Ужо колькі год перад святам Восьмага сакавіка на мяне нападае бессань і знікае апетыт. «Што рабіць? Што прыдумаць такое незвычайнае, каб хоць раз у жыцці жонка пахваліла?» Больш ляныя і легкадумныя мужчыны бяруць з агульнай сямейнай касы грошы і купляюць духі, торты, панчохі. Калі мы толькі пажаніліся, так зрабіў і я. Мая Ліна зусім слушна заўважыла:
— Гэта, Жоржык, не падарунак! Бярэш мае грошы і купляеш мне... Шчыра дзякую!
Калі жонка называе мяне Жоржыкам, мне здаецца, што ў нутро маё залез вожык. Але я стрымліваю злосць і лагодна кажу:
— Але ж, любая мая Лінолія, грошы я ўзяў са сваёй зарплаты!
— З нашай, Жоржык! — паправіла мяне Ліпа.— А гэта значыць, і з маёй...
Падумаўшы, я пагадзіўся, што жонка мае рацыю.
На другі год я вырашыў паднесці падарунак сваёй вытворчасці! Набыў тоўстую кнігу карысных парад і на сотай старонцы прачытаў: «Цукровы пясок змяшаць з сырым яйкам, расцерці, дадаць соды, масла, усыпаць муку, замясіць...»
Калі я ў цукар убіў яйка, атрымаўся цвёрды, бурштынавы камяк. Ніякія масла і мука не ратавалі. Тады я пачаў выдумляць рэцэпт сам. Перш-наперш лінуў вады. Так, на вока. Мука размясілася, а бурштынавы камяк яшчэ больш зацвярдзеў. Тады я ўзяў таўкач і пачаў зацята біць непадатлівае цукровае яйка. Пырскі ляцелі ва ўсе бакі — я аж зажмурыўся. А калі расплюшчыў вочы, то ўбачыў, што сцяна, стол і акно залеплены цестам. Але не бяда, калі справа пайшла на лад! Я дадаў яшчэ мукі і малака. Падумаў і разбіў два яйкі. Зноў насыпаў цукру і ўзяўся за таўкач...
Праз тры гадзіны я зразумеў, што замест пясочнага торта атрымалася цагліна. З вялікім жалем я рассек яе на чатыры часткі і выкінуў праз адчыненую фортку на балкон. Тымі кавалкамі падавіўся, пэўна, не адзін верабей...
І ўсё ж Ліна здагадалася аб маёй падпольнай дзейнасці па слядах на сценах і акне.
— Вось бачыш, Жоржык,— зноў са шкадаваннем сказала яна.— Ты сапсаваў муку, яйкі, малако і масла. Адны страты... Няўжо ты ніколі не чытаў пра тое, што атрымлівалася, калі мужчыны браліся за жаночую працу?
Пра гэта я, вядома, чытаў. Але думаў, што ў мяне атрымаецца як след! Я ж набраўся з кніг такіх ведаў!
На другі год заняўся разьбой па дрэву. Вырашыў змайстраваць голуба з галубкай...
Калі жонка прыйшла з цырульні, я сядзеў на канапез забінтаванымі рукамі і заклееным носам.
— Божа! — усклікнула Ліна, ледзь пераступіўшы парог.— Ты з кватэры зрабіў дрывотнік... і
Пра мае фізічныя і душэўныя раны яна не сказала ні слова. Быццам іх зусім не было.
І так было кожны год. То гэта не так, то тое не гэтак. Нарэшце Ліна мяне проста папрасіла:
— Жоржык, не трэба ніякіх падарункаў. А то ты яшчэ ўздумаеш перамыць посуд. Не будзе ў чым есці...
— Што ж мне рабіць?
— Нічога. Проста ў гэты дзень будзем разам. Пойдзем у кіно, у тэатр, да знаёмых...
Ды бунтарская душа мая не змірылася з паражэннямі.
Перад сёлетнім святам я прачытаў каля сотні святочных апавяданняў. Але мне здалося, што ўсе яны безнадзейна ўстарэлі. У іх гаварылася, як няўдалыя мужчыны гатавалі, пяклі, смажылі, як куплялі не тое, што трэба, як разбівалі сабе лбы, бегаючы ў пошуках падарункаў... І нічога новага, вартага пераймання.
І я зноў пачаў прыдумляць падарункі сам. Спачатку вырашыў прысвяціць жонцы верш і надрукаваць яго хоць у раённай газеце. Першыя радкі даліся лёгка:
Была на гэта важная прычына,
Яе прынёс нам добры сакавік.
