epub
 
падключыць
слоўнікі

Піліп Пестрак

Лясная песня

Партызан Сцяпан Хомчык, ідучы з вёскі ў лагер, сеў ля дарогі пераабуцца. Дарога вілася праз густы выносны лес. Сосны перамешваліся з дубамі і бярозамі, а ўнізе - арэшнік, шыпшына і, урэшце, ягаднік ростам па калені. Пераабуўшыся, Хомчык прылёг, закурыў, і яму прыемна было адчуваць веліч, дрымучасць лесу.

Быў позні ранак, але ў лесе яшчэ стаяла свежасць - туманы сплылі нядаўна.

Недалёка, па той бок дарогі, нехта заспяваў. Пачуўся жаночы пераліўны голас. Хомчыку здалося, што ён ужо слухаў падобныя напевы недзе ў далёкім мінулым. Цяпер гэты напеў стаў выклікаць у яго памяці знаёмыя вобразы з жыцця ў роднай вёсцы.

«Як гэта ўсё здаецца даўнім...» - падумаў ён, ловячы мелодыю.

А песня набліжалася. І, урэшце, з гушчыні лесу на ягадную паляну пры дарозе выйшла маладзіца з пляцёнкай за плячыма і прывязаным да хвартуха збанком. Яна павесіла пляцёнку, засланую лістамі папараці, на галіну невялікай бярозкі і сама нагнулася да ягад.

Хомчык ляжаў, не варушыўся. Маладзіца, збіраючы ягады, спявала ўпаўголаса.

Хомчык прыглядаўся да яе і слухаў. Слухаў не толькі мелодыю, але і словы. Нейкая дзіўная песня - і ласкавая і разам страшная.

 

Не шумі ты, лес, цё-ёмнай но-очкаю...

Не заві мяне-е-е, муж, сваёй жонкаю-ю-ю...

 

«Фу, гэта дык песня», - падумаў Хомчык.

 

Я й прыгожая, я й удалая,

Як бярозанька, маладжавая...

 

Хомчык змерыў вокам маладзіцу з галавы да ног і ўсміхнуўся: «Так, яна, як бярозанька».

 

А ты б'еш мяне, колькі хочацца,

І з вачэй маіх слёзы коцяцца...

 

«Гэта ўжо ні к чаму, - думаў Хомчык... - Які дурань можа біць такую?» - Як бы нешта вострае кальнула ў сэрца Хомчыку. Ён хацеў падняцца, але яна спявала далей:

 

Ой, пайду я ў лес, там загінуся,

Ад цябе навек я адкінуся.

 

- І правільна... - амаль не ўголас сказаў Хомчык. Маладзіца выпрасталася і спявала ўжо на ўвесь голас - вось зусім блізка ля Хомчыка:

 

Не шукай мяне ты з расіцаю,

Не гукай мяне над крыніцаю...

 

- Аб кім жа так спяваеш? - раптам спытаўся Хомчык.

Маладзіца крутнулася ўбок, крыкнуўшы «ой», і збялела:

- Хто вы? Ой, як жа я спалохалася... Сэрца калоціцца... Хто вы, пытаюся?

У Хомчыка ад усмешкі прыгнуўся яго крыху дзюбаты нос, шэрыя вялікія вочы жыва забегалі.

- Не бойся, не бойся, - нібы разважаючы, сказаў Хомчык. - Я свой, свой. Сама ведаеш, што тут ні паліцыі, ні немцаў няма, а толькі партызаны.

Маладзіца паглядзела на тую чорную мецінку на выцвілай шапцы Хомчыка, дзе была некалі пяцікутка-зорачка.

- А хто ж вас адразу разбярэ? Але ж і спалохалася... Проста, як у зямлю ўрасла...

