epub
 
падключыць
слоўнікі

Мікола Гіль

Пяць нарзанных ваннаў

 

Прачнуўся Паўлюк, як заўсёды, а пятай гадзіне. Расплюшчыў вочы і не адразу ўцяміў, дзе ён: позірк не спаймаў звычнай бэлькі і жаўтлявых, сучкаватых дошак — столь была белая і роўная, як зімовае поле. Упёрліся вочы ў гэтую белую роўнядзь, і тут жа ўспомніў: у санаторыі ён, прачнуўся не ў сваёй хаце, а ў санаторнай палаце.

Павярнуў галаву набок і павёў вачамі па гэтай самай палаце. Пры акне — шырокім, бязрамным — стаяў стол і ля яго тры крэслы, па той бок стала, пры сцяне, спаў, агаліўшыся, вылузаўшыся з-пад коўдры, бы малое дзіця, адзін яго супалатнік, а ля сцяны, процілеглай ад акна, спаў у ложку другі — гэты, наадварот, цяжка соп пад коўдрай, акрыўшыся ёю з галавой.

Паўлюк не надта добра запомніў, як іх зваць, хоць учора, уладкоўваючыся, атабарваючыся тут, яны і пазнаёміліся. Падалі мужчыны яму руку, прамямлілі свае імёны і імёны бацькоў сваіх, ды хіба так адразу іх запомніш? Пакуль што ён запомніў толькі, што адзін з іх, ніжэйшы і таўсцейшы, каторы адразу ж заняў ложак ля акна, быў з Палтавы, а другі, худзейшы і вышэйшы, які самохаць прагаласаваў за ложак «далей ад акна і бліжэй да дзвярэй», прыехаў у Кіславодск з Чарнігава.

Палтавец і чарнігавец спалі, і Паўлюк не ведаў, што рабіць яму. Учора, лягаючы, ён папытаўся, на ўсялякі выпадак, якой парою тут прынята ўставаць, але з адказу палтаўца, здаецца, нічога не зразумеў. Выходзіла, што нібыта пад’ём тут, як у салдат, у сем гадзін, але, калі хто лянуецца, можа спаць і даўжэй, абы не спазняўся на сняданак ці на працэдуры. «А раней?» — перапытаў Паўлюк. Палтавец на тое не сказаў нічога, толькі ўсміхнуўся паблажліва, як дзіцяці, а чарнігавец, накрываючыся з галавой, ужо з-пад коўдры прагудзеў: «Як хто хоча, бацька...»

Ложак быў мяккі, зручны, прасціна і падкоўдранік бялюткія, ад іх яшчэ і цяпер, праз ноч, зыходзіў пах нядаўняга мыцця, і пах гэты быў прыемны, хоць і не такі, як дома, калі ён, Паўлюк, пасля лазні лягаў у свежую пасцелю. Чысцінёю і свежасцю пахлі і падушкі, але яны Паўлюку не спадабаліся — дзве, але ж надта маленечкія, як дзіцячыя ясікі, і на дзвюх спаць кепска, няма на што галаву палажыць.

Прачнуўшыся ў гэтым санаторным ложку, згадаўшы, дзе ён і што за людзі смачна пасапваюць у адной палаце з ім, Паўлюк ляжаў і не ведаў, што рабіць. Найперш мучыла пытанне: уставаць ці не ўставаць? Ведаў, што больш не засне, што ніколі, бадай, не было такога, каб ён, прачнуўшыся, пераварочваўся на другі бок і засынаў зноў. Значыць, трэба было падымацца. Але штосьці быццам і не дазваляла яму рабіць гэта. А раптам знячэўку разбудзіць суседзяў? Не малыя дзеці, аднак жа — вунь як дружна дзьмуць у чатыры дзюркі! Навошта ж псаваць людзям музыку?

