Дзед капаў бульбу, якая ў гэтым годзе не надта ўрадзілася. Баба чакала яго дома, каб зрабіць старому падарунак да свята — дня вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і насмажыць любімых дзедавых дранікаў.
Дзед і сам чакаў такога падарунку, таму рыдлёўка здавалася лёгкай, а зямля пульхнай.
А вось бульба ўпарцілася — трапляла па-большасці дробная, а з такой дранікі не зробіш.
— Эх, зямля выпрацавалася,— уздыхнуў стары,— таму бульба і не родзіць. Ды і кароўкі ў нас ужо няма, а без угнаення, якія могуць быць ураджаі? Трэба будзе наступным годам адсеяцца на новым месцы.
І дзед з няпоўным вядзерцам драбязы паклыпаў дахаты.
Старая сустрэла яго пытаннем:
— Дзе ты там забавіўся? Я ўжо і печ распаліла, і патэльню для дранікаў падрыхтавала.
— Не будзе дранікаў,— сумна адказаў стары,— Вось, адна драбяза, пальцы паздзіраеш яе церучы.— Але! — і дзедавы вочы засвяціліся вясёлымі агеньчыкамі,— Глянь, якая бульбіна патрапіла. Дзіва!
І стары дастаў з вядра вялікую, з дзіўнымі наросткамі з усіх бакоў бульбіну.
— Вось! Чалавечак ды і толькі! Вось рукі, тут ногі, а зверху галоўка. Век пражыў і такога дзіва не бачыў.
— І сапраўды дзіва! — весела адгукнулася старая,— Вось яе і пусцім на дранікі, а да яе дадзяру дробнай. Не быць жа табе ў такі дзень без падарунку.
Стары адхінуў ад жонкі дзівосны экземпляр:
— Ды ты што! Такую прыгажосць на дранікі! І без дранікаў дзень Вызвалення справім! Калі мы вызвалялі Беларусь, было не да дранікаў, і сёння абыдземся без іх.
І стары асцярожна паставіў мудрагелістую бульбяную загагуліну на паліцу.
— Вось тут ёй і месца!
— Тут дык тут,— пагадзілася старая,— я ж хацела як лепей. Мне яна таксама падабаецца.
І селі дзед з бабай снедаць без дранікаў, чым Бог паслаў.
Трэба сказаць, што ў старых не было дзяцей, магчыма таму яны з такой далікатнасцю і цеплынёй аднесліся да звычайнай бульбіны, якая сабой нагадвала маленькае дзіцятка. Ім здавалася, што цяпер, з бульбінкай на паліцы, у хаце пасвятлела і зрабілася больш утульна.
Наступнай раніцай, як заўсёды, перакрысціўшыся і сеўшы за стол, каб снедаць, старыя, як па камандзе, спалохана ўскочылі.
— А дзе бульбінка? Ты яе ўзяла? — насядаў на старую дзед.— Яна табе што, замінала?
Старая шчыра адмахнулася:
— Ды пабойся ты Бога, стары! Я думала, ты яе перахаваў.
Дзед схапіўся за галаву:
— Напэўна пац ці мышы збяёдвалі нашу бульбінку. Ай, шкада! Дзе ж яе шукаць?!
— Ды тут я! Тут! — Ці падалося старым, ці сапраўды пачулася аднекуль з-за стала.
— Ты гэта сказала? — спалохана спытаўся дзед.
— Не... — гэтак жа спалохана адказала баба,— Я думала, што ты жартуеш.
— Гэта не жарты. Я тут! — цяпер ужо больш выразліва пачулі старыя і нахіліліся за рог стала, адкуль чуўся нечы голас.
Старыя ў здзіўленні раскрылі раты. На крайчыку лавы сядзела іх бульбінка.
Першым апрытомнеў дзед.
— Хто сказаў «я тут»?
— Я сказаў, я тут! — весела адказала бульбінка і пацвердзіла: — Вы ж бачыце, я тут!
Цяпер ужо і да старой вярнулася мова.
— А хто ты?.. Ой, што я старая-дурная пытаюся?
Дзед спахапіўся:
— Ды кінь ты свае роспыты! Сняданак стыне. Давай мы што-небудзь прыладзім, каб табе было вышэй,— і дзед паставіў на лаву скрынку, на якую пасадзіў бліжэй да самага стала нечаканага снядальшчыка.
Баба рупліва падсунула да бульбінкі маленькія сподачкі.
— Вось кашка, вось малачко. Добра, што ў суседзяў учора купілі. Еш на здароўечка!
— Дзякуй, бабуля, дзякуй, дзядуля! — адказала бульбінка,— Я, калі вы не супраць, буду у вас жыць.
— Жыві, родненькая! — у адзін голас усклікнулі старыя,— Месца ж хапае, ды і нам весялей будзе. Але, як нам цябе зваць? Як звычайна бульбінку завуць? Мы не ведаем.