Яна паправіла хустку, абцягнула кофтачку. З-пад хусткі відаць былі цёмныя валасы. Даўгаваты твар з выпуклым ілбом, а пад тонкімі доўгімі брывамі вялікія вочы невыразнага колеру. Яны, здаецца, мянялі свой колер - то цямнелі, то рабіліся шэрымі. Моцны румянец на шчоках, змешаны з загарам, нагадваў лясную прыроду, поўную паху траў і дрэў. Сакавітыя вусны пры ўсмешпы пад крыху задзёртым носам паказвалі радок белых зубоў.

Гэта была сіла і краса ад зямлі і лесу.

- Прысядзь, - сказаў Хомчык.

- Няма часу. Трэба спяшацца дадому. Позна ўжо, хату адну пакінула.

- А што, хіба ў цябе нікога няма?

- Няма. Жыву адна, як ведзьма, у лесе.

- Як у лесе? А не ў вёсцы?

- Мая хата ў самым лесе, крыху ў баку ад вёскі.

- Ты замужняя?

- Была. А цяпер - не.

- А дзе муж?

- Памёр... - сказала і нахмурылася, - туды яму і дарога.

- Што так?

- Дрэнны быў... Не любіла я яго. Шалёны быў, брыдкі. Біў мяне часта... Маладосць папсавала праз яго.

- Ага, вось чаму ты і песню такую спяваеш.

- Песня не мною зложана... Старая гэта песня... Яшчэ мая маці яе спявала... Трэба ісці дахаты... - сказала і пайшла да бярозкі па пляцёнку, амаль што поўную ягад. Затым вярнулася да Хомчыка, які ўвесь час назіраў за ёй. І дзіўнае рабілася ў душы Хомчыка. Уварвалася нейкая цеплыня і прыціхла там, стаілася. Былі такія хвіліны, што яму хацелася ўзяць гэтую лясную жанчыну на рукі і панесці невядома куды, але Хомчык зараз жа засаромеўся такіх думак.

- А чаму не выходзіш замуж? - спытаўся ён.

- Не хачу. Астрашылася аднаго замужжа і больш не хачу. Мусіць, мая доля такая. Ну, бывайце. Наце вам ягад на дарогу!

Хомчык устаў. Па салдацкай звычцы працягнуў пальцамі па поясу і паправіў гімнасцёрку. Ускінуў на плечы аўтамат і ўзяў ягады з рук маладзіцы.

- Э-э-х, ты... - уздыхнуў, - марнуеш сваю маладосць...

- Не я вінавата... Скаламуцілі жыццё бацькі, радня... Ну, бывайце, шчаслівай вам дарогі... Баюся, каб хто ў хату не ўлез. Пабягу...

- А як цябе завуць?

- Мяне? Аксеня... Дземяновіч...

- Ну, бывай... Дзякую за ягады.

Разышліся ў процілеглыя бакі. Хомчык ішоў адзін лясной дарогай задумёны. Часамі паціраў сабе лоб і разважаў: «Праўда гэта ўсё было ці казка?» Здалёку данеслася песня. Хомчык стаў і паслухаў. «Так, тая самая песня»... - падумаў ён і пакруціў галавою.

 

Група партызан - дзесяць падвод - ехала ў вёску памагчы сялянам заараць зямлю пад жыта. Сярод іх быў і Сцяпан Хомчык. У яго на возе нават ляжаў плуг. Калі толькі наблізіліся да вёскі, Хомчык у першага сустрэчнага хлопца-пастушка папытаўся, дзе жыве Аксеня Дземяновіч. Хлопец паказаў дарогу, і Хомчык зараз жа звярнуў направа краем лесу. Сама вёска засталася ад дарогі ўлева. Уехаў у малады сасоннік і падумаў нават, можа хлопец яго ашукаў, бо некранутасць, гушчыня маладога сасонніку ніяк не нагадвала таго, каб тут было якое-небудзь жыллё. Але сасоннік скончыўся, і паказалася палянка. На ёй - агарод, абнесены плотам з жэрдак. Грушкі, слівы, вішні стаялі пры травяністай дарожцы, якая вяла на падворак. Тырчаў журавель студні, а збоку хлевушок амаль што хаваўся ў сланечніках. Злева ад яго - хата з увагнутай саламянай страхою, маленькімі аконцамі і шырокай прызбай. Гэта была не хата, а хатка, як з казкі, - на курыных ножках. Яе акенцы глядзелі праз агарод проста ў лес, які шумеў тут жа за хлевушком. Па другі бок хаты, за яе глухою сцяною, адкрывалася поле. Супроць пярэдняй сцяны, дзе было толькі адно акно, стаяла старая разложыстая груша, а пад самым акном кветкі, збоку лапушыўся куст бэзу, а недалёка ад яго харашылася мальва. Збуцвелы плоцік агароджваў гэты сцішны гародчык аж па самую грушу.

