epub
 
падключыць
слоўнікі

Мікола Гіль

І дрэва, і метал, і верш

Спачатку знаёмства было завочнае...

Зрэдзь часу ў рэдакцыю газеты «Літаратура і мастацтва», дзе я працую і зараз, прыходзілі лісты, у якіх былі вершы і скупыя радкі са зваротам да «шаноўнай рэдакцыі»: маўляў, так і так, зноў асмельваюся патурбаваць вас, сам разумею, што паэт з мяне невялікі, ды і часу не маю на тое, каб абрабляць вершы з цярпеннем, аднак — пачытайце, памяркуйце, можа, што-кольвечы з дасланага льга пусціць у свет.

Гэтыя кароткія лісты-прыпіскі сведчылі, што аўтар іх — чалавек сціплы, памяркоўны, разважлівы, што вершаскладанне для яго — не забаўка, хоць, пэўна, і не галоўнае ў жыцці (з лістоў было вядома, што працуе ён слесарам у чыгуначным дэпо і ўжо размяняў пяты дзесятак). І мо па гэтай прычыне лісты яго прываблівалі.

Прываблівалі і вершы — пры ўсіх сваіх недахопах. Перш за ўсё — непасрэднасцю, шчырасцю пачуцця. А яшчэ — трапнасцю, тонкасцю назіранняў, удалымі знаходкамі. Сярод строф верша, запоўненых досыць сцёртымі, агульнымі словамі, сярод строф, пазбаўленых адзнак чалавечай асабістасці, нечакана можна было прачытаць і такія, напрыклад, радкі:

Як дзяўчаты, прыціхлі бярозы,

Сумна звесіўшы косы на дол.

Плача восень па леце, і слёзы

Туманом разліліся наўкол.

Альбо:

Гоняць цяпло ўдалячынь

Спозненых кос перазвоны,—

Першая чырвань асін,

Першае золата клёнаў...

Ці:

Ноч прыйшла — часіна мараў

Па дзённай спякоце.

Лысы месяц вісне ў хмарах,

Як гарбуз на плоце...

Гэта, несумненна, паэзія, няхай сабе і не самай вышэйшай пробы.

Пісьмы прысылаў у рэдакцыю Уладзімір Зянько з Маладзечна. Карцела пазнаёміцца з ім. І аднойчы, выкраіўшы час, паехаў у Маладзечна, адшукаў дом № 25 па І-м Сухім завулку.

Гаспадар — невысокага росту, хударлявы — усміхнуўся жывымі, хоць і стомленымі вачамі:

— Чым абавязаны такімі турбацыямі?

Але ў ягоным голасе — глухаватым, мяккім — не было найгранасці ці іроніі: адна прастата і шчырасць.

Неўзабаве мы разгаварыліся.

Уладзімір Барысавіч нарадзіўся ў вёсцы Селяўцы Валожынскага раёна. Дзяцінства было нялёгкае — звычайнае для былой заходнебеларускай вёскі хлапечае дзяцінства, з самых малых гадоў пазначанае пастушковай торбай і пугай. А тут яшчэ памёр, надарваўшыся ў лесе, бацька, маці прыняла прымака. Добра, што айчым аказаўся харошым, спагадлівым чалавекам, шкадаваў, поруч са сваімі дзецьмі, і малога Уладзіка. Нават неяк здолеў выпраўляць яго чатыры гады ў польскую школку. На гэтым навука для хлопца і скончылася, калі не лічыць таго, што ў саракавым годзе пабегаў некалькі тыдняў у школу для дарослых (ужо ў савецкую), каб асвоіць наш шрыфт, навучыцца чытаць і пісаць на роднай мове.

Потым былі гады вайны. У сорак чацвёртым, пасля вызвалення, апрануў шынель і не скідаў яго аж да пяцідзесятага. Дэмабілізаваўшыся, прыйшоў у Маладзечанскае чыгуначнае дэпо, сеў за руль ужо і тады старэнькай, дабітай палутаркі — у арміі набыў спецыяльнасць шафёра — і васемнаццаць гадоў не развітваўся з ёй. Сумленна служыла бабулька-палутарка стараннаму, рупліваму гаспадару. Пэўна, усе яе сяброўкі даўно пайшлі на спачын, а яна ўсё сноўдалася па маладзечанскіх вуліцах і завулках, аж пакуль не здарылася з яе гаспадаром няшчасце — адхапіла пілой Уладзіміру Барысавічу пальцы на левай руцэ. Пакуль лячыўся, спісалі палутарку, а яе гаспадар, акрыяўшы, перайшоў у дэпоўскія майстэрні — пачаў слясарыць. Бо Уладзімір Барысавіч здатны і да металу, і да дрэва. Доказ таму — пяты працоўны разрад, які прысвоены слесару Уладзіміру Зянько. А яшчэ — на свае вочы бачыў дом і ўсё ў доме, зробленае яго ўласнымі рукамі, бачыў самаходную трохколку, сабраную, скляпаную ім немаведама з чаго.

Ну, а вершы?

— Гэта, хутчэй, мой адпачынак,— кажа Уладзімір Барысавіч.

Ён дастае з шафкі сшытак у чорнай вокладцы і пачынае чытаць:

Радно сівое хмар халодных Парвалася, сплыло ўдаль.

І рэжа бусел — госць прылётны Блакіту чыстага крышталь.

Вятрыска ласкавым павевам Азваўся з цёплай стараны. Вясна чароўным сваім спевам Зімовыя прагнала сны.

І днём жаданым дожджык росны Штурхне з нябёс вясновы гром,

Маланка росчырк свой дзівосны Агністым правядзе пяром...