— Я хлопчык! Я Бýльбік! — так мяне і завіце.
*
І пачаў жыць Бульбік з дзедам і бабай. Ён настолькі быў ім удзячны за тое, што яго не пусцілі на дранікі, што ўвесь час думаў, што б такое карыснае зрабіць для старых, чым бы ўсцешыць іх старасць.
Перш-наперш ён употай, каб яго не бачылі дзед з бабай, пабег туды, дзе нарадзіўся — на бульбянае поле.
Перабягаючы з баразны ў баразну, Бульбік прыгаворваў, звяртаючыся да сваіх братоў і сясцёр:
Расціце, круглейце,
Не спіце, таўсцейце.
Калі ж пачалі выбіраць бульбу, баба не магла надзівіцца, дзед не мог нацешыцца — бульба была адна ў адну, вялікая, круглая, прывабная воку.
— Глянь, што за цуд! — захапляўся дзед, насыпаючы поўныя мяхі.— Я ж, памятаеш, капаў не так даўно яе на дранікі, а выкапваў адны арэхі, а тут любата. За сваё жыццё такога ўраджаю на сваіх сотках не бачыў. Во ад’ядзімся дранікамі!
Баба лагодзіла дзеду:
— Грэх будзе не ад’есціся. Але дзе ж мы яе, бульбачку, падзенем? Мы ж яе не з’ядзім.
Дзед пахваляўся:
— Гэта, дзякуючы мне бульба вымахала па кулаку. Я пад дожджык лішні раз абагнаў яе, вось яна і аддзячыла мне.
Баба не ўтрымалася:
— Ды не табе дзякуючы, а мне. Я не разгінала спіны палола яе і ўзрушвала, вось мне яна і аддзячыла.
Бульбік, які ўвесь час завіхаўся ля ног старых, быў таксама ўзрушаны і шчаслівы. Не хацеў ён раскрываць свайго сакрэту — няхай старыя цешацца, бо і яны выказвалі сваёй працай пашану бульбе.
Дзед, насыпаючы чарговы мяшок, паўтарыў бабава пытанне:
— І сапраўды, дзе мы яе дзенем? Яе ж, хоць у тры горлы еш, не з’ясі.
Тут Бульбік не стрымаўся:
— А мы, прададзім лішкі, дзядуля, бабуля. А за грошы купім што-небудзь смачненькае.
— Ай ды разумнік! — пляснула рукамі баба,— Купім, Бульбічак, і сабе што-небудзь, і табе, што пажадаеш.
Калі ж восенню дзед ускінуў мяшкі з бульбай на воз, каб ехаць на базар, Бульбік папрасіўся:
— Вазьмі, дзед і мяне на базар. Па-першае, я там ні разу не быў, а па-другое, я буду табе дапамагаць прадаваць бульбу.
Дзед зірнуў на бабу.
— Узяць яго ці што?
Баба адказала з неахвотай:
— Не ведаю... Вазьмі, але ж не пасей яго па дарозе ці на базары. Людзей там процьма, а ён маленькі такі. Ды і на цябе мала спадзеўкі — разява.
Стары на «разяву» не звярнуў увагі, а быў задаволены, што хоць так атрымаў дазвол.
Ён запрог каня, пасадзіў сабе на калені Бульбіка і тузануў за лейцы. Конік паволі крануўся з месца і праз нейкі час стары са сваім памагатым былі на базары.
Бульбік, вядома ж, дзівіўся:
— А колькі людзей тут, дзядуля! А колькі машын! А якія вялікія дамы!
Дзед дзівіўся па-свойму, абураючыся:
— Што людзі, што мне машыны?. А вось колькі тут бульбы! Панавезлі, ліха на іх дасціпнасць.
Бульбік зноў дзівіцца:
— А што, дзядуля, дрэннае ў тым, што шмат бульбы панавезлі?
— А тое, Бульбічак,— сумна адказаў дзед,— што прадаць нам сваю будзе складана. Баюся, што прыйдзецца везці дамоў.
— Не прыйдзецца! — запаліўся Бульбік.— Пасадзі мяне на вось гэты, самы высокі мяшок, каб мяне ўсе бачылі.
Дзед выканаў просьбу свайго памагатага.
— А што далей?
— А далей слухай, дзядуля! — і Бульбік тоненькім галасочкам пачаў спяваць-зазываць:
Людзі добрыя, увага!
Я і дзед да вас з павагай.
Бульба смачная у дзеда,
Для сняданка, для абеда,
Вось вядро — на ім вяршок,
Кал ласка — вось мяшок.
Тут і пяць, нарэшце —
На здароўе ешце!
Такога дзіва ніхто ніколі не бачыў і не чуў. Ды і сам дзед раскрыў рот да вушэй ад здзіўлення. Пачалі збірацца людзі. Нават тыя, хто не збіраўся купляць бульбу, куплялі яе.