Ля парога расла высокая бяроза, якая сваім галлём завешвала амаль усю шырыню падворка. Сюды і пад'ехаў Хомчык. Дым віўся з ледзь прыкметнага над страхою коміна. На бярозе і грушы шумела птаства. Блішчэла раса на агародніне: на агурках, гарбузах, моркве, на чырвоным маку.

З хаты выйшла Аксеня. Яна была ў саматканай сарочцы з вышытымі рукавамі вышэй локця і босая; белая хустка, завязаная наспех, спаўзала на патыліцу. Усё гаварыла за тое, што гаспадыня ўвіхаецца ля печы і спяшаецца.

- Добры дзень!.. - прамовіў Хомчык.

- Добры дзень... Куды ж гэта так рана? - спыталася Аксеня і зараз жа пальцамі памацала гузікі на грудзях, правярала, ці зашпілена сарочка. Аксеня была крыху збянтэжана. Вочы яе з бляскам бегалі пад густымі брывамі. Хомчыку не зусім спадабалася такое пытанне - ну, як гэта яна не здагадаецца, чаго прыехаў?

- Зямля ў цябе ёсць? - спытаўся.

- Ёсць... - адказала.

- Араць яе трэба?

- Трэба, - кіўнула, і вусны расплыліся ва ўсмешцы.

- Ну, дык вось я і прыехаў араць, - сказаў Хомчык засмяяўшыся. Аксеня яшчэ больш зачырванелася.

- А божа, адкуль такое шчасце? Ці ж я спадзявалася? Злазьце з воза хутчэй, распрагайце коні, няхай папасуцца на падворку. - Яна кінулася было распрагаць сама, але Хомчык ёй не даў.

- Распрагу сам. У цябе ёсць свая работа.

Распрогшы коней і прывязаўшы іх між слівак і вішань, Хомчык зайшоў у хату. За маленькаю адгародачкай была кухня. Праход у пярэднюю быў завешан кужэльнай занавессю. Туды папрасіла прайсці Хомчыка Аксеня. Хомчык увайшоў у паўзмрочную таксама невялічкую пярэднюю, чыста прыбраную і ўтульную. Насупраць на сцяне вісела вялікае люстра, за яго былі заткнуты пучкі сушаных кветак, перамешаных з каноплямі і лёнам. Збоку - фатаграфіі ў рамках. У пярэднім кутку над сталом невялічкі абразок, прыбраны ручніком. Пры сцяне жалезны ложак, засцелены саматканай коўдрай у светла-блакітных колерах. Хомчык павесіў аўтамат на драўляны крук і, распрануўшыся, стаў перад люстрам прычэсвацца. Калі ён пачуў, як Аксеня на падворку клікала курэй і ўбачыў, як яна мільганула ў акно, выйшаў з хаты.

- Вось што, Аксеня, - у мяне коні і плуг. Ад цябе патрабуюцца пастронкі і ворчыкі.

- Знайду, усё знайду, - сказала яна прыпыніўшыся. - А вы адпачывайце, яшчэ маем час. Як паснедаем, тады...

- Не, не - давай зараз... Адпачываць мы, дарагая, адвучыліся.

Праз хвілін пяць Аксеня вынесла з хлява пастронкі з ворчыкамі. Хомчык пачаў рыхтаваць плуг.