Парашыў паляжаць. Маўляў, такой бяды, бакі не адлежыць, калі ўспомніць і маленства і паваляецца гадзінку ў пасцелі. Калісьці, і не так даўно, як сяму-таму здаецца, калі ганяў пастушком карову на ранкі, надта ж не хацелася ўставаць, упрошваў маці, каб дазволіла паспаць-паляжаць хоць хвілінку... Успомніў і ажно пачырванеў, здаецца — так засаромеўся, і падумаў, што не такое яно і доўгае, жыццё чалавечае, і што ніхто не хоча без пары туды, і больш таго — ніхто не хоча туды нават і тады, калі нібы тая пара прыходзіць. Не хоча, вядома, і ён, Паўлюк. Але каб не сын, дык наўрад ці паехаў бы сюды, за свет. Ліха яго ведае чаму, але раптам заныла ў яго сэрца. Ніколі, колькі жыў, не чуў, ёсць яно ў грудзях ці няма. А тут пачуў. Быццам цяжар нейкі ў грудзях паявіўся — нібы камень там ляжыць і ўсё цісне, цісне... Нараіў доктар санаторый. І сын таго доктара падтрымаў. Едзь, бацька, і едзь, падлячыся. Вось і прыехаў. Хоць, калі разабрацца, дык мо і без патрэбы. Бо пакуль абследаваўся, пакуль тую санаторную карту афармляў ды пуцёўкі чакаў, падлячыўся ён. Зваліўся камень з грудзей. Сяды-тады сэрца трошкі абзавецца, быццам напомніць: «Тут я, тут», а пасля сцішыцца і не чуе яго Паўлюк, ходзіць і робіць усё, як і да хваробы. Ды, як той казаў, шкадаваць, што прыехаў, не будзем. Мо і сынава праўда: «Ці ж ты, бацька, не заслужыў? Нават калі там асабліва і не падлечаць цябе, дык адпачнеш...»

Успомніў Паўлюк сына, і лёгка, хораша зрабілася яму на душы, па ўсім целе, а найперш па грудзях, цяпло разлілося. Разумны, адзін на ўвесь сельсавет, нават на раён, вырас у яго сын. Гэта ж скажы катораму, дык і не паверыць: яго, Паўлюкоў, сын — пісьменнік! Сам сябе сын так не называе, кажа: «Які я, тата, пісьменнік? Літаратар я, журналіст, калі на тое пайшло», але ж Паўлюк ведае, што не так гэта. Па-першае, і кніжкі ў сына ёсць, і білет спецыяльны, дзе напісана, што не літаратар ён ці журналіст, а пісьменнік. Сынавы кніжкі ён чытаў. Усе да адной, ад пачатку да канца, нават і тыя дробненькія радочкі прачытваў, дзе напісана, колькі такіх кніжак выпушчана. Чытаў ці не з большай цікавасцю, чым кніжкі іншых пісьменнікаў. Адны падабаліся больш, другія — менш. Менш падабаліся тыя, дзе ён, Паўлюк, ніяк не мог даперці, пра каго гэта сын расказвае, калі і дзе тое было. І гэтак прыкіне, і так, і да таго чалавека прыложыць, і да гэтага, а — не атрымліваецца, не здаралася такога ў іхніх Родзевічах і чалавека такога — ні мужчыны, ні бабы — таксама не было. А тыя кніжкі, дзе людзі і тое, што яны робяць, пазнаюцца, Паўлюк па тры разы перачытаў. Чытае і думае: ну і мастак яго Алесь, ну і штукар, ну і выдумшчык! Усё быццам і так было, і не так. У жыцці, папраўдзе, было неяк прасцей, рабілася ўсё быццам неўпрыкмет, будзённа, не аб адным дні, а месяцамі, гадамі, і людзі між сабою неяк не так адкрыта лбамі сутыкаліся, някідка, здавалася б, жылі, працавалі, жаніліся, паміралі, а як напіша — дык, аказваецца, усё было куды цікавей, чым яны, дурні родзевіцкія, бачылі...

Не, сын у яго — пашукаць! Дока! Не адзін раз быў Паўлюк у яго ў Мінску. Быў не толькі на кватэры, але і на рабоце. І бачыў, што любяць там сына, паважаюць, толькі па бацьку ўсе завуць. Дык і яму, наслухаўшыся таго, хочацца сына Алесем Паўлавічам зваць. Скажа пра гэта старой, а яна смяецца. Ты, кажа, зусім здзяцініўся, Паўлюк, бо мне Алеська як быў дзіцем, так і ёсць, так бы і паляцела да яго, каб прытуліць, пашкадаваць.

Што і казаць — сын маладзец. Ну, а сам ён, Паўлюк Лапатка? Хто ён такі? Аніхто. Прышый кабыле хвост. Адстаўной казы барабаншчык. Перад сынам Паўлюк сябе толькі так і называе. Бо і праўда — хто ён такі? Саўгасны пенсіянер. Пенсіянер-піянер, заўсёды гатоў! Без такіх піянераў што б рабіла іхняя брыгадзірка? Сапраўдных піянераў, спраўных яшчэ баб ды мужчын, хлопцаў ды дзевак — пальцаў на руцэ зашмат, каб пералічыць.

