Яны нават пасварыліся крыху.
Гэта было якраз перад тым, як танкавы батальён рушыў у начную дарогу. І выйшла ўсё з-за дробязі, з-за глупства. Самуіл Каган вельмі не любіў, калі людзі залішне хваліліся. Седзячы ў кабіне, ён спакойна сачыў за шафёрам Яльчуком, як той корпаўся нешта з маторам, залазіў пад машыну, пастукваў нагой па кожнаму калясу. Урэшце, аблазіўшы ўсю машыну і выціраючы пакляй рукі, Яльчук праказаў да яго, да Кагана:
— Вот ты сядзіш і нічога не разумееш. Ма-а-шына, брат! Не машына, а цацка!
— Як жа... Зіс... Лінкольн... Сплашная Іспанская Сюіза...
— Не туды ты, браце, хапіў... І не аб тым кажу я... Машына што машына... Табе вот і не зразумець гэтага. Па шафёру і машына!
Каб не сказаў ён гэтага слова: «не зразумець», то можа Каган і змоўчыў бы і не абазваўся лішнім словам. Тым больш, што ў такой далікатнай справе, як розныя там маркі машын, Мацвей Яльчук меў бясспрэчны для Кагана аўтарытэт. Тут была нават цэлая навука, якая каштавала Кагану цэлую пачку папярос. Гэтую пачку прайграў Каган, пабіўшыся з Яльчуком аб заклад пра марку аднае, нябачанае Каганам раней машыны. Тады Яльчук так безапеляцыйна загадаў Кагану: «А ну, даставай папяросы!», што Каган аддаў яму пачку, і толькі пасля таго Яльчук павёў Кагана да той незнаёмай машыны і проста сунуў яго носам у радыятар: «А ну, чытай... Зіс... савецкі аўтобус... а ты ўсё: загранічныя, загранічныя...» Кагану засталося тады толькі ўздыхнуць, гледзячы, як «усміхнуліся» яго папяросы ў прасторнай кішэні Яльчукова шыняля, ды нясмела звярнуцца да Яльчуковай совесці: «Ты хаця закурыць дай, аднак...», на што горды пераможца яшчэ з большай гордасцю азірнуў з ног да галавы панурую постаць Кагана і, урачыста адрэзаўшы: «То та!», міласціва адпусціў яму адну папяросу з Каганавай пачкі «Беламор». Святочнай пачкі! Канешне, пасля тых спрэчак, паездзіўшы з шафёрамі, Каган асвойтаўся з рознымі назвамі, з рознымі маркамі, але блытаў іх усё ж бязбожна і ў ніякія заклады больш ісці не адважваўся. І каб не словы гэтыя: «Табе не зразумець», то і спрачацца было няма чаго. Але дзе ж ты змоўчыш? Хіба можна дараваць такую знявагу?! Стараючыся вытрымаць як мага спакойны тон, Каган прагаварыў, аднак, як выпаліў:
— Машынка!.. Машынка!.. Каторыя шафёры вунь стоюшчыя, дык на танках ездзяць, машыны ў бой водзяць... А каторыя на бензінавозах дрэмяць...
Гэта была ўжо абраза. Гэта быў стрэл прамой наводкай у Яльчукова сэрца, якое і без таго зайздросціла тугім скураным шлемам танкістаў. Ды хіба справа ў тых шлемах?! Танк — адно гэта слова зразумець трэба, адчуць яго шафёрскім сэрцам, і, падумаўшы з якую хвіліну, Яльчук сурова адрэзаў:
— Канешне, каторыя чырвонаармейцы вунь стралкамі на танках, у бой ходзяць... А каторыя бензінавыя цыстэрны сцерагуць, у маёй кабінцы аціраюцца...