На снеданне яна паставіла на стол салёныя агуркі з бульбай, потым сала з блінамі, сырам і малаком. Прынесла з каморы бутэльку гарэлкі, настоенай на вішні.

Хомчык не хацеў адзін есці, пратэставаў, аж пакуль не прымусіў Аксеню снедаць разам.

- Ну, то добра, зараз сяду, зараз. - Яна выйшла ў сенцы і хутка вярнулася прыбраная па-святочнаму. І белая кофта з рукавамі па локці, і чорная шарсцяная спадніца, і белая хустка надавалі ёй прывабны выгляд. Села яна за стол, заружавелася, як кветка. Спачатку Хомчык не адважыўся ўзняць на яе вочы - быў неяк прыдаўлены яе прысутнасцю... З гэтага ўсяго.. заўзята рвануў чарку гарэлкі, чокнуўшыся з Аксеняй.

- А вы ешце, ешце... - запрашала яна.

- А ты мяне не заві на «вы», - сказаў Хомчык, - а проста, на «ты».

- Як жа... Я вас паважаю. Вы ж нашы і абаронцы і аратыя.

Хутка выехалі ў поле. Аксеня паказала, дзе араць. Хомчык закінуў аўтамат за плечы і ўзяўся за плуг. Коні, адвыклыя ад плуга, сталі крывіць баразну.

- Давайце я буду паводзіць, - сказала Аксеня і ўзялася за павадкі аброці. Плуг пайшоў роўна, адвальваючы скібы цёплай, бурай зямлі. Аксеня, адвярнуўшыся, сказала: - Нашто ты стрэльбу павесіў на плечы? Гэта ж цяжка...

Сказаўшы «ты», яна крыху сумелася. Бліснула вачыма, усміхнулася.

- Зброі нам кідаць нельга. Вайна.

- То дай хоць я паднясу трохі...

- Каб ты ўмела страляць, даў бы, а так - не магу. Стрэльба, - усміхнуўся Хомчык, - мне не перашкаджае...

Коні ступалі бойка, а побач ішла Аксеня, ішла роўнаю, павольнаю хадою.

Вецер раздуваў грывы коней і свежым струменем плыў ля вушэй Хомчыка. Прад яго вачыма мільгацеў белы фартушок Аксені.

Шуршэла зямля пад плугам.

Хомчык, ідучы за гэтай жанчынай, мог бы і забыцца, што ён партызан, што на свеце вайна. Але плечы муляў аўтамат. Час ад часу даносілася страляніна: партызаны ў лагеры выпрабоўвалі зброю. Ззаду ў свежай баразне дзяўблі раллю вароны, вецер падуваў недзе, здаецца, з сінявы нябёс. Цёмны лес атуляў поле высокаю сцяною. Здавалася, што гэта мірны куточак зямлі, які адрэзаны ад свету і жыве сваімі законамі, сваёй штодзённай ціхаю плынню. Каб не далёкі недзе гул самалётаў, каб не праезды партызан, не страляніна, можна было б сказаць, што на свеце ўсё ідзе ціха і мірна.

Калі сонца паднялося высока над лесам і сагнала расу, верхам на кані аб'язджаў поле камісар атрада - правяраў, як працуюць партызаны. Едучы ўскраінай лесу, ён наблізіўся да Хомчыка і Аксені.

- Як працуецца, Хомчык?

- Добра, таварыш камісар.

Камісар глянуў на Аксеню і, усміхнуўшыся, сказаў:

- Ну, я думаю, што добра... Маеш такую гаспадыню, што ні ў казцы сказаць, ні пяром апісаць...

Аксеня пачырванела і адказала:

- Жартуеце, таварыш...

- Вось што, - зварочваючыся да Аксені, сказаў камісар сур'ёзна, - калі ён вам дрэнна будзе рабіць, прыдзеце і заявіце мне...

- Ды ў мяне і работы нямнога...

- Усё будзе як мае быць, таварыш камісар.