Калісьці, вядома, ён не быў казіным барабаншчыкам. У маладосці хлопцам дужым быў. У сорак чацвёртым, як на фронт трапіў, адзін мінамётную пліту на спіне валачыў. А ў партызанах? Адзін, узяўшыся за канец дышля, выцягваў з багны задок калёсаў з параненымі, як у блакаду апынуліся ў непралазным балоце за рэчкай Гайнай. Пасля вайны з коньмі ў калгасе рабіў. Зноў жа — хто за яго больш за дзень узорваў? Аніхто! Нават сам Вінцук Сяліцкі, хоць у яго і коні былі нераўня ягоным, Паўлюковым, а не дапінаўся да яго. І выкошваў за дзень па гектару. Была ў плячах сіла, хоць і душыла бясхлебіца ды нішчымніца... Пасля конюхам быў — і ў калгасе, і ў саўгасе па першым часе, пакуль тых коней на нет не пазводзілі. Ну, а перад самай пенсіяй падвозчыкам на ферме рабіў. І нідзе — усе людзі пацвердзяць — не ленаваўся, рабіў не за пострах, а за сумленне. З маладых гадоў прывык рабіць на поўніцу: калі браць, дык аберуч, а калі падстаўляць, дык увесь карак, а не плячо. Нават і ў сталым веку, як сын неўспадзеўкі ў пісьменнікі выйшаў, ён, Паўлюк, бы другое дыханне набыў і высільваўся, як і ў маладосці. Убілася яму ў галаву, што не можа ён падводзіць свайго пісьменніка: сыну не павінна быць сорамна за бацьку. Жонка часам і пабурчыць: «Ці табе ўжо болей за іншых трэба? Чаго ты, як запрэжаны, штодня ў саўгас? Ты ж пенсіянер! Пуню лепш бы перакрыў, каторы год латаеш...» Ён не зважаў, ішоў на саўгасную работу. Бо ці дакажаш бабе, што чалавека можна пусціць на пенсію, а зямлю — не, не пусціш? А калі чалавек жыве на зямлі, дык і яго — як пусціш?! Наадпускаліся, дзякаваць богу! Чатыры дзесяткі гадкоў, лічы, усё адпускаем і адпускаем — маладых у горад, старых на пенсію, а хлеб і мяса ўсім трэба...

Зірнуў Паўлюк на гадзіннік — палова на шостую. Не, дудкі, палтавец з чарнігаўцам як сабе хочуць, а ён устае. Колькі ж можна ляжаць? Грэшна, прачнуўшыся, ляжаць, бы пан, у мяккай пасцелі. Яно, праўда, невядома, што рабіць будзе, падняўшыся, але ж і ляжаць лежнем, калі сонца высока, не выпадае, сам сабе збрыдзеш.

Падняўся ён, ціхенька апрануўся і выйшаў на калідор. Знайшоўшы ўстанову, куды і цар пешкі хадзіў, нясмела зайшоў туды. Пасля спаласнуў рукі і твар у мыцельніку і спусціўся са свайго трэцяга паверха на першы. Тыцнуўся ў дзверы, каб выйсці на двор, ды яны не паддаліся — аказаліся замкнёныя. Затаптаўся Паўлюк, не ведаючы, дзе шукаць рады, ажно на крокі яго выйшла заспаная медсястра, пазяхнула:

— Куды так раненька?

Ён збянтэжыўся, што не даў ёй даспаць, перабіў салодкі, пэўна ж, ранішні сон, сказануў няўцямна:

— Дык яно... Раніца ўжо. Мне, старому, не спіцца...

Дзяўчына адчыніла дзверы і моўчкі пасунулася ў свой пакойчык — няйначай дасыпаць. А Паўлюк, стараючыся не бразгнуць вялікімі шклянымі дзвярамі, выпхнуўся ў двор, а там і на вуліцу.

Гэтай вуліцай ён учора падвячоркам ехаў аўтобусам з вакзала. Але што ён мог бачыць з акна таго аўтобуса? Адно запомніў, што ўсё ўгару ды ўгару ехалі. А мо тое здалося? Цяпер, зірнуўшы ў адзін і ў другі канец вуліцы, зразумеў, што не здалося. Левы канец быў кароткі, зусім недалёка вуліца абрывалася ці, наадварот, упіралася ў стромую сцяну гары, а ўправа яна бегла ўніз і там далёка, было відаць, крута забірала ўлева. Значыць, адтуль, знізу ехаў ён учора ад вакзала, здагадаўся Паўлюк. Парашыў прайсціся вуліцаю сюд-туд, агледзецца, дзе давядзецца яму пражыць ажно дваццаць чатыры дні.