То быў стрэл таксама прамой наводкай у Каганава сэрца, якое таксама трапяталася некаторымі надзеямі, маючымі непасрэднае дачыненне да танкавых вежаў, танкавых кулямётаў і ўсякага іншага танкавага дабра. Той жа баец не баец, які не марыць аб танкавай вежы. І то яшчэ добра, што ён, Самуіл Каган, з’яўляецца не кім іншым, як байцом рухомай базы танкавай часці. Гэта ж трэба зразумець: танкавай часці... Ну і што ж, што ахоўвае цыстэрны?.. Трэба ж іх каму-небудзь і ахоўваць... Што б было, калі іх не ахоўваць?.. Гэта ж табе не абы-што, а Белавежская пушча...
Пераканаўшыся, што абаюдныя стрэлы трапілі проста ў яблычка, што ўзаемныя любезнасці мелі поспех, яны абодва насупіліся і ехалі моўчкі. Толькі зрэдку, калі перад самымі вачамі цямнеўся ўперадзе апошні танк, Каган нахіляўся да Яльчукова вуха і крычаў, сілячыся перакрычаць грукат танкавых гусеніц:
— Глядзі, на машыну не напарыся!
Яльчук скупа адказваў праз зубы:
— Вучы вучонага! — і спрытна сплёўваў праз акенца кабінкі, не спускаючы вачэй з цёмнай дарогі, якая ляцела насустрач — ніколі не езджаная Яльчуком, начная, незнаёмая. Вот добра, што дажджы прайшлі, было б тут пылу — не абярыся, не прадыхні, таго і глядзі — пад адкос з машынай. А так добра. Сачы за апошнім танкам, не адставай ад яго — усяго і справы тае. Канешне, разагнаць бы цяпер машыну, ды на поўны ход, ды са светлымі фарамі, вот любата была б праехацца начным часам! Аднак нельга так. Тут табе не прагулка. Танкі едуць з баявым заданнем, патрапляй да іх ходу.
А дарога ляціць і ляціць насустрач, дробныя каменьчыкі з-пад калёс глуха шархацяць па крыллях машыны.
Каган прыціснуў да сябе вінтоўку, абняў яе і маўчыць, пільна ўглядаючыся ў цемрыню начы, апаўшую над дарогай. Так казачна ўсё ў гэтую ноч: і гэтая вузкая дарога, і высокія грамады лесу паабапал, дарожныя прысады, едзеш пад імі, як у тунелі, і сама язда ў невядомыя мясціны, і гэтыя казачныя танкі наперадзе, якія імчаць без фар, без свету. Толькі вырвецца часам з глушыцеля дзе сноп блакітнага полымя, агнявая ўспышка, і зноў усё цёмна. Толькі гул не змаўкае, то ападае, то нарастае. Каган па гуку яго пазнае, ці то едуць на ўзгорак, ці апускаюцца ў лагчыну, ці то лес разышоўся на хвіліну, расступіўся перад палянай. Ды які лес! Аж неба не відаць праз высокія верхавіны разгалістых дрэў, абступіўшых дарогу. Цяпер і не разбярэш добра паначы, якія там дрэвы,— ці то дубы, ці то хвоі вялікія. Толькі па вострых шпілях макушак распазнаеш хіба вот яліны, ды па бледных водстветах ствалоў здагадаешся аб кучаравай бярозе. Вот каб днём ехаць, зусім бы цікава: лес жа, відаць, дужа прыгожы.
Толькі падумаў Каган пра лес і заўважыў, як неспакойна заёрзаў на сваім сядзенні Яльчук. Ён прыцішыў хаду машыны, услухоўваўся ў нешта з якую секунду, нават памкнуўся быў дзверку адчыніць, каб нешта паглядзець, але адразу закрыў яе — бо што ж ты ноччу ўгледзіш? І нечакана спыніў машыну.
— Ты чаго гэта?
— Відаць, левае пярэдняе падкачала...
— Што ты гаворыш? Эх ты, шляпа!