- Ну, глядзі... - Камісар сцебануў каня.

Хомчык завярнуўся, усадзіў плуг у зямлю і спыніў коней.

- Адпачнём, Аксеня, вось пад гэтым дубком, закурым, хай коні перадыхнуць, - і ўзяўшы Аксеню пад руку, ён павёў яе ў цянёк. Яны селі.

- Ты бойкая песні спяваць, а вось мужчын баішся...

- Дый такі баюся...

- Ты вырасла, як дзічка ў лесе... Яна і цвіце і калючая...

- Не, я не калючая...

Скруціўшы папяросу, Хомчык стаў красаць агонь. Яна склала паперу і завязвала яго кашпук.

- Нехарошы ў цябе капшук...

- Гэты капшук, як маё жыццё... Бачыш, не нажыў сабе яшчэ ніякай Аксені, каб пашыла лепшы...

- Ой, у вас можа многа было гэтых Аксеняў...

- Клянуся, галубка, што не... Не было часу. То навука, то ваенная служба, то вайна вось... Так і памрэш без Аксені.

- Ну, яно можа быць і так, але штосьці не верыцца.

- Вер не вер, а гэта так... Вось скончым вайну, тады ажанюся.

Аксеня аглянулася ў лес і сказала:

- Трэба ісці чабру, сунічніку назбіраць, увечары чаю наварым.

- А цукру дзе возьмеш?..

Аксеня ўскінула вачыма на Хомчыка і хутка іх адвяла ўбок.

- Для цябе знойдзецца, - сказала гулліва і скочыла з месца. Хомчык ляжаў і курыў. І зноў, як тады, данеслася песня. Хомчык заварушыўся і азірнуўся на лес. Чамусьці пацягнуў шапку за казырок, і, націснуўшы цясней на лоб, устаў і падаўся на песню. Зноў спалохаў Аксеню, як тады. Але цяпер абое рассмяяліся.

- Прыйшоў памагчы табе рваць... Не пярэчыш?

Яна прадаўжала песню:

 

Ой, за лесам, за ракою,

Там Марыся жыта жала,

У правай ручцы серп дзяржала...

 

Хомчык, забегшы за куст, трапіў на шырокую купіну чабру і стаў ірваць яго спрытна.

Хутка нарваў цэлае бярэмя.

- На, бачыш, як скора...

- Ой, ці ж так ірвуць? Цэлае бярэмя з травою.

- Нічога, дома перабярэш. Хадзем да коней... Давай бягом, хто хутчэй...

Аксеня зірнула, адвярнуўшыся, на Хомчыка і з месца шуганула праз кусты. Хомчык за ёю. Перад вачыма мільганула ў лісці белая хустка. Хомчык прыбавіў ходу і, даганяючы Аксеню, абхапіў яе рукамі. Яна ўскрыкнула і затрапяталася, як вялікая птушка, у дужых руках Хомчыка...

Увечары, калі над лесам і над хаткай застыў статак хмар, Аксеня падала Хомчыку чыстую бялізну. На каўняры сарочкі і на грудзях цягнуліся стужачкі вышывак. Прынесла яму чыстыя, мяккія анучы на ногі. Запрасіла памыцца ля студні.

- Або, як хочаш, ідзі ў крыніцу. Тут у лесе ёсць брод недалёка... Але цяпер камароў многа, так што мыйся тут.

Памылася і сама. Хомчык бачыў, як яна распусціла свае багатыя валасы, якія закрывалі спіну. Расчасала іх у просты радок, сабраўшы на патыліцы ў вялікі скрутак. Хадзіла без хусткі.

Распалілі агонь на падворку і варылі вячэру, седзячы пад грушай-дзічкай ля плота.

- Ну, як мог цябе не шанаваць твой муж? - сказаў Хомчык. - Я яго застрэліў бы, нягодніка.

- Мой муж - гэта было цэлае няшчасце. Такі гультай і раўнівы... Не жыў, а гніў... І мяне хацеў згнаіць. Я ўцякала ад яго...

