Гадзіннік на сцяне цікаў так цененька, квола, быццам пакорна жаліўся на нейкую крыўду: цяжкую, незаслужоную. Ад гадзінніка плыла па пакоі цягучая, як цеста, нуда і застыгала, звісала важкім напружаным гнётам.
Поп лёг на ложак, выпрастаўся з асалодай, бо цела цяжарыла тупая санлівая млявасць. Хацелася ляжаць нерухома, доўга ляжаць, без канца. Хацелася, каб думак не было, каб не калолі яны раз-пораз вострымі джгаламі мозг, каб не праціналі нутро непакоем трывожным.
Цягучым цестам цякла па пакоі нуда, асядала на сэрца грамозднай камлыгай даўкага гнёту. Гадзіннік жаліўся на нейкую крыўду, усё цікаў так жаласна, квола.
Рыпнулі недзе, заенчылі дзверы. Поп пільна прыслухаўся.
Ці не стараста? Час ужо, здаецца... Не, ціха. Ціха да болю ў вушах. Цішыня нейкая жалезная, вострая. Упіваецца ў вушы, у нутро і пачынае звінець звонам шаломным.
— Чаму ж няма старасты? Сказаў яму, каб прыйшоў, як збярэцца народ. Няўжо яшчэ нікога няма? Няўжо не прыйшлі на ўсяночную?
Слухае поп, як доўгай, маруднаю хваляй плавае недзе ў цямноце гук адзіночнага звону. І здаецца, што плача ён, стогне. Здаецца, галосіць адчайным, тужлівым голасам, кліча кагось на ратунак.
А як растае, траціцца ў ночы змораны голас тужлівага звону, у пакой смела ўлятаюць буяныя гукі аркестра. Дражняць, смяюцца задзірліва, напамінаюць аб маладым, шумлівым жыцці камсамольскага клуба.
Поп хоча злавацца, хоча ненавідзець лютай нянавісцю, пасылаць туды, да тых, праклёны страшэнныя. Але злосці няма. Бо няма моцы злаваць, млявасць звязала — цягучая, ліпкая. Спавіла ўсяго — крануцца не хочацца, не хочацца думаць.
Поп заплюшчыў вочы, цалком аддаўся спакою.
Прыемна замуцілася ў галаве, лёгкім туманам ахінуліся думкі...
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Раптам нехта паляпаў у дзверы.
— Увайдзіце!
Увайшоў стараста, унёс з сабой знаёмы пах ладану й воску. Поп не ўстаў, толькі твар абярнуў да яго.
— Ну што, Кірыла?
Стараста чамусь падышоў блізка-блізка. Прыгнуўся, нахіліў свой твар, працяты нейкай таемнай радасцю. І чамусьці маўчаў. Толькі ўсміхаўся хітрай, здаволенай усмешкай, дражніў таемным падміргваннем.
Папа нецярплівасць забрала.
— Ну, што? Гавары...
— Бацюшка... Усё добра... Народу — поўная цэрква... ніколі не было столькі многа... А яны... яны...
Поп зразумеў. Чуў, як нутро растае ў захапленні шалёным, як нешта хвалюецца ў ім, падступае да горла, так, што цяжка гаварыць, бо сціскаецца горла хітра-здаволеным смехам, такім, як у старасты.
— Ну... ну... што?
Стараста яшчэ бліжэй прыхіліўся, хітра міргае вокам прыплюшчаным.
— Яны... свой вечар... спынілі... хе-хе... Няма анікогачка... Хоць бы адзін чалавек...
Поп борзда ўзняўся і стаў апранацца. Больш не пытаўся нічога. Не хацеў нават, каб стараста далей гаварыў. Баяўся, каб не разбіўся, не знік гэты настрой, гэтая радасць, што падмывае запець, закрычаць ва ўсю глотку, заскакаць па пакоі.
— Хадзем, Кірыла. Будзем пачынаць усяночную...
Выйшлі на вуліцу, пайшлі.
Чорная, мяккая ноч атуліла святочным спакоем, лашчыць твар ледзь чутным павевам кволага ветрыку. З мякка-глыбокага неба прыветна плюскаюць зоркі, ласкава ўсміхаюцца. Добра так, радасна.
А звон разлівае наўкола сталёвую гулкую песню, шырыцца, гойсае смела ў маўклівай, уважлівай цемры.
Моцны, пабедны звон...
Каля царквы — святочны тлум. Вуліца коньмі застаўлена — не прайсці. На вазах дзе-нідзе плямяцца цёмныя постаці. Чуваць гутарка, часам узмывы маладога задорнага рогату.
А на цвінтары поўна людзей. Зважна прайшоў паміж густога натоўпу. Прыемна было, што ўсе расступіліся, што ўсе пазіралі з сур’ёзнай, пакорнай увагай.