Яльчук нічога не адказаў на гэта. Справа і без шляпы набывала прыкры характар: адстаць у часе аперацыі — гэта ж проста ганьба! Канешне, яго голымі рукамі не возьмеш, Яльчука, у яго ёсць і запасныя камеры. Гэта зойме ўсё ж пэўны час, але яны ж паспеюць дагнаць танкі, не так ужо страшна. А за шляпу... Ну, што ж... Ён пакажа яшчэ Самуілу, што значыць шляпа. Ён на справе давядзе яму, як такія шляпы працуюць, за колькі хвілін змяняюць калясо... А за знявагу... За шляпу... За іспана-сюізу ды яшчэ за гоначнага бегемота, якім паспрабаваў раз Самуіл ахрысціць яго машыну, канешне, ён крыху насмяецца з яго, прымусіць-такі папацець з рашпілем над рызінай.
— Айда клеіць! — рашуча праказаў ён, і яны абодва выйшлі з кабінкі.
— Няўжо няма запасной камеры? — адразу апаўшы духам у чаканні такой маруднай справы, як клейка, запытаў Каган.
— Бегемоты бегаюць толькі на сваіх, запасных ім не паложана...— мармытнуў пад нос Яльчук.
— Ды ты не жартуй, якія тут жарты, Мацвей!..
— Шляпа табе Мацвей, а не я...
— Ды кінь ты, глядзі, у чым там справа?
Яны заюшыліся ля каляса, Самуіл нават палез за запалкамі, каб пасвяціць крыху Яльчуку, але той сурова папярэдзіў яго:
— Што ты, устава не ведаеш?.. Бензін — раз, а па-другое, хіба ты забыўся, што ішлі мы з патушанымі фарамі...
І Каган мімаволі пакасіўся на лес. Якім няветлівым стаў гэты лес адразу і ціхім такім, маўклівым. Танкі ад’ехалі ўжо, ледзь-ледзь улоўлівала вуха іх далёкі гул. Яшчэ мінута, другая, і іх зусім не чуваць. Толькі лёгкія шолахі ішлі па самых верхавінах дрэў, нібы лашчыўся вецер да лесу, перашэптваўся з ім аб нечым сваім, начным і таемным. Вінтоўка ў руках Самуіла нібы цяжэйшаю стала адразу, нібы вырасла неяк. Як добра гэта, калі ў руках вінтоўка.
— Дастань-ка мне там скрынку з інструментам... Хаця пастой, я сам... Ты ўжо лепш пазірай патроху па баках, а я сам займуся... Калі трэба, паклічу...
Мацвей завіхаўся ля каляса з дамкратам, раскручваў гайкі, шэптам перагаварваўся з Самуілам:
— Ты разумееш, аж два цвікі, самыя звычайныя вухналі з падкоў... І вось собіла ж нам наскочыць на іх... Хіба ж я вінаваты тут?.. А ты ўжо адразу — шля-а-па...
Адным вухам слухаў яго Самуіл, другім услухоўваўся ў начныя галасы, да болю ўваччу прыглядаўся да змрочных грамадаў лесу, абступіўшых з двух бакоў. Хоць бы сук які абарваўся, хоць бы птушка якая праляцела ці абазвалася,— такая ж чорная цішыня стаяла ў лесе, і чуваць было, як шархаціць, ціха парыпвае гайка ў спрытных руках Яльчука, ледзь-ледзь пастуквае ключ ды крэкча Мацвей, сцягваючы калясо з машыны.
— Ну як? — кінуўся на дапамогу яму Самуіл.
— Зараз будзем гатовы...
І толькі паспеў ён шэптам праказаць гэтыя словы, як раптам ускалыхнуўся лес, здрыгануўся, жалезнае рэха пакацілася над дарогай, над лесам, спугнуўшы напятую цішыню, знікшую раптам, растаўшую.
— Лажыся, Самуіл, страляюць...
Яны заляглі на абочыне шашы, за калёсамі машыны. Цяжка было ўгледзець, хто страляе, адкуль страляе. Толькі калі пасыпалася шкло з дзвярэй кабінкі, тады зразумелі, што страляюць па іх, і шчыльней прыляглі да зямлі, цесна прысунуўшыся адзін да другога. Так зручней, калі чуеш дыханне адзін другога, чуеш локаць таварыша ў гэтым цёмным і няветлівым лесе, у якім ходзяць, відаць, чужыя людзі, якія хочуць смерці ім — Мацвею і Самуілу.