П’ю за цябе, шаноўная жанчына,
Мой мужны друг, мой слаўны працаўнік!..
Больш я не ведаў, як уславіць Ліну. «Можа, зноў падняць чарку за прыгажосць, за пяшчоту, за каханне?» — падумалася мне. Але ў такім разе выходзіла, што свята жаночае, а п’ю адзін я. Атрымлівалася не тое. Паэзія не давалася...
А дні беглі. Да свята заставаўся тыдзень.
І тут...
Неяк, ідучы з работы, я спыніўся ля вітрыны магазіна падарункаў. «Прыгожая сумачка — лепшы падарунак!» — прачытаў я і ўспомніў, што ў апошні час мая Ліна некалькі разоў намякала, што ў яе ўжо зусім старая сумачка. Ніяк не выпадае купіць новую. То часу няма, то грошай. Яшчэ жартавала, што час і грошы ніяк не збяруцца разам.
Нагледзеў самую танную — пяць рублёў сорак капеек. Яе я і павінен купіць, не ўзяўшы з дому ні капейкі! У гэтым быў увесь сакрэт. З дому — ні капейкі...
Я падлічыў, як пішуць газетчыкі, свае магчымасці. Калі тыдзень не пакурыць, то на адным «Беламоры» зберагу рубель пяцьдзесят чатыры капейкі. Ды яшчэ на абедах рублі чатыры. Вось табе і падарунак! Тыдзень можна абысціся без абеду, а з курывам сяк-так пераб’юся каля сяброў...
На другі дзень я ўзяў у Ліны звычайны дзённы ліміт на абед і пайшоў на працу. Тут яно і пачалося...
— Вось табе і на-а! — праз нейкі час сказаў я супрацоўніку, які сядзеў за суседнім сталом.— Забыўся дома папяросы. Гэта ж трэба! — і для пацверджання сказанага паляпаў рукамі па кішэнях. Гэта быў удалы прыём! Сусед даў закурыць. Потым другі раз, трэці. А ў час абедзеннага перапынку я хадзіў па вуліцы і насвістваў песню вадавоза.
На другі дзень выдумляць было цяжэй. Не мог жа я два дні запар забываць папяросы! Але і тут памог выпадак. Я заўважыў, як наш малодшы бухгалтар дастаў з кішэні пачак балгарскіх цыгарэт, падышоў да яго і працягнуў руку:
— Кажуць, што балгарскія лепшыя за нашы. Дай паспрабую пусціць дым...
У дванаццаць гадзін сказаў, што зусім не хочацца есці. Чытаў стары раман, у якім героі толькі тое і рабілі, што пілі бургундскае і елі шашлыкі. Аж занудзіла. Кінуў кнігу і выйшаў у калідор. Там, каля плеценага кошыка для папер, было з паўсотні недакуркаў ад цыгарэт. Трапляліся амаль цэлыя! Я сказаў, што гэта свінства — кідаць недакуркі на падлогу, сабраў іх у паперыну і, азірнуўшыся, уціснуў яе ў кішэню. Дома я цыгарэткі растрыбушыў і, калі хацелася курыць, круціў з газеты самакруткі.
У такіх пакутах прайшоў цэлы тыдзень. І вось яна, сумачка, у маіх руках!..
Раніцою Восьмага сакавіка я ўрачыста, са слязою на вачах, паднёс падарунак Ліне і ціха сказаў:
— Вось... Насі на здароўе...
Ліна схапіла падарунак, прыціснула да грудзей і шчыра адказала:
— Дзякуй! Гэта якраз тое, што трэба...
Потым пабегла ў другі пакой, адчыніла шафу, пералічыла грошы. Вярнулася яна з пахмурным, як ноч, тварам.
— Дзе ты ўзяў грошы?! — спытала яна.— Ты пачынаеш хаваць ад мяне заробак?
— Не, Лінолеум! — засмяяўся я.— Цэлы тыдзень эканоміў. Разумееш, не абедаў, не курыў...
— Дык ты яшчэ лжэш! — сумачка паляцела мне ў твар.— Увесь гэты тыдзень ад цябе несла гарам, як з тытунёвай фабрыкі! Ты пачаў хаваць ад мяне грошы?
Што гаварыла жонка далей, я не чуў — куляй выляцеў на вуліцу. Хаджу і разважаю: «Што можна прыдумаць яшчэ? На якую ахвяру пайсці?»
Вечная праблема!
1966