Восеньскі дзень непрывычна кароткі,
Адзелянела вакол, адцвіло.
Нізкіх, няветлівых хмараў ашмёткі
Мурзаюць неба, глытаюць святло.
Дзівяць надвор’я штодзённыя зрухі:
Сонца, дажджы — па калені вады,
Ранні зазімак і белыя мухі,
Зноў пацяпленне і — зноў халады.
Восенню ў горада — сумны адбітак,
Шэрасць, няветлівасць кожнага дня,
Дрэвы пакорна гібеюць без світак,
Смецце, макрэча, вакол мітусня.
Вечарам, ноччу — не сум, а жахлівасць,
Хтосьці пабіў на слупах ліхтары,
Людзі, як цені, снуюць палахліва,
Цемрай пужаюць пад’езды, двары.
*
Шурка нервова курыў без жадання,
Дым цыгарэтны знікаў угары.
Лаўка — звычайнае месца спаткання,
Хутка павінны сысціся сябры.
Холадна... страшна... ды сорам прызнацца...
— Што я малы? — супакоіў сябе.
Шурка — падлетак, няпоўных шаснаццаць,
Думак пакуль што не бачна на лбе.
Ды і адкуль гэтым думкам з’явіцца?
Кніг не чытаў, школу кінуў даўно.
Верыў, што доўга вяровачцы віцца,
Веру ўзмацнялі гарэлка, віно.
Грэлі і цешылі грошы ў кішэні —
Смачнае пі, дарагое куры...
Раптам да Шуркі нырнулі, як цені,
З цемры халоднай падлеткі-сябры.
Пяць іх ці шэсць, з цыгарэткаю кожны,
Бачна, што розум і іх абмінуў...
— Што ты тут, кораш, сядзіш, як набожны,
Быццам ты толькі што хрэн праглынуў?
Шурка ад кпінаў адбіўся пытаннем,
Каб вінаватым не быць без віны:
— Дзе вас насіла нячыстая зрання?
Самі дзе шасталі вы, пацаны?
— Ну заманаў! Па-харошаму зычым:
Піць трэба меней, халява, фуфло!
Мы ж прадавалі начную здабычу,
Кожны стараўся, збываў барахло.
— Хопіць брахаць! Каб не пікнуў ніводны! —
Спрэчку спыніў самы дужы.— Лады?
Сёння мяняем раён! Неабходна
He засвяціцца, заблытаць сляды.
Хлопцы закрылі раты паслухмяна —
Сіла — закон, а важак ёсць важак.
Тут паважалі рашучасць Руслана,
Слова яго і жалезны кулак.
Вось і цяпер кожны ціха паводзіў,
Кожны вагу сваю ведаў і стаж...
Сёння Руслан, як заўсёды, праводзіў
«Перадпрацоўны» агляд-інструктаж:
— Шурка — ахвяру спыняй, як і ўчора,
Мы — нечакана наскочым з бакоў.
Эрык — страхуе. На шухеры — Жора.
Без адхілення! Без лішніх мазгоў!
*
Лена ішла з інстытута паспешна,
Бо затрымалася — позна было.
Ноччу будынкам зрабілася цесна,
Вісла над горадам цемры крыло.
Пахла зімой у паветры халодным,
Холад і страх падганялі дзяўчо.
Лена была у скураначцы моднай,
Сумка з канспектамі — цераз плячо.
Лена жыла у раёне працоўным,
Можа, таму тут не шмат ліхтароў?
Рэдкі прахожы вынырваў раптоўна
З цемры, як здань, і знікаў між двароў.
Ззаду пачуліся нейкія гукі...
Страшна... дзяўчыну аж кінула ў пот.
Раптам халодныя нечыя рукі
Лену схапілі, заціснулі рот.
Рукі другія здзіралі скуранку,
Хтосьці зашыкаў: — Хутчэй ты цягні!..
Лена змагалася бесперастанку,
Зубы ўпіліся у край далані.
— Сука! — на Лену абрынуўся Шурка.—
На! — і зваліў кулаком яе з ног.
Лена абмякла — з плячэй яе куртку
Шурка сцягнуць свайму сябру памог.
Недзе бязрадасна бліснулі фары
І аддаляцца, знікаць пачалі.
Хлопцы рвануліся прэч ад ахвяры,
Што засталася ляжаць на зямлі.
Шурка крутнуўся назад бліскавіцай,
Лену знайшоў: — Толькі пікні — хана!
Вушы намацаў, рвануў завушніцы,
З мясам рвануў — застагнала яна.
З рук у дзяўчыны пасцягваў пальчаткі,
Глянуў наўкола і — зноў да сяброў.
Зграя пабегла далей без аглядкі
Па закавулках, між цёмных двароў.
Мо з паўгадзіны па-воўчы прабеглі,
Гнаў шпанюкоў баязлівы алюр.
Шурка паскардзіўся: — Што, нас запрэглі?
Коратка кінуў Руслан: — Перакур!
І хоць крыху падмарозіла к ночы,
Спіны ўзмакрэлі, з насоў пацякло.
Сквапна свяціліся ў кожнага вочы:
Будзе навар! — ад душы адлягло.
— Так, разыходзімся! Заўтра спатканне
Там, дзе заўсёды,— зазначыў Руслан.—
Я, калі што, намалююся зрання,
Трэба абдумаць, шыкоўны ёсць план.
Хтосьці напомніў: — Пагоня па следзе —
Козыр «лягавых» — атас, пацаны!