Я слухаю і міжволі лаўлю сябе на думцы, што захапляюся і здзіўляюся. Так, вершы цяпер пішуць многія. Як сцвярджаў паэт — палова Расіі. І ў тым, што студэнт універсітэта ці нават школьнік досыць прыстойна зарыфмоўвае нейкі абразок альбо думку, няма нічога дзіўнага. Тут жа — штосьці іншае. Адкуль, якім чынам у душы гэтага сціплага, адвечнага працаўніка, чалавека з пачатковай адукацыяй узнікае, нараджаецца паэзія? Пэўна ж, прыгожай, паэтычнай павінна быць гэтая душа!

Паспрабаваў спытацца пра гэта — вось так проста, адкрыта — ва Уладзіміра Барысавіча. Ён бянтэжыцца, маўчыць, потым гаворыць:

— Што сказаць, дык і сам не ведаю. Калі шчыра, дык... От нешта як быццам зашчыміць, заспявае ў душы. Ці то радок які ўкінецца, ці то думка, настрой прыклеіцца. Ходзіш, робіш што-небудзь, а яна з галавы не йдзе, не выходзіць. І адчуваю, што не магу я таго іначай выказаць, як у вершы. Аж пакуль не ўлучыш хвіліны (часцей вечарам, калі з клопатам скончыш, калі жонка і дзеці палягуць спаць) і не сядзеш за паперу. І радасна, калі на паперы нешта тое атрымліваецца, што ўнутры трапяталася... Вось, нядаўна напісалася. Вячэрні восеньскі матыў:

Вечар зямлю атуляе,

Падае долу лісцё.

Песня ў душы узнікае,

Ціхая, як забыццё.

Першыя ласкі кахання,

Позірк жаданых вачэй,

Салодкая горыч расстання,

Мроі бяссонных начэй,

Скрыпкі чароўнай напоіш,

Гук абарванай струны,

Ціхага ветру павевы,

Радасці першыя сны...

Вечар зямлю атуляе.

Падае долу лісцё.

Песня ў душы замірае.

Кволае сэрца біццё.

Зрэдзь часу, як я ўжо гаварыў, Уладзімір Барысавіч пасылае свае вершы ў рэдакцыі газет. І, здаецца, не крыўдуе, калі атрымлівае адмоўныя адказы. Толькі, бадай, аднойчы, калі прачытаў адказ з крыўднымі папрокамі ў непісьменнасці, у яго вырваліся горкія радкі:

Вінаваціш мяне, што я кепска пішу,

Слабавата граматыку знаю.

Зверху бачыш ты ўсё, ды не бачыш душу,

Што па частках ў радок я ўкладаю.

Хіба ж я вінават, што мне доля калісь Замест маці ды мачыхай стала,

Што балючай рукою на скуры маёй Курс граматыкі іншы пісала?..

Можа быць, і гэтыя радкі таксама падштурхнулі мяне расказаць пра Уладзіміра Барысавіча Зянько — сціплага, сумленнага працаўніка, чалавека, якому паслухмяны і метал, і дрэва, і верш. Пра паэта ў працы і ў жыцці.

Пасля той сустрэчы некалькі гадоў мы не бачыліся. Чуць-то пра Уладзіміра Барысавіча я чуў, ведаў, што ён па-ранейшаму працуе ў Маладзечанскім чыгуначным дэпо і па-ранейшаму піша вершы, па-ранейшаму актыўнічае ў літаратурным аб’яднанні пры Маладзечанскай раённай газеце і апантана прапагандуе родную кнігу сярод сваіх таварышаў па рабоце. А спаткацца давялося другі раз не ў Маладзечне, а ў Мінску — аднойчы Уладзімір Барысавіч нечакана паявіўся на парозе майго рэдакцыйнага пакоя.

— Вось, надарылася лішняя хвіліна, дык парашыў забегчы,— сказаў ён, сядаючы па чыста сялянскай звычцы на край крэсла.— Колькі разоў быў у Мінску, і ўсё не выпадала зайсці. Ды і надакучаць не хацеў...

— Заўсёды рады вас бачыць, Уладзімір Барысавіч.— Я ажно збянтэжыўся.— Як жывяце-маецеся?

— Памаленьку. Жывём, як кажуць, хлеб жуём...

— З вершамі нешта даўно не адгукаецеся?

— А, такой бяды! Якія там і вершы ў мяне! Хоць — пішуцца пакрысе... У мяне цяпер, калі па шчырасці, іншы клопат. Вось і забег параіцца. Запісаў ад маці некалькі соцень песень. Словы — алоўкам, а напеў — на магнітафон. Вось сяджу зараз вечарамі і маракую над імі, даводжу да ладу. Мо ўдасца кніжку зрабіць? Гэта ж скарб наш неацэнны, народная песня. Ці не праўда?

Дальбог жа, пацяплела ў мяне на душы ад гэтай новай сустрэчы. Хораша было глядзець на Уладзіміра Барысавіча і слухаць яго няспешную, чыста маладзечанскую (маладэчанскую!) па мелодыцы і па вымаўленню гаворку.

— Дык мо і ў Мінск прыехалі па гэтай патрэбе?

— Дзе вы бачылі! Гэта ж на злёт прыязджаў. На злёт перадавікоў-рацыяналізатараў Беларускай чыгункі. Во, грамату і знак дадому вязу. Хай жонка і дзеці падзівуюцца...

Уладзімір Барысавіч усміхнуўся добра, молада, быццам нават трошачкі гарэзліва.

Жыве паэтычная душа!


1970

Тэкст падаецца паводле выдання: Гіль, М. Пасеянае – узыдзе.: Нарысы. [Для ст. шк. узросту]. - Мн.: Юнацтва, 1985. - 109 с.
Крыніца: скан