Дзедавы пяць мяшкоў «размялі» за паўгадзіны. І што цікава — на грошы не скупіліся, настолькі быў незвычайны гандляр.
Адзін мужчына запытаў у дзеда:
— Колькі хочаш за гэтага... як яго?
— Гэта Бульбік! — адказаў дзед.
— Ды колькі заплаціць за твайго Бульбіка? Любыя грошы плачу.
Дзед адмахнуўся:
— Не, мілы чалавек! Ён у нас з бабай заместа ўнучка. Мы — адна сям’я.
Але, акрамя гэтага дасціпнага незнаёмца быў на базары яшчэ большы дасціпнік.
Ён падыйшоў да дзеда.
Стары не даў яму раскрыць рот:
— Не прадаецца ён! Бульбік — наш з бабай унучак. Выбачайце.
Незнаёмец усміхнуўся:
— Ды я ўжо чуў, як вы адмовілі папярэдняму чалавеку. Я не купляць, я другое хачу з вамі абталкаваць.
Дзед з недаверам выдыхнуў:
— Слухаю...
Я, шаноўны дзед, працую ў міністэрстве сельскай гаспадаркі.
— Ого! — не стрымаўся дзед.
Незнаёмец працягваў:
— Гэтай восенню ад нас, з Беларусі, адпраўляецца вялікая колькасць бульбы ў Маскву на міжнародную сельскагаспадарчую ярмарку. Канкурэнтаў будзе шмат. І з той жа Расіі, і з Галандыі, і з Польшчы, і... Усіх не пералічыць. Не маглі б вы нам пазычыць вашага Бульбіка...
Дзед не даў дагаварыць незнаёмцу:
— Ні за што! Вам пазыч, а потым шукай, свішчы. Ён такі маленькі, далікатны, за ім патрэбен дагляд, як за дзіцём. Карацей — не!
— Тады другая прапанова.— Не адступаў незнаёмец,— Давайце мы вас, шаноўны дзед, афіцыйна ўключым у склад дэлегацыі. Вы пабудзеце ў Маскве, будзеце ўвесь час пры вашым, прабачце — пры нашым Бульбіку, і няхай ён там, на ярмарцы падцярэ насы замежным канкурэнтам. Ну, як?
Стары задумаўся.
— Я дык ў Маскве не разу не быў... Што ж, калі я пры Бульбіку, а ён пры мне, чаму б не з’ездзіць у Маскву? Па руках!
*
І вось яна, Масква! І вось яна, міжнародная ярмарка!
Тут ужо не толькі Бульбік, але і дзед не мог надзівіцца. Ад людзей, ад рознакаляровых павільёнаў стракаціла ў вачах.
Усюды крыкі, зазывалы, рэклама. Усе хацелі збыць сваю прадукцыю, а галоўнае, зрабіць гучную рэкламу сваім фірмам, сваім дзяржавам.
Дзед, апрануты ў нацыянальны беларускі касцюм, выглядаў даволі маладцавата і ўсхвалявана. І хвалявацца было ад чаго. Гэта не той мясцовы базар, дзе на дзедавым возе ляжалі пяць мяшкоў бульбы. Тут — цэлы беларускі павільён з рознымі відамі сельскагаспадарчай прадукцыі. Ды ўсё прыгожае, ды ўсё якаснае.
Але ж і ў суседніх, і ва ўсіх павільёнах прыгажосць і якасць. Як тут усіх абскакаць?
Тут стары, бярэ Бульбіка, умацоўвае яго высока перад уваходам у павільён, а сам становіцца побач.
— Пачынай, Бульбічак! — просіць ён.
І Бульбік пачаў спяваць-зазываць:
Купляйце беларускае, яно
Вядомае усюды і даўно.
І малачка, і мяса,
Гародніна ўся наша.
І печыва, і беларускі квас,
І лепшая у свеце
Бульбачка у нас.
Што пачало рабіцца!
Слых аб тым, што беларуская звычайная... не, незвычайная бульбіна нахвальвае лепшую ў свеце беларускую бульбу і ўсё астатняе, імгненна разляцеўся па ўсёй міжнароднай ярмарцы.
За першы дзень усё беларускае было раскуплена. Прыйшлося тэрмінова даводзіць увесь асартымент прадукцыі.
Дзеду зноў жа прапаноўвалі, цяпер ужо замяжоўцы, за Бульбіка і долары, і еўра, але дзед стаяў на сваім:
— Мы з Бульбікам — адна сям’я.
Старога са сваім, як ён казаў, унукам, з пашанай адвезлі дамоў, пакінуўшы, у якасці падарунка, нацыянальны беларускі касцюм і выказалі шчырую падзяку.
На жаль, вёска, у якой жывуць дзед з бабай і Бульбік не захавалася ў памяці.
Але з тае пары, у Маскве ды і ва ўсёй Расіі, з задавальненнем купляюць ўсё беларускае, асабліва бульбачку.