Брыў паціху ўніз. Справа і злева ўзвышаліся дамы — у два, тры, чатыры паверхі. На жылыя, на такія, як у Мінску, у якіх жывуць у кватэрах людзі, дамы былі не падобныя. У двары гэтых дамоў вялі жалезныя каваныя вароты і такія ж узорыстыя каваныя весніцы. І Паўлюк, яшчэ да таго, як прачытаў ля адных варот шыльду, здагадаўся, што дамы гэтыя за высокімі каменнымі сценамі-агароджамі — такія ж санаторыі, як і той, у які ён і сам прыехаў. Здагадаўся і сам сабе паківаў галавой: гэта ж трэба, цэлы горад санаторыяў!

На скрыжаванні сваёй вуліцы з іншай спыніўся. Тут, ля невялічкага дашчанага магазінчыка, стаяў конь, запрэжаны ў звычайныя, амаль такія ж, як і на Беларусі, калёсы. Чалавек у чорным зашмальцаваным халаце браў з калёс скрынкі з бутэлькамі і слоікамі і насіў у магазінчык. Паўлюк узяўся падсабляць. Чалавек зірнуў быў на яго са здзіўленнем, але прамаўчаў, нічога не сказаў.

Занёсшы апошнюю скрынку, ускінуўшы яе на высокі стос выгружаных скрынак, Паўлюк абтросся і паціху пайшоў далей — гэтай, сваёй, вуліцай, баючыся куды-небудзь зварочваць на першым часе, каб пасля не блукаць. Яго дагнаў чалавек у чорным халаце, загаварыў:

— Чаго ўцякаеш? Пайшлі назад! Шклянку соку вып’еш! Нехарашо так!

Паўлюк замахаў рукамі:

— Дзякую, чалавеча! Я ж не дзіця, не люблю таго соку...

Чалавек пастаяў, паглядзеў яму ўслед, пасля ўсміхнуўся, сказаў сам сабе:

— Калгаснік, калі такі добры...

Паўлюк гэтага, вядома, не чуў. Ён, пазіраючы направа і налева, ішоў уніз. Але неўзабаве занепакоіўся. Непакой гэты ўзнік ад таго, што раптам кінулася яму ў вочы адна дзіўная акалічнасць: ніхто, бадай, акрамя яго, не ішоў уніз, а ўсё больш і больш людзей, паяўляючыся невядома адкуль на вуліцы, ішлі — досыць хутка, сёй-той нават уподбежкі — пад гару. Паўлюк спыніўся, агледзеўся. Так і ёсць. Усе джгаюць толькі пад гару. Ён павярнуўся і таксама пабрыў за людзьмі.

«Ягоная» вуліца, аказалася, не ўпіралася там, наверсе, у стромую сцяну гары. Там яна пераходзіла ў вузейшую, няйначай пешаходную сцежку і, звіваючыся, паўзла кудысьці вышэй. Туды кіраваўся і людскі струмень. Пашкробся туды і Паўлюк.

Вузкая пакручастая асфальтоўка, павадзіўшы яго сюд-туд па лесе, вывела ўрэшце на чыстае і роўнае месца. Тут іграла музыка, і чалавек сто, а мо і болей, пад гэтую музыку махалі рукамі, прысядалі, падскоквалі. Ага, здагадаўся Паўлюк, робяць ранішнюю зарадку, як дзеці ў піянерскім лагеры. Стаяў, глядзеў, і чым больш стаяў, тым больш разбіраў яго смех. Нельга было без смеху глядзець, як старыя, з вядзёрнымі жыватамі мужчыны і такія ж разлезлыя рапухі-бабы, бы зайздросцячы маладзейшым і спрытнейшым, таксама стараліся круціць азадкамі і, нагінаючыся, кранацца рукамі зямлі...

— Што, баця, дыхаем у Храме паветра?

Ля яго спынілася маладая кампанія хлопцаў і дзяўчат у стракатых спартыўных касцюмах, у аднолькавых шарсцяных шапачках на галовах і аднолькавых, сіне-белых красоўках на нагах — сын улетку прыязджае ў Родзевічы ў такім жа абутку. Паўлюк схамянуўся. Нехта з кампаніі, здаецца, штосьці ў яго пытаўся, але што — ён не датумкаў і пазіраў на хлопцаў і дзяўчат неўразумела.

— Баця, відаць, язык праглынуў? — засмяяўся адзін з хлопцаў.

— Ён, напэўна, першы раз тут,— выказала здагадку дзяўчына.