— Па машыне, сволачы, страляюць...— гарачым шэптам прагаварыў Мацвей.— Могуць бензін падпаліць... Давай-ка ахнем па іх, каб дужа не спадзяваліся яны ўзяць нас дарма...
І яны стрэлілі — раз і два, пільна цэлячыся ў цемрыні туды, дзе заўважылі яны бледныя ўспышкі кулямёта на расцяробе, што на дальнім ускрайку паляны. На якую хвіліну там замоўклі.
— Ага! — не сцерпеў, каб не ўскрыкнуць, Самуіл, нават прыўзняўся, каб ямчэй угледзець, а што там сталася з невідомым ворагам.
Яго пацягнуў за шынель Мацвей.
— Не вытыркайся задужа... Можам загінуць ні за панюх табакі... Ты ім дужа не вер...
І сапраўды, не паспеў ён скончыць слоў, як па самай дарозе заслізгалі кулі, выкрасаючы з камення гарачыя іскры. Аж пыл курэў пры гэтых іскравых успышках ды жорстка шамацеў па касках пясок, дарожны жвір.
— Глядзі, і вока могуць запарушыць...— засмяяўся быў ціха і нібы не да ладу Мацвей, але адразу пасур’ёзнеў неяк, горача праказаў на вуха Самуілу:
— Ты ведаеш, так і дабрацца яны да нас могуць... Нічога, брат, лежачы не прыдумаеш, трэба нешта рабіць...
А што рабіць? Хоць бы агеньчык які паказаўся на дарозе. Вот бы радасць, каб дзе-небудзь там, дзе хаваецца ў цемені ночы гэтая бясконцая дарога, ды каб паказалася якая пара светлых фар... Адна... Ды другая... Ды трэцяя... Як добра ў такую ноч з людзьмі, калі багата іх навакол, ды ўсё свае, свае... Але дарога маўчыць, маўчыць... Рэдкія звёзды глядзяць з неба... Такія халодныя яны ў гэтую ноч, скупа мігцяць на далёкім небе, а ні свецяць, ні грэюць. Дома спяць, відаць, даўно ў такі позні час, і ніхто не глядзіць на гэтыя звёзды з родных сваіх, са знаёмых.
— Знаеш што...— горача шэпча Самуіл.— Каб хто ўспомніў бы хоць цяпер пра нас, з родных нашых, з таварышаў...
— То што было б?
— То нам лягчэй было б...
Мацвей, не хапаючыся, шчоўкае затворам, страляе, потым бярэ за руку Самуіла, перапытвае яго:
— Ты што, баішся?
Самуіл маўчыць з якую хвіліну. Відаць, падбірае словы. Нельга гаварыць цяпер звычайнымі словамі, кожнае слова павінна быць важкім такім, сур’ёзным, як гэтая халодная маўклівая ноч, якую трывожаць кулямі людзі. Слова важкае такое, як жыццё, як сонечны дзень, як неўміручы подых чалавечага сэрца. Яно не прыходзіць, такое слова, Самуіл проста гаворыць:
— Страшна памерці ад бандытаў... Яны ж нас не памілуюць...
— І мы іх таксама... А ведаеш, давай мы іх, пакуль не позна, акружым...— з’яўляецца нечаканы план у Мацвея.
— Як гэта так?
— Ну, проста так, акружым — і канец... Без тактыкі, брат, нічога не будзе, зусім проста яны могуць угробіць нас. Ты толькі скажы мне, ты не баішся?
— Хто гэта баіцца...— адказвае, задумаўшыся, Самуіл.
