Гэта вы,
мне здаецца,
нядаўна сказалі?
Ці то ваша суседка
з паднятым брывом?
Адным, словам,
я чуў
кагадзе
ў гэтай залі,
Што вясна не прыносіць
ні дум,
ні трывог.
Я лічыў бы за жарт
гэтай прыкрасці выраз,
Каб, напоперак думкам
і волі самой,
Аж спадыспаду дзён
у вялізманы вобраз
не вырас
Дзень маленства майго
і вясновых самот.
Я згадаў,
як гайсала
галоднае рэха
Па парожніх свірнах...
І каб толькі пражыць —
Уздзіралі на корм
абымшэлыя стрэхі
Перад тым,
як пачнуць
аплываць капяжы.
Я збіраў басанож
крапіву каля плоту
Перад тым,
як зямля наліецца цяплом...
Можа, вы
і не ведалі
гэтых клапотаў,
А для нас яно —
нашым маленствам было.
І таму
хлапчукамі
ў семнаццатым годзе,
Занядбаўшы забавы,
не знаючы сну,
Мы галодную восень
пры халоднай пагодзе
Сустракалі,
як лепшую
нашу вясну.
Ды нашто перагортваць
старонкі гісторыі,
Калі дзеі сучаснасці
катуюць нас!
Я хачу расказаць,
як няўгойнае гора
Залячыла надзеяй
вялікай
вясна.
Дзесьці блізка зусім
адзінокая маці
Абабіла парогі
пастарункаў
і гмін...
Засталася на ўцеху
вяроўка у хаце,
Бо навекі засуджаны
быў яе сын.
І яна,
што сваю
аднастайную сцежку
Пратаптала
праз гора,
нядолю
і жвір,
І яна
загубіла
апошнюю
ўсмешку,
Без каторай нікому
не суджана жыць.
І на цягу начэй,
да вар’яцтва бяссонных,
Калі месяц
над полем
аснежаным
стыў,
Яна білася ў роспачы —
дзікай,
шалёнай,
І чытала на памяць
ад сына лісты:
— Сынку...
Сынку...
Ты пішаш:
«Мужайся!»
Абяцаеш вярнуцца
дваццатай вясной...
Покуль тая паводка —
паводкаю жалю
Захлынецца жыццё маё,
добранькі мой!
Хіба ж выцерпіць
гэтае
маці пакорна,
Доляй выкляты,
любы мой сын? —
І, звіваючы рукі,
рыдаючы горна,
Яна доўга глядзела
кудысь ўдалячынь.
Так было,
калі краем
хадзіла зіма,
Калі біліся
цені
і вецер
у хату,
Калі дрэвы,
узняўшы
галіны наўзмах,
Вартавалі дарогі
ў адзенні
кашлатым.
А пазней,
напрадвесні,
калі уначы
Варушыліся дрэвы,
збіраліся ў сад,
Калі бразгалі
звонка
вяснянак ключы,—
Сын да маткі
таемна
пісаў:
— Маці...
Матанька...
Надзялі мяне сілай!
Дай мне дужасць
разбіць
мураваныя сцены!
Я сягоння пачуў,
калі ты галасіла...
Галасі ж,
галасі,
каб рыдала каменне!
Бурны подых вясны
мне прыносіць твой голас.
І ці знаеш,
як жудасна
хочацца жыць,
Калі скрозь
наліваецца сілаю
поле,
Калі скрозь
аплываюць
са стрэх капяжы!
Станеш вечарам,
клічаш, клічаш
Праз турэмныя краты
сваю маладосць,
І яна
з далячынь,
быццам гул навальнічны,
Адгукаецца рэхам
і прыходзіць,
як госць.
Значыць,
вырасце,
чую,
такая адвага,
Што на волю
з каменных муроў
правядзе.
Вельмі просты наш план,
і з халоднай развагай
Мы рыхтуем
сваё вызваленне
штодзень.
Без ключоў адамкнём
заржавелыя дзверы
Перад тым, як зусім
аплывуць капяжы.
І прыйду да цябе,
поўны сілы і веры,
Каб ізноўку
за волю змагацца
і жыць.
Гэтак сын абяцаў
на мінулым прадвесні,
І ніхто не разважыў,
што гэта вясна
Напляла дзікіх планаў,
каторых не здзейсніць,
Пра каторыя
вязні
адно толькі сняць.
Але ж сталася штосьці
на свеце
такое,
Што навалай шумяць
напрадвесні лясы.
І самотная маці
з халодным спакоем
І дагэтуль чакае,
што вернецца сын.
Дзе ж ёй ведаць,
старой,
што не шэнціла сыну
Перайсці цераз сцены
Лукішскі астрог
І што сын —
вось за гэты
адважны учынак —
Быў павешан
у ліку
другіх чатырох
Так бывае...
А вы мне
нядаўна сказалі
Ці то ваша суседка
з падпятым брывом...
Адным словам,
я чуў
кагадзе
ў гэтай залі,
Што вясна не прыносіць
ні дум,
ні трывог.
Я
жыццём
безыменным сваім
пратэстую
І надзею,
як тая матуля,
рашчу,
Што мы стрэнем яе,
вясну маладую —
Рэвалюцыю свету,
каторай не ўшчуць.
Яна прыйдзе
пасля баявога прадвесня,
Яна стане
на ўсіх
скрыжаваннях дарог,
Яна будзе гучаць,
як магутная песня,
Поўным голасам дум
і вялікіх трывог.
1932 г.