— А-а,— хлопец бесцырымонна ўзяў Паўлюка пад локаць.— Точна, баця, першы раз тут?

— Ага,— кіўнуў галавой Паўлюк.

— Увядзём бацю ў курс,— падміргнуў хлопец кампаніі.— Гэтая мясціна, каб вы ведалі, называецца Храмам паветра. Такога паветра, як тут, няма больш нідзе ў Савецкім Саюзе. А вунь там, вышэй, бачыце дамок і шпіль над ім? Там — Чырвонае сонейка. Загар там, баця, крымскі... А яшчэ вышэй, вунь там, дзе станцыя пад’ёмніка,— Сінія скалы. Усёк, баця?

— А чаго туды ўсе людзі ідуць?

— Як гэта чаго, баця? Вы самі — чаго сюды прыехалі? Не ведаеце? Набірацца здароўя. Вось і бягуць людзі па здароўе. Там яго дарма раздаюць, направа і налева, хто колькі ўхопіць.

Хлопцы і дзяўчаты зарагаталі, засмяяўся і Паўлюк.

— Вясёлыя вы, бачу. Але ж мне, старому і дурному, і праўда хацелася б ведаць, чаго туды людзі спяшаюцца... І дарожкі во гэтыя пакручастыя — нашто іх нарабілі?

— Усё дзеля таго самага здароўя, баця,— страсянуў Паўлюка ўжо пад абодва локці хлопец.— Тэрэнкурам называецца дарожка гэтая. Каб хадзіць і бегаць па ёй і набірацца здароўя. Гайда з намі на Чырвонае сонейка? Толькі — не адставаць, баця!

Паўлюк, як баючыся, што яны, гэтыя хлопцы і такія ж дрындалястыя дзеўкі, сапраўды падхопяць яго і пацягнуць з сабой на тое Чырвонае сонейка, зрабіў крок назад, пакруціў галавой:

— Дзе ўжо мне... Бяжыце вы...

Кампанія дружна паджгала пад гару, і Паўлюк зноў не пачуў, як той жа хлопец-весялун, што ўсё называў яго бацем, засмяяўся-сказаў:

— Калгаснік! Святая прастата!..

Вярнуўся Паўлюк у санаторый а палове восьмай, вярнуўся радасны, задаволены і прагулкай, і тым, што не заблудзіўся, знайшоў дарогу дадому сам. Палтавец і чарнігавец, па ўсім было відаць, падняліся толькі што, бо не паспелі ні пагаліцца, ні памыцца. Паўлюк, сам таго не хочучы, пахваліўся:

— А я ўжо ў Храме паветра пабыў. Хацеў з дзеўкамі і на Чырвонае сонейка паджгаць, але бабы сваёй пасаромеўся — а раптам уведае?

Яшчэ што-небудзь пра свае ранішнія ўражанні сказаць не паспеў, бо зайшла сястрычка і паклікала яго да ўрача.

Доктарка — маладзенькая, ласкавая і нейкая нясмелая — Паўлюку спадабалася. Яна прызначыла яму нарзанныя ванны, кіслародныя кактэйлі і прагулкі па тэрэнкуры. На гэта ён памяркоўна кіўнуў галавой: маўляў, зразумеў, хоць што такое кіслародныя кактэйлі — паняцця не меў. Пытацца не стаў: пажыве тут, дык і зразумее, што да чаго.

Кактэйль той самы ён пакаштаваў неўзабаве пасля сняданку. У кабінеце, куды яго завяла тая ж сястрычка, яму падалі глыбочанькі сподачак з нечым лёгкім і пульхным, як пена, і сказалі: «Ешце». З пены тырчала лыжачка. Узяў ён у рот той камкаватай, бурбалачнай кашы, хацеў каўтануць, ды папярхнуўся, закашляўся, ажно слёзы з вачэй пасыпаліся. «Каша» падалася нейкай прэснай, нясмачнай. Ён азірнуўся, агледзеўся: паўсюль за столікамі людзі ўпляталі яе з апетытам. Сумеўшыся, Паўлюк таксама пачаў есці. Сяк-так з’еў, але парашыў, што калі можна будзе, дык больш сюды не пойдзе: паветра глытаць можна і без лыжачкі.