— Ну, то і добра. Ты сабе ляжы тут ды пастрэльвай зрэдку, абзывайся... Глядзі толькі — беражы патроны. Ну... і пра гранаты памятай, дарма іх не кідай. Ды патроху перапаўзай з месца на месца, каб яны не прыстраляліся па табе, не намацалі... Ды па баках азірайся, каб які чорт не абышоў часам... А я пайду акружаць. Калі там пачуеш што якое, тады не страляй, а то шчэ мяне ўгробіш... А я пайшоў... Думаю, што і ты падможаш...
І адразу папоўз Мацвей убок, па прыдарожнай канаве, хоць бы слова яшчэ ад яго пачуць, весялей удвух ляжаць пры дарозе. Ледзь перадолеў сябе Самуіл, каб не сказаць, не крыкнуць яму ўслед: «Стой, пачакай, пойдзем разам ворагаў акружаць, разам будзем біцца з імі...» Толькі падумаў, а не сказаў, не крыкнуў.
Ноч узяла яго яшчэ цясней у свае абдымкі, ахутала адзінотай. Сэрца сціскалася балюча, рукі мацней сашчарэпілі вінтоўку, ніякая чалавечая сіла не вырве цяпер яе з рук. Ды так прыемна нацягваўся рамень сумкі. А ў ёй гранаты. Яны халодныя, калі дакранаешся пальцамі да іх. Але сэрцу, думкам ад іх цяплей.
А хвіліны цягнуцца адна за другой — доўга, доўга, як гэтыя хмаркі на пашарэўшым небе. Калі то яны праплывуць над лесам? Ах, як добра, калі б быў побач Мацвей. А можа ён?.. Не, гэтага ніколі не можа быць, каб кінуў Мацвей свайго чалавека. Аж горача стала Самуілу за гэтую здрадніцу-думку, што мімаволі наляцела на яго. Не такі Мацвей! Колькі дарог прапылілі разам, колькі начэй пераспалі пад адным шынялём, колькі банак кансерваў ускрывалі ўдвух. А колькі слоў пераказана разам, а колькі планаў, надзеяў. Не было ніводнай думкі ў аднаго, пра якую не ведаў бы другі. І што казаць, хоць насміхаўся Самуіл над Яльчуковай машынай, і бегемотам яе называў і іспана-сюізай, але напаткайся патрэба, і сядзе Самуіл за машыну, павядзе яе — усе сакрэты машынавы пераказваў яму, паказваў Мацвей. І разам пісьмы дахаты пісалі і падпісваліся разам: мы, байцы аўтатанкавай, а не якой другой там часці, мы танкістам дапамагаем, снаражаем у бой машыны.
Такі вот Мацвей.
Сумна аднаму без Мацвея.
Хвіліны ж цягнуцца, як ноч, доўгая восеньская ноч. Калі чыраць па камені, халодны камень пырскае залатой іскрой. Непрыемна свірчыць над галавой рыкашэтная куля. Дзе ж Мацвей?..
Прапоўзшы з сотню метраў, Яльчук перакінуўся на другі бок шашы і знік у прыдарожным парасніку, за якім пачыналася пушча. Прадзіраючыся асцярожна праз кусты і прыслухоўваючыся да кулямёта, ён паволі падаваўся наперад. Усё бліжэй і бліжэй кулямёт. Калі заціхае стральба, да Мацвея даносяцца ціхія галасы людзей. Колькі іх? Хіба ўбачыш іх там, разбярэшся?!
Прыпаўшы да самай зямлі, баючыся напароцца на якую сухую ламачыну, сучок, Мацвей не паўзе, а падцягвае сваё пругкае цела ўсё бліжэй і бліжэй да людскіх галасоў. Неба стала шарэць, трэба рабіць хутчэй, іначай будзе худа ім — Самуілу з Мацвеем — застануцца танкі без бензіну. Можа яны бой там вядуць, можа яны бяду якую церпяць там без бензіну, а яны, на табе, прахладжаюцца тут, чорт ведама з кім у жмуркі гуляюць. Чакайце ж, чэрці лясныя, мы вам дамо жмуркі!..