Шурка і Эрык — амаль што суседзі,
Шмыгнулі разам у цемру яны.
Моўчкі ішлі, цыгарэткі смакталі.
Тут, каля вуліц,— светлей і байчэй.
Раптам п’янога яны напаткалі,
Зноў загарэлася сквапнасць вачэй.
— Шурка, глядзі! Вунь андатра п’яная!
Шурка насупіўся: — Рызыкі шмат.
Глянь на людзей — колькі нас абмінае,
Шапка не ў радасць, як схопяць за зад!
Эрык са злосцю: — Не будзь ты анучай!
Шурка згадзіўся: — Была не была!
Хлопцы назад падаліся рашуча
За незнаёмцам, далей ад святла.
Той, хоць хістаўся, а крочыў і крочыў,
Быў не у смятку зусім, а жывы.
Эрык знянацку драпежна наскочыў,
Шапку ўшчарэпіў, сарваў з галавы.
Бліснула радасна думка: — Цудоўна!
Эрык крутнуўся, каб даць драпака,
Дый незнаёмец крутнуўся раптоўна —
Хваць! І трымае злачынцу рука.
— А-а, смаркачы! Што, спаткалі дурнога?!
Я вас прыкмеціў даўно, байструкі!..
Эрык адчуў, што патрэбна падмога,
Хоць вырываўся адчайна з рукі.
А незнаёмец працягваў тыраду:
— Вось у міліцыю як зацягну...
Шурка спыніў яго словы, бо ззаду
З сілай нажом садануў у спіну.
Постаць мужчыны хіснулася, звяла,
Ён захрыпеў і абсунуўся ў ноч...
Ноч без світанку раптоўна настала,
Доўгая, чорная, вечная ноч.
*
Шуркава маці адчула благое,
Сэрцам адчула не сёння — даўно:
Сын аддаляўся, дзіця дарагое
Гінула, стала замкнёным яно.
Разгаварыць, распытаць не даваўся.
— Я падрабляю! — скрозь зубы цадзіў.
Плакала маці, а ён агрызаўся:
— З вашае ласкі я б голы хадзіў...
Што тут казаць? Маці крыўдна і горка:
— Здзек, не заробак, хоць лямку цягну,
Хоць і кручуся штодня, як вавёрка,
Б’юся, нібы галавой у сцяну...
Маці — да мужа: — Ты ж бацька, мужчына!
Ты ж запытайся ў яго праміком!
Школу пакінуў — ці ж гэта магчыма?
Стукні хоць раз па стале кулаком!
Бацька паморшчыўся: — Хопіць сварыцца!
Стукаў я, грукаў — дайшоў да канца...
Кааператар ці фірма як быццам
Уладкавалі на працу хлапца.
Глянь — прыадзеўся. А школа — пацерпіць!
Толку, што стаў інжынерам я... Зноў
Сёння жыццё мяне круціць і верціць —
Я — то без хлеба, то я — без штаноў!..
Спрэчкі бацькоў прыглушыла штодзённе —
Цэны, няхватка харчоў, мітусня.
Гэта багацце прыдбалі не сёння,
Многа гадоў нажывалі — штодня.
Рана ўставалі і спешна — на працу.
Шурка даўно бездагляднасць пазнаў.
Рэдка ўдавалася разам сабрацца —
Дом не прыцягваў, не грэў, не яднаў.
І набылі мімаходнасць спатканні,
Быццам чужыя — бацькі і дзіця.
Маці радзей задавала пытанні —
Думкі расплюшчыла ноша жыцця.
Бездань між душамі... Дзе тая кладка,
Што аб’яднае абодва бакі?
Продкі — на гэтым, насупраць — нашчадкі,
Дзеці — на тым, а на гэтым — бацькі.
Што хвалявала — амаль не кранае,
Глушыць пачуцці пакутлівы час.
Хутка стамляцца душа пачынае
Там, дзе палоніць бязвыхаднасць нас.
*
Шуркавы ногі імчаліся к дому,
Ён, як маланка, ў пад’езд заляцеў.
Доўга ў пад’ездзе стаяў нерухома,
Здыхацца, скінуць нервовасць хацеў.
Цешыла думка: «Уцёк, адарваўся,
Змыўся, зліняў...» Ад душы адлягло.
А пра астатняе не хваляваўся,
Іншых і іншага — як не было.
Нехта там недзе крывею зыходзіў —
Дробязь! Галоўнае — бух у пасцель.
Шурка спакойна ў кватэру заходзіў,
Каб затаіцца, каб легчы на мель.
Маці не спала. І бацька уткнуўся
Носам у тэлевізійны экран.
Маці азвалася: — З працы вярнуўся!..
І цыраваць перастала кафтан.
Моўчкі іголку у шпульку ўтыркнула,
Моўчкі адклала свой «швейны станок».
Сына ласкава за плечы кранула:
— Ёсць макароны — пагрэю, сынок...
— Насталаваўся у вас, накарміўся:
Хлеб, макароны, булён, маслакі...
Шурка плячыма крутнуў: — Я стаміўся!..
Плечы не ўчулі пяшчоту рукі...
— Грэшна, сынок!.. Хіба ж беднасць — прычына,
Каб адцурацца ад дому свайго?..
Маці заўважыла шапку у сына.
— Справіў абноўку?! Андатра — ого!
Мужа гукнула: — Адліпні ад скрынкі!
Бацька памераў «абноўку», патрос...
— Што ж, малайчына! Стараешся, сынку,—
Я да такога пакуль не дарос.
1993