У цэбры ля студні мокла лаза. Хомчык узяўся абрэзваць яе, раўняць і плесці лапці.

Рабіў ён гэта хутка і спрытна. Аксеня аж здзівілася:

- Хутка робіш, хутка... Рукі твае ўвішныя...

- Дай памеру, - сказаў Хомчык і прымерыў ёй лапаць да нагі.

- Ой, не чапайся! - крыкнула Аксеня.

- Што з табо-о-ю? - працягнуў Хомчык у нос.

Яна патузала яго за вуха:

- А казаў, што ніякіх Аксеняў не меў...

- Не меў, даю слова, не меў, - сур'ёзна глянуў на Аксеню Хомчык.

...Так прайшло некалькі дзён. Аксеня звала Хомчыка ўжо не Сцяпанам, а Сцяпанкам. «Можа, табе, Сцяпанка, тое, можа, другое. Хадзі сюды, сядзь, адпачні трохі. Ух, як жа ты ўспацеў...» - і абцірала яму твар сваім фартухом. А Сцяпанка, узараўшы поле Аксені і яшчэ тром сем'ям, стаў хадзіць з ёю на касьбу. Касілі недалёка ад хаты. Там Хомчык пабудаваў шалаш. Дома агледзеў хлевушок, паправіў комін у хаце, дзе што прыгарадзіў. Калі Аксеня, напрыклад, мыла бялізну, ён рыхтаваў ёй ваду. Нават грады палолі разам і тачок зрабілі на падворку для малацьбы, абгарадзіўшы яго дошкамі. Адзін раз Аксеня сказала:

- Сцяпанка, зрабі дзве грабёнкі на ягады - мне адну і сабе.

- Што за грабёнкі? Не ведаю... У нас ягады збіраюць проста рукамі.

- А ў нас робяць і грабёнкі. Я табе пакажу як.

Ён зрабіў дзве грабёнкі, і яны аднойчы раніцай пайшлі па ягады.

Сонца плыло яшчэ за лесам. Яно прасочвала свае праменні праз гушчыню і пырскала іх на росныя травы.

Калі яны выйшлі на дарогу, Аксеня, прыклаўшы далоні да вуснаў, гукнула на ўсю моц сваіх грудзей. Рэха пакацілася на тысячу таноў і замерла недзе ў далёкай гушчыні. Аксеня ўдарыла ў прыпеўкі:

 

Не дай божа, не дай божа

Недаростачка любіць,

Нагінацца цалавацца

Ажно спіначка баліць.

 

Хомчык зарагатаў, а з ім і яна.

- Хіба ж гэта не на мой рахунак? - сказаў Хомчык і абвіў рукою яе моцны стан. Яна не баранілася, а толькі сказала: «Пусці, а то хто ўбачыць». І спявала далей:

 

З-пад бярозы маёй

Пазірнула сонца, -

Ой, ці ты, ці не ты

Глянуў у аконца?

 

Ішлі бадзёра, не чулі ног пад сабою.

- Нутро ты выварочваеш сваімі песнямі, - сказаў Хомчык, які ішоў побач з паднятай галавой і адчуваў, як яму робіцца хораша.

Аксеня раптам сціхла і абвіла рукамі яго шыю. Хомчык толькі паспеў адчуць дотык яе рук - свежых, крамяных, як і яна ўся.

...Збіраючы ягады, у гутарцы і смеху яны не заўважылі, што неба стала зацягвацца хмарамі. Парнасць паплыла па зямлі. Далёка глуха прагудзеў гром. Толькі тады яны сталі прыслухоўвацца, але збіралі ягады далей. У лесе зрабілася ціха. Гром прагучэў бліжэй.

- Хадзем, Сцяпанка, а то будзе дождж, - сказала Аксеня і хутка пайшла па пляцёнку, якая вісела на галіне дубка.

- Ды пачакай крыху... Бачыш, колькі ягад. Адыходзіць нават не хочацца. І «машынка» добра рве.