Вот і куст ядловы — так пахне ад яго і такія ж ласкавыя іголкі ў яго, не калючыя. Мацвей прасоўвае праз яго галаву. Крокаў трыццаць як будзе да іх. Час ужо, вот затахкаў кулямёт, і Мацвей бачыць фігуры людзей, успышкі стрэлаў мігцяць на бліскучых казырках шапак, на галунах пагонаў. Колькі іх чалавек? Пяць, шэсць, відаць, сем... Усе сілы напружвае Мацвей, устаўляе капсулі ў гранаты. Адну хіба, дзве кінуць. Якія гэта капсулі неўвароткія, не паддаюцца адразу. Не хвалюйся, Мацвей, устань, Мацвей, размахніся ямчэй, чым размахваўся ты сякерай у лесе, як быў калісьці дрывасекам. І, суцяшаючы сябе, падбадзёрваючы, устае Мацвей, размахваецца што сілы, раз і другі, потым прыпадае да ядлоўцавага куста — як востра пахне яму смалой, прэлым лістам восені ды сырою зямлёю.
Самуіл бачыў, як узляцелі аж вышэй лесу два агнявыя слупы — у іх жаркіх водсветах стаялі, нібы мёртвыя, нерухомыя дрэвы. За агнём здрыганулася зямля, і цяжкае рэха пракацілася над лесам — і раз, і два. Самуілу здавалася, што бліжэйшыя дрэвы зацерушылі лісцем, нібы лёгкі віхор праімчаў над дарогай, сыпануўшы ў яго жменяй сухога лісця і пылу. Кулямёт захлібнуўся і змоўк. Ды ўсчалася раптам бязладная вінтовачная страляніна.
— Што то там? З Мацнеем? — і, падняўшыся з зямлі, моцна сціскаючы вінтоўку ў руках, Самуіл кінуўся што сілы бегчы туды, дзе чуліся бязладныя стрэлы. Падбягаючы ўжо блізка да страляніны і сцяўшы ўсё цела ў пругкі камок, Самуіл так крыкнуў «ура», што ледзь не сарваў свайго голасу. Так і бег крычучы. На якую секунду спыніўся быў, каб прыцэліцца ў людзей, што беглі на яго, адзін са штыком, другі бег і страляў з рэвальвера. Самуіл стрэліў з вінтоўкі, і той, што бег са штыком, спатыкнуўся раптам, астрыё штыка слізганулася па карэннях хвоі, карпанула зямлю, упала. Чалавек не ўставаў. Прыхінуўшыся спіною да хвоі, каб ямчэй, Самуіл цэліўся ў набягаўшага з рэвальверам чалавека. Нешта крычаў яму Мацвей. І раптам вінтоўка яго бразнулася на зямлю; аслеплены снопам агню, Самуіл асеў пад хвояй, хапіўшыся рукою за плячо. Ён чуў яшчэ, як грымнуў вінтовачны стрэл, і нехта цяжарам вялікім наваліўся яму на ногі.
— Дык вот ён які канец...— пранеслася няладная думка.— Так усё проста і раптам...
Бралася на дзень. Цёмныя верхавіны дрэў пасвятлелі, сям-там прабіліся ў іх нясмелыя восеньскія фарбы, нейкія птушкі праляцелі над лесам. Самуіл прыўзняў галаву — ён ляжаў на сядзенні, знятым з машыны,— запытаў:
— Ці жывы ты, Мацвей?