А ванну ён прыняў надвячоркам, перад вячэрай. І яна прыйшлася даспадобы. Збянтэжыў толькі нечаканы прыход дзяжурнай сястры. Дзе ж гэта бачана, каб да голага мужчыны ў кабіну заходзіла кабета? Што з таго, што ванна прыкрыта лістом фанеры ці нейкай іншай трасцы? Хіба ж гэта схованка? Адно сорам прыкрыты, а ўсё астатняе... А сястра як і не бачыць, не шманае. Спакойненька гэтак зайшла, узяла яго за руку, пульс палічыла, спыталася, як ён сябе адчувае, і выйшла, бы тая пава. А ён у ванне — ні жывы ні мёртвы. Вядома, ён ёй не раўня, стары ўжо, але ж мужчына ўсё-такі, не баба...

Ляжаць у ванне было прыемна. Чым і як яна лечыць, не дапяў. І ці лечыць наогул? Нічога ж ён не адчуў ні тады, як ляжаў у ёй, ні пасля, як вылез.

Гэтымі сваімі сумненнямі падзяліўся Паўлюк з суседзямі па палаце, калі ўсе трое лягалі спаць. Палтавец хмыкнуў штосьці, чаго Паўлюк не зразумеў, а чарнігавец параіў:

— Ты, бацька, рубля ці траяка той кабеціне дай, якая ванну нарзанам папаўняе, от тады і пабачыш, ці лечыць.

— А хіба за гэта трэ было плаціць? Ай-яй-яй, а я, дурань, сораму не маючы, бясплатна паляжаў...

Палтавец з чарнігаўцам пераміргнуліся, і пагляды іх сказалі адно аднаму: «Што з яго ўзяць! Калгаснік! Дзеравеншчына!..»

Назаўтра ранічкою, прачнуўшыся зноў роўненька ў пяць, ён ужо не вагаўся, уставаць ці не ўставаць. Цішком, стараючыся не рыпнуць і не грукнуць, падняўся, апрануўся, выйшаў з палаты. Спусціўшыся ўніз, зноў выявіў, што дзверы зачынены. Ніякавата было ісці і турбаваць сястру, аднак пайшоў.

З пакойчыка, куды ён нясмела пастукаўся, выйшла ці то маладая жанчынка, ці яшчэ незамужняя маладзіца, спытала:

— Што здарылася, хворы?

Паўлюк, пачуўшы гэтае «хворы», азірнуўся, нікога не ўбачыў, перапытаў:

— Чаму — хворы?

Маладзіца перасмыкнула плячамі, ужо зласнавата сказала:

— Я пытаюся, што здарылася?

Ён сумеўся, адказаў:

— А нічога не здарылася. Мне каб выйсці, гэта самае...

— Чаго так прыспічыла? Малады дык на спатканне, можна было б падумаць, прэцца, а то ж...

— Дык жа... Сонца ўзышло, чаго ж ляжаць? Грэх...

Маладзіца не даслухала, сказала:

— Не замкнёна там, зашчэплена,— і адвярнулася ад яго, пайшла ў пакой.

Ідучы да дзвярэй, Паўлюк пачуў, як яна сказала камусьці ў глыбіні пакоя:

— Калгаснік! Прывык успорвацца разам з сонцам...

Ён не зразумеў, пахваліла яна яго ці зганіла. Вось толькі — пры чым калгаснік? Калгаснікам ён быў даўно, а ўжо шмат гадоў як у саўгасе, у саўгасе і на пенсію выйшаў. Пры чым жа тут — калгаснік?

У двары санаторыя махаў дзеркачом дворнік. Паўлюк пастаяў, паглядзеў на яго, не стрываў, падышоў і папрасіў:

— Мо і мне якая работа знойдзецца?

Дворнік быў прыблізна такога ж веку, як і Паўлюк. Ён перастаў падымаць пыл, сказаў:

— На Чырвонае сонейка ідзі, там твая работа.

Паўлюк крутнуў галавой:

— Ат, дзіцячыя забаўкі, тыя храмы паветра і сонейкі! Ці ж у нашым веку шукаць гэтак здароўя? Высалапяць язык і бягуць пад гару!

— Дык дзеля гэтага ж і едуць сюды! — усміхнуўся дворнік.— І сам жа во...

— А не кажы, чалавеча! — пагадзіўся Паўлюк.— І сам прыпёрся...

— І здалёку?

— З-пад Мінска ажно.

— Здалёку, праўда. Не быў там. І як у вас?

— А нішто. Не горш, чым тут. Нават, братка, ці не лепш. Гор такіх нямашака, гэта праўда, але затое зеляніны, травы і лесу, болей, і вады ўсякай — рэчак, азёр, балот...

— А кілбаса, мяса ёсць?

— Ну, а як жа! Вядома, ёсцека! Як жа без гэтага?

— Тады ў вас лепш,— заключыў дворнік.