Вецер здалёк шолахам праляцеў па лісцях, і на хвіліну зноў зрабілася ціха. Затым другая хваля рванула і нагнула дрэвы.

- Ці я не казала? - прамовіла Аксеня. - Хутчэй хадзем...

Пачалі падаць вялікія кроплі дажджу.

- Бяжым у шалаш! - крыкнуў Хомчык, і яны павярнулі ўправа напрасткі праз лес. Па лесе ўжо імчаўся гул - пачалася навальніца. Чорная хмара пагрозліва плыла над галовамі. Маланка разрэзала неба залатым зігзагам. Прарваўся, аглушаючы, гром, і лівень хлынуў на лес.

- Хутчэй да шалаша! - крычаў Хомчык, бегучы між кустоў з пляцёнкай за плячыма.

Убеглі ў шалаш і пападалі на сена. Аддыхаліся, гледзячы адно другому ў вочы.

- А што... Я казала хутчэй, не паслухаў. Вось і памыліся.

- Ну, падумаеш. Глупства!..

А лівень паласаваў па сенажатнай палянцы, і вецер гнуў дрэвы на дрэвы.

У Аксені шчокі сталі свежымі, злёгку ружовымі, мокрыя пасмы валасоў прыліплі да скроняў. Вочы пацямнелі, а бровы былі быццам насвежа праведзены тонкім мазком мастака.

Хомчык выцер рукавом гімнасцёркі свой твар, пачаў раўняць сена, больш падсцілаючы над бок. Скончыўшы, абхапіў Аксеню рукамі і заглянуў у вочы, як у бездань ляснога возера.

- Дзе ты такая радзілася, скажы? У сне б цябе толькі бачыць! І мне часам не верыцца, праўда гэта ці сон.

- Табе толькі здаецца. Я такая, як і ўсе, - адказала яна, папраўляючы яму валасы за вухам. - Ты вось прыйшоў і ажывіў маё жыццё. Я думала, што ўжо застыну.

- Чаму да цябе ніхто не заляцаўся?

- Заляцаліся. От, я не папускалася. У вёсцы казалі, што я першага мужа звяла са свету, што жыву, як ведзьма-чараўніца, у лесе... Ты вось нейкі не такі, як іншыя, не хуліганіў са мною...

Яна пяшчотна пагладзіла яго па шчацэ. Хомчык глядзеў, анямеўшы, а вусны самі расплываліся ва ўсмешку. Раптам, забыўшыся на ўсё, ён стаў цалаваць яе....

Дождж ліў струменямі, недзе ў лажбінках булькала вада, шуршэлі мокрыя лісці дрэў за шалашом. Хмары хутка плылі па небе, а з імі ўцякаў і дождж з далёкімі раскатамі грому.

 

Падвечар таго самага дня, калі напоеныя вадою зямля і дрэвы ў цішыні грэліся пад сонцам, прыйшоў да Хомчыка старшы групы, якая працавала з коньмі на полі.

Хомчык толькі што вярнуўся ад коней з лесу і прысеў ля Аксені, якая рыхтавала агуркі да засолу.

- Ну, Хомчык, канец, брат, нашай рабоце, - сказаў старшы, смуглявы чорнавалосы данскі казак Кавягін. - Так мы і ваяваць забудзем, адвучымся...

Аксеня глянула знізу ўверх на Кавягіна і апусціла галаву.

- Хадзі, брат, сюды на хвіліну, штосьці табе скажу, - паклікаў Кавягін Хомчыка.

Яны адышліся аж на дарожку пад сліўкі і некаторы час аб нечым гутарылі.

Аксеня час ад часу паглядала ў той бок. Трывога адбілася ў яе на твары, і рукі ўжо неяк неахвотна гарнуліся да працы.

Кавягін развітаўся з Хомчыкам і спешна адышоў.

- Іду па коні, Аксеня! - сказаў Хомчык, падыходзячы. - Зараз жа трэба ехаць у лагер. Такі загад камандавання.

