастае з-за пазухі «адрас» і грошы.
Іван Сцяпанавіч важыць пасылку, добра вылічвае на паперцы грамы, піша перавод, квіток, урачыста і гучна кладзе пячаткі і ўрэшце апавяшчае:
— Атрымайце квіток. Сорак сем капеек з вас.
— Дзякаваць богу, а я ж думаў — болей, аж рубель захапіў з хаты.
— Не, тут як у аптэцы, на сорак сем капеек і ні на паўгроша болей.
— Яно ж вам ведаць, дый вага ж у вас спецыяльная.
— Куды там, на волас не прыбавіш.
Дзядзька бярэцца за кайстру, надзявае шапку.
— Дык дойдзе, кажаце?
— Праз другі дзень будзе ў сына.
— Што вы кажаце? Ну, дык усяго ж вам, дай жа божа здароўя. Дзівак-чалавек! — апошнія словы дзядзька думае пра сябе, зачыняючы клямку дзвярэй.
Пакуль уладзілі пасылку — ужо позні вечар. Іван Сцяпанавіч яшчэ раз узважыў пасылку, праверыў подпісы, узважыў яшчэ скрыначку на руках (знатная штука!) і паклаў яе ў казённую жалезную скрыню, дзе хаваліся маркі і грошы.
— Каб не ўкралі часам.
І калі клаўся Іван Сцяпанавіч на мулкі ложак поплеч з жонкай, ён адчуваў сябе як ніколі бодрым і вясёлым. Куды падзелася ўся нядаўняя нуда, самота, і ўсё ўперадзе, здаецца, усміхалася гэтак весела, гэтак радасна, і ўсё паблісквала, нібы тыя блішчастыя клапаны.
— Эх, і кларнет жа, ну і кларнецік, мець бы вось такі! Пацешная штука!
І тады Іван Сцяпанавіч раптам павярнуўся да жонкі і нечакана пацалаваў яе ў самы лоб, пацалаваў ціха, ласкава.
— Арыша! Сярдуеш усё! Кінь! Дай жа я ж цябе яшчэ раз пацалую...