— Там добра, дзе нас няма,— удакладніў Паўлюк і папытаў: — Мо ў цябе каса ёсць? Я каля кветак во абкасіў бы, і там, ля кустоў.

— Кажу ж — на Сонейка ідзі, да Сініх скал!

Паўлюк замаркоціўся. Не разумее яго чалавек, хоць такі ж пенсіянер, як і сам ён. Ты яму пра работу, а ён... Два дні ў цягніку бакі адлежваў, учарашні дзень здоўжыўся, рук ні да чаго не прыклаў, а тут во і другі разгараецца — колькі ж можна, каб ні пальцам аб палец?

Дворнік, раптам як штосьці зразумеўшы, прапанаваў:

— Дык мо дзяркач свой табе перадаць? Махай, калі без работы не можаш.

— У ахвоту, братка!

— То, можа, і заўтра мяне падменіш? У мяне іншы клопат ёсць, я адарваўся б...

— І заўтра, братка, і паслязаўтра, і яшчэ дваццаць дзён,— шырока ўсміхнуўся Паўлюк.— На дваццаць чатыры дні пуцёўка.

— А ты... А ты, выбачай, не жартуеш?

— Якія жарты, чалавеча! Во так ранічкою выйду і памахаю тваім памялом на халадку. Ты мне толькі пакажы, дзе і што, а пасля ідзі, спраўляй свой клопат.

Добрыя дзве гадзіны махаў Паўлюк дзеркачом. Падмёў усё наўкол. Не толькі двор, дарожкі ў двары, прыступкі галоўнага ганка, але і тыльны дворык, і нават тратуар перад галоўным корпусам. Пасля сядзеў у двары і цешыўся са свае работы: гэта ж не толькі яму, а і ўсім, хто выходзіць сюды, прыемна, што паўсюль чысценька, утульна,святочна.

І назаўтра разам з усходам сонца шмараваў Паўлюк дзеркачом двор. І цэлы дзень быў у Паўлюка добры настрой. З добрым настроем ішоў ён і ванну прымаць.

Памятаючы пра тое, што гаварыў яму чарнігавец, не забыўся ўзяць з сабою рубель. І перад тым, як распранацца, падаў яго жанчыне, што спаласквала і пасля напаўняла ванну. Падаў і сказаў выбачліва:

— Вазьміце, калі ласка. Я ж і не ведаў, што вам трэба плаціць.

Жанчына, бы ашпараная, адскочыла ад яго, закрычала:

— Вы што, звар’яцелі? Якія грошы? Хто вам такое наплёў?

Выскачыўшы з кабіны, яна голасна сказала дзяжурнай сястры:

— Ну і вёска! Тыцкае няшчаснага рубля і кажа: я ж і не ведаў, што вам трэба плаціць... Плату знайшоў!

Хацеў Паўлюк пасля ванны падысці да тае кабеціны і растлумачыць, чаму ён тыцкаў, як яна сказала, таго рубля, але пасаромеўся, не падышоў. Ат, парашыў, лепш будзе, калі ён прамаўчыць, не стане напамінаць, хоць, падалося яму, пакрыўдзілася кабета не за тое, што даваў ёй рубля, а за тое, што даваў мала. А на чарнігаўца пакрыўдзіўся: ён жа яму не смаркач які, каб так па-дурному жартаваць...

Пасля гэтага без вялікае ахвоты, як і на кактэйлі, хадзіў Паўлюк і на ванны. Цераз сілу хадзіў. Прыйдзе, сядзе з краёчку і выглядвае, ці дзяжурыць тая кабеціна. Калі дзяжурыць, дык цаляе, каб хаця не яна налівала ў ванну таго цёплага і невядома чым карыснага нарзану. Перажываў, нерваваўся, але хадзіў. Бо як жа не пойдзеш? Толькі ж, бадай, дзеля гэтых самых нарзанных ваннаў і едуць сюды людзі за няблізкі свет. Усе навыперадкі хваляць гэты самы нарзан. Трэба і яму, значыцца, не быць за ўсіх разумнейшым і папрымаць ванны да канца, колькі іх яму прызначана.

Але дванаццаць прызначаных ваннаў ён усё ж не прыняў. Паляжаў у цёплым, ажно гарачым і не надта бурлівым нарзане ўсяго пяць разоў, бо прабыў у санаторыі дзесяць дзён — ванны доктарка прапісала прымаць цераз дзень. На адзінаццаты дзень, пасля гаворкі са сваёй маладзенькай і ласкавай доктаркай, ён паехаў з Кіславодска дадому. Зрэшты, не так пасля гаворкі з доктаркай, як з чарнігаўцам...

