Чалавек — гэта свет —
унікальны, жывы, непаўторны,
Свет пачуццяў і мараў,
імкненняў няспынных, як час.
Чалавек — гэта свет —
каляровы, ці белы, ці чорны...
Каляровы ці чорны...
Ці ж гэта залежыць ад нас?
Бог стварыў Чалавека —
свабодным, з душой незалежнай,
А няволя знішчае
пачуцці, узнёсласць — штодня.
І абламвае крылы,
і душы трапляюць у межы —
У гвалтоўнасці межы,
дзе правяць прымусы, хлусня.
Чалавек — індывідуум,
загадка,
тварэнне,
асоба!
Кожны шлях свой шукае,
нібыта вясной ручаі...
Зэк на зэка падобны —
адно ім: і пайка, і роба,
Цяжка іх распазнаць
у натоўпе, у шчыльным страі.
Чалавек!
Ах якое прыгожае,
светлае слова!
І выходзіць насустрач,
надзеяй напоўнены век.
Але сэрца сціскаюць
гвалтоўнасці межы сурова —
І ў натоўпе знікае,
губляецца ў ім Чалавек.
*
Чалавек...
З нас, шматлікіх,
складаецца наша дзяржава.
Хоць шматлікія мы,
але людзі усё ж — не смяццё.
Мала нашых правоў,
ды губляем галоўнае права —
Права кожнага з нас
на выснову высноў — на жыццё.
Мала веры цяпер,
але жыць немагчыма без веры,
Бо ў жыцці без яе
апускаемся хутка на дно.
Права ёсць на жыццё...
Толькі дзе яно? Дзе? На паперы?..
У жыцці ж аказалася
самым бяспраўным яно.
Мы пакорна прымаем,
мы моўчкі глынаем гасцінцы,
Што падносіць штодзённа
шалёны, уздыблены час.
Мы прывыклі, што некага
рэжуць, страляюць злачынцы,
Мы — ні слова, ні гуку,
забілі ж суседа — не нас.
Немагчыма ўявіць —
Чалавек да крыві прывыкае,
Гэты вірус нябачны
з’ядае душы дабрыню.
І тады Чалавек —
з чалавека паціху знікае,
І тады можна ўсё —
нават можна на вілы радню.
*
Чалавек — гэта свет,
у якім расцвітае духоўнасць,—
Хай не спіць летуценнік,
лунае паэт і мастак!
Чалавек на Зямлі —
найгалоўнейшая найкаштоўнасць!
Гэта — так... але гэта —
на справе далёка не так.
Растапталі тваю, Чалавек, чалавечую годнасць,
Растапталі не раз —
і свабоду тваю, і правы.
І прыціх ты разуты,
раздзеты, халодны, галодны,
І сагнуўся, зламаўся,
шаптаў: — Дзякуй Богу! Жывы!
І пайшло, і паехала,
і пакацілася ліха,
І натоўп чалавечы
глынуў Чалавека, панёс,
І знішчаліся людзі —
то з гвалтам шалёным, то ціха...
Чалавек — гэта свет,
што згарчэў ад крыві і ад слёз.
Чалавек — гэта свет —
унікальны, жывы, непаўторны,
Свет пачуццяў і мараў,
узнёсласці вечнай, як час.
Чалавек — гэта свет...
вакол нас — чорна белы і чорны,
І крывава-чырвоны,
пужліва-маўклівы — у нас.
Шлях гісторыі нашай —
балючы, жахлівы, крывавы.
З кожным годам спыняўся
хлуснёю заблытаны рух...
He, не маці Тэрэза
узорам была для дзяржавы,
А п’яніў прыуладных
Малюты Скуратава дух.
І знікалі ахвяры,
а каты — звярэлі ад крыку,
Паціраючы рукі,
з якіх не змывалася кроў...
Мы і самі не ведаем,
сёння збіваемся з ліку —
Колькі ўласнай дзяржавай
забіта дачок і сыноў.
*
Пры жыцці, над жывым —
дамавіны закрылася века,
Быццам травень квітнеючы
саван жахлівы надзеў.
He жылец Чалавек,
бо не «нюхаў» правоў чалавека,
Жыў чужымі мазгамі,
чужымі вачамі глядзеў.
Бог жыццё падарыў,
а бязбожнік жыццё адбірае,
Нежывы Чалавек —
для яго спакайней, чым жывы...
Беларускі хлапец,
а ў Афганскіх гарах памірае —
Права меў на жыццё...
але ўсе на паперы правы.
Права ёсць на жыццё...
толькі мала з паперы карысці.
Зноў ад нашай бяды
здрыгануўся, жахнуўся Сусвет —
Праз гады немаўлятку
Чарнобыль знайшоў у калысцы —
І патухла жыццё —
непаўторны, загадкавы свет...
Што чакае цябе,
дзіцянё,
немаўлятка,
нашчадак?..
Вунь — заложнікі гінуць,
гуляе тэрор па зямлі,
Там — наводзіцца
«канстытуцыйны» парадак —
Пэўна гены Скуратавы
смерць у Чэчню прывялі.
Тут — змяшаліся лёсы:
ахвяра, забойца, забіты,
Тут — змяшаліся слёзы матуль
і сіроцкая кроў,
Тут — знішчалі адзін аднаго,
«патрыёты»,— «бандыты»,
Тут — цкавалі братоў на братоў
і сыноў на сыноў.
*
Што вы, думкі мае,
паляцелі далёка за межы?
Апусціцеся з неба
на нашу святую зямлю.
Вось — мая Беларусь,
да каторай я цалкам належу,
І з каторай святкую,
з каторай пакуты дзялю.