Аксеня зірнула на падворак і маўчала, апусціўшы вочы. Урэшце знайшлася на словы:

- Ну што ж... Вайна, саколік... Нічога не зробіш.

Хомчык адчуваў, што адбывалася ў яе ў душы. Бачыў, як яна змагаецца з наплывам пачуццяў. Яму зрабілася неймаверна шкада гэтай цудоўнай жанчыны. Сеў, абняў яе, ціха і моцна прыгарнуўшы да сябе, пацалаваў...

- Не тужы, Аксеня... - ціха прамовіў ён і, ускочыўшы з месца, накіраваўся ў лес.

Аксеня выцерла слёзы фартухом і пайшла ў хату.

...Коні стаялі запрэжаныя. Аксеня клала на воз мяшок і торбы: быў там хлеб, сала, сушаны сыр, дзве змены бялізны і нават клубочак нітак з іголкай.

Праводзіла яго праз увесь сасоннік аж да канца. Пры развітанні спыталася:

- Няўжо ж такі ніколі не заглянеш? Хіба куды ад'едзеце адгэтуль?

- Добра яшчэ не ведаю. Здаецца, што ад'едзем, дарагая. Але гэта ненадоўга. Сюды потым усё роўна вернемся. Чуваць нешта пра блакаду, Аксеня... Але яшчэ добра не ведаю...

- Забяры мяне з сабою. Чаго мне цяпер жыць адной?

Хомчык падумаў: «Цяжка гэта...»

- Пагавару з камандзірам... Бывай, дарагая, не тужы. Я заўтра пастараюся падскочыць да цябе.

Аксеня ішла назад праз сасоннік, і крыху блыталіся яе ногі. Не чула шуму птушак, якім абгалошваўся абмыты дажджом сасоннік. Калі яна апынулася на сваім падворку, упершыню адчула цяжар адзіноцтва. І бяроза, і груша, і хатка - усё глядзела на яе ціхім сумным вокам. Яна ўвайшла ў хату, упала галавою на падушку і заплакала.

Назаўтра быў ветраны дзень. Вялікія хмары плылі адна за другою і часам закрывалі сонца. Хомчык прыехаў да Аксені пасля абеду верхам. Спяшаўся, нават не хацеў паесці, але Аксіня ўпрасіла. Сама яна выглядала прыбітай, зхварэлай.

- Цяпер, дарагая, і не ведаю, калі да цябе вярнуся, - сказаў Хомчык, развітваючыся з Аксеняй. - Сіла вялікая немцаў ідзе на блакаду, аж сорак чатыры тысячы. Будзем разбівацца на дробныя групы і манеўраваць... Трэба насельніцтва падрыхтаваць, каб закопвала ў зямлю сваё дабро. І ты зрабі тое самае. Старайся схавацца, каб немцы не забілі... Яны будуць паліць вёскі... Трэба, каб усе ведалі аб гэтым.

Аксеня тулілася да грудзей Хомчыка і казала:

- Вазьмі мяне з сабою...

- Не тужы... Сустрэнемся... Я цябе не забуду. - І, тулячы апошні раз Аксеню да сябе, ён прыклаў свае вусны да яе вуха і шапнуў: - Не забудзь, дарагая, што я табе казаў учора... Глядзі, не губі... Радзі...

Яна прыпала тварам Хомчыку да грудзей і слухала яго сэрца.

- Яшчэ раз кажу, не забудзь. Я вярнуся... - сказаў ён перад тым, як ускочыць на каня.

Конь з месца паплыў па дарожцы між вішань і слівак шырокаю, плаўнаю рыссю... Яго праводзіў засмучаны позірк Аксені.

 

1947 г.


жнівень 1946; 1948

Тэкст падаецца паводле выдання: Пестрак П. Апавяданні. - Мінск: Народная асвета, 1970. - 205, [2] с., [1] л. партр. - (Школьная бібліятэка)?
Крыніца: скан