— Я? Канешне, жывы! А што ты думаў? — абазваўся Мацвей аднекуль з-за машыны.— Мы абодва жывы... І што ты думаеш, у самы раз ты падбег тады. Яшчэ б хвіліна — і зрабілі б яны мне харакіры; дужа ўжо горача мне тады прыйшлося. Бачыш, першую гранату я ўцэліў у самы кулямёт, ды тры чалавекі лягло адразу. А другую з гарачкі я перакінуў. Тут і ўзяліся яны... А тут якраз і ты падбег. Яны і разгубіліся спачатку, думалі чорт ведама што. Аднак і ты дзівак, хіба можна да дрэва спіной прыхіляцца? Я крычу яму, крычу: «Хавайся за хвою»... А ты — як не чуеш, а ў мяне, як на зло, ні патрона ў вінтоўцы, усе павыстраляў. Паспеў, аднак, дагнаць яго. Ну, канешне, управіўся з адным штыком, хоць афіцэр цябе пацарапаў ужо крыху, бачыш — вісок апаліў, ну, і што казаць,— плячо ён табе прадзіравіў; прыйдзецца табе цяпер у госпіталь, усю рубашку парваў перавязваючы. Аднак жа і чосу мы ім далі з табой. Ты аж два палажыў... Дзівіся вунь...
На абочыне шашы ляжалі мерцвякі. Твары іх былі прыкрыты шынялём.
— Афіцэры, брат, адзін у аднаго... Я аж узмакрэў, пакуль іх сюды пасцягваў. Бачыш, і кулямёт вунь, з яго цяпер не страляць, я яго, як бог чарапаху... Аружжа, брат, на цэлую роту... Ты глядзі, аўтамат які навёханькі...
— Аднак жа і сволачы яны...— І голас Мацвея адразу спахмурнеў.— Ты разумееш, машыну яны нам пасадзілі на ўсе капыты, усе шыны вунь паспусціла... І што ты думаеш...— загаварыў Мацвей зусім ужо ціха,— было ў мяне, канешне, тры запасныя камеры, дык няма ў мяне цяпер запасных камер,— як на рэшата парабілі, гады... Хіба можна гэта дараваць? Ты падумай, тры навёханькія камеры, ну проста з завода... Вот і пусці цяпер машыну...
І такое несуцешнае гора было ў Мацвеевых словах, што, як ні гарэла балюча плячо, Самуіл усміхнуўся, сказануў праз сілу:
— Ну, і чорт іх бяры, тыя камеры!
— Хіба ты разумееш тут...— механічна праказаў Мацвей, але схамянуўся разам: — Ты не крыўдуй, аднак... Гэта я проста так. Канешне, камеры...
Дзесьці з-за ўзгорка пачулася моцнае грукаценне гусеніц. Праз якую хвіліну-другую адтуль паказаўся танк, хутка імчаў па дарозе.
— Наш, штабны,— падхапіўся радасна, устаў Мацвей, чакаючы, каб наблізілася машына.
Танк рэзка спыніўся. Шчэ не выскачыўшы з люка, малады лейтэнант запытаўся ў Мацвея:
— Што ж вы, хлопцы, з бензінам? Мы чакалі, чакалі, ды і некага і некалі было пасылаць, самі ж ведаеце...— і, заўважыўшы забінтаванага Самуіла, запытаўся ўжо мякчэй:
— Што гэта? Аварыя ў вас?
— Ну, так, аварыя...— хмура праказаў Мацвей і паказаў рукой на тых, што ляжалі на абочыне шашы, пад шынялём.
— І вы іх?
— Так, мы іх...
— Як жа гэта вам так удалося?
— А так і ўдалося... Узялі вот і акружылі іх...
— Удвух?
— Удвух...
— Зусім удвух?
— Ну, канешне... Што ж нам было рабіць?
— Што ж нам было рабіць? — ціха паўтарыў Самуіл Мацвеевы словы.
Лейтэнант пасур’ёзнеў адразу, загадаў у машыну:
— Вылязайце, хлопцы! Тут жа вялікая дапамога патрэбна людзям...
Залаціліся верхавіны дрэў, ужо зусім развіднела. І тут толькі падумалася Мацвею, як моцна-моцна хацелася яму адпачыць пасля гэтай доўгай восеньскай ночы. Засынаў на сядзенні Самуіл і нечаму ўсміхнуўся ў сне.
Відаць, снілася яму несуцешнае Мацвеева гора, такія ж навёханькія камеры і, на табе, прастрэленыя...