І яшчэ больш ахапіла здаволенне. У думках няслося, круцілася:
— Наша пабеда... Наша свята...
І зноў падмывала запець, закрычаць, каб выліць з душы шалёную радасць.
Увайшоў у алтар, напрануў святочныя рызы. На цэркве замятушыліся, забразгалі металічнымі пратэсамі, да крэснага ходу пачалі ладзіцца.
Поп счакаў яшчэ момант і адчыніў царскія вароты. Зірнуў на цэркву. Сотні рук замітусіліся суччам нязграбным, сотні галоў схіліліся ў шчырых паклонах.
Поп зірнуў на пярэдніх, каб знайсці знаёмыя твары сталых, паважных сялян.
Зірнуў і... асалапеў. Проста яму ў твар глядзелі вострыя, задорныя вочы маладых хлапцоў-камсамольцаў. У іх гарэла ўсмешка — яны ўпарта свідравалі наскрозь, пралязалі, здаецца, у самае нутро і поўнілі сэрца трывогай.
— Што ім тут трэба? Чаго пазбіраліся?
А трывога расла, пераходзіла ў востры спалох. Баяўся выйсці на цэркву, баяўся зірнуць на людзей. Чуў, што там расце замятуха, што чакаюць яго, чакаюць пачатку,— а выйсці не важыўся. Бо загарадзілі дарогу ўпартыя, насмешлівыя вочы, колюць так прыкра, балюча.
Ён азірнуўся вакол, быццам падмогі шукаючы.
Пуста. Нікога няма ў алтары. Усе там, чакаюць яго. А ён баіцца выйсці, баіцца гэтых вачэй.
— І што гэта са мной? Чаго мне так страшна? Што ж яны зробяць?..
А на цэркве ўжо гул разліваецца — нездаволены, злосны. Нехта крыкнуў:
— Час пачынаць! Дакуль будзем чакаць?..
І ад гэтага голасу папу яшчэ больш стала страшна. Схаваўся за царскія дзверы і пазіраў палахліва, што дзеецца ў цэркве. А там рабілася нешта страшэннае, дзіўнае. Мітусіўся народ, пераліваўся блытанымі хвалямі, буяніў злоснай гаворкай.
Раптам ускочыў адзін на амбон і пачаў гаварыць горача, гнеўна:
— Даволі ўжо ждаць! Годзе ўжо. Не хоча — не трэба... абыдземся і без яго... Хадзем усе ў клуб. Там музыка грае... А ён няхай тут адзін астаецца.
Народ адказаў дружным гудам:
— Хадзем!.. Годзе!.. Далоў яго!..
Потым ускочыў другі, закрычаў:
— Навошта ў клуб! Мы й тут можам. Мы тут сабе клуб наладзім... Верна, таварышы?..
— Правільна! Верна! Зараз жа... Тут...
І поп, трасучыся, глядзеў, як здымаюць іконы са сцен, як вешаюць партрэты нялюбыя, страшныя, як гадзюкамі распаўзаюцца па сценах чырвоныя лозунгі. І ўсё пакрывае ўзрушаны гоман, перамешаны з вясёлымі дружнымі спевамі.
Тросся поп і чакаў, чым кончыцца ўсё. А як убачыў, што да алтара пасуваюцца бурнай навалай, што бліжэй і бліжэй да яго пагроза страшэнная, кінуўся ўгрунь за прастол і паваліўся на калені перад іконай.
Маліцца хацеў, ды не мог. На думкі не йшлі словы малітвы. А нейкі голас крычаў прарэзліва, востра:
— Не верыш! Не верыш! Сам не верыш! Хлусіш!..
Тады сеў на падлогу, закрыў твар рукамі і стуліўся, што малое дзіцё.
— Няхай будзе, што будзе!..
І чуе поп, што прыйшлі ўжо ў алтар, што ўжо тупаюць блізка.
Да яго падышлі, штурхаюць у бок, крычаць на вуха на самае:
— Бацюшка! Бацюшка! Бацюшка!
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
І поп прачнуўся. Убачыў над сабой схілены твар старасты, які ціха, асцярожна гукаў яго:
— Бацюшка, бацюшка...
Поп сеў на лаўку, азірнуўся.
У вокны шэра-сталёвым вокам зазіраў ужо дзень, вымятаў з пакоя начныя змрокі. На сцяне зморана, млява цікаў гадзіннік.
Стараста адышоўся ўжо, стаяў ля дзвярэй. Чакаў, пэўна, пакуль прачухаецца поп.
— Ну што, Кірыла?
— Ды што ж, бацюшка... Не прыйшоў у цэркву ніхто. І старыя й малыя — усе ў клуб. Яшчэ й цяпер гуляюць тамака.
Поп успомніў, што бачыў у сне. Выцер халодны пот на твары, матнуў панура рукой:
— Ат... Няхай сабе...