Доктарка ранічкою таго дня ўгледзела Паўлюка з дзеркачом. Яна спынілася, паглядзела на яго пільней, пасля, як не верачы сваім вачам, падышла да яго.

— Таварыш хворы, што гэта вы робіце? — спытала яна.

Паўлюк, не адчуваючы перад ёю аніякай сваёй віны, перапыніў работу, кіўнуў на дзяркач:

— А хіба вы не бачыце? Двор падмятаю.

— Бачыць-то бачу,— сказала доктарка,— але хацела б ведаць, чаму вы гэта робіце?

— Захацеў от і раблю,— адказаў, як умеў, як яно і на самой справе было.

— Таварыш хворы, як вас? Павел Іванавіч? — Доктарка чамусьці не ўспрыняла ягонай усмешкі.— Вы ж прыехалі лячыцца!

Паўлюк заківаў галавой:

— Дык я і лячуся, дачушка. Хіба ж гэта не лекі? Хіба зарадка на Храме паветра дакажа? Гадзінку-другую з дзеркачом у руках — лепшай зарадкі і не трэба.

— А дворнік дзе? — запытала яна, ужо чымсьці збянтэжаная.

— А няма. Я адпусціў яго. На ўсе дваццаць чатыры!

— Ой, Павел Іванавіч, Павел Іванавіч, дзіўны вы чалавек! — яна, нарэшце, таксама ўсміхнулася і пайшла.

А пасля яна паклікала яго праз сястрычку да сябе ў кабінет. Там памерала ціск, паслухала сэрца, пасля зняла кардыяграму. Сядзела, глядзела на яго, усміхалася, урэшце сказала:

— Усё добра, Павел Іванавіч, сэрца ваша ў мяне трывогі не выклікае... Але вы ўсё ж вярнулі б мятлу дворніку, га? Вы ж адпачыць прыехалі, падлячыцца. Мне, вашаму ўрачу, няёмка... Хворыя з вас пасміхваюцца, сёстры...

— А чаго? Чаму? Што ж я такое смешнае раблю?

— Ну хоць бы гэтае самае дворніцтва ваша ўзяць...

— І чаму гэта людзям муляе — не датумкаю,— паціснуў плячамі Паўлюк.

На гэтым і разышліся.

Не стрымаўся, расказаў Паўлюк пра гаворку з доктаркай у палаце. Палтавец з чарнігаўцам ад душы парагаталі. А каб што сказаць людскае, дык і не сказалі.

Толькі пасля, калі палтавец пайшоў на нейкую працэдуру, чарнігавец пашкадаваў ці, наадварот, паздзекаваўся з Паўлюка:

— Не крыўдуй, бацька, але ўрач праўду казала. Прыехаў лячыцца, дык лячыўся б. З цябе ж, бацька, усе смяюцца. Увесь санаторый. Калгаснік — ніхто інакш і не заве...

Паўлюк толькі і змог спытаць:

— А калі ж гэтае слова стала абразаю, га? Ды і не калгаснік я, чалавеча!

— Ат, бацька, ці ты прыкідваешся, ці не хочаш разумець,— адвярнуўся да сцяны чарнігавец.

Пасядзеў Паўлюк у палаце, падумаў, разважыў над тым, што пачуў, а пасля падняўся, зноў пайшоў да доктаркі і запатрабаваў неадкладна выпісаць яго з санаторыя па ўласнай ахвоце. Чаму — не стаў тлумачыць. Ёсць у яго гонар, і не дазволіць ён, Павел Іванавіч Лапатка, каб кожны смаркач, каб нейкі аплыўшы тлушчам дурань ці спешчаная альбо разбэшчаная кабетка — а іх уга колькі ў іхнім і ў іншых санаторыях, спешчаных, разбэшчаных, атлусцелых і зусім здаровых! — пагарджалі ім, пасміхваліся з яго...

У той жа дзень вечарам ён сядаў у цягнік. Сядаў і ўжо думаў пра тое, як прыедзе дадому, у Родзевічы, як здзівіць сваю старую, заявіўшыся раней часу. А яшчэ думаў пра тое, што абавязкова зойдзе ў Мінску да сына і раскажа яму, пісьменніку, як ён лячыўся ў Кіславодску ў санаторыі, як прыняў там пяць нарзанных ваннаў. Мо калі-небудзь сын напіша і пра гэта...


1986-1987?

Тэкст падаецца паводле выдання: Гіль М. Кім і Валерыя: Аповесці і апавяданні. - Мінск : Маст. літаратура, - 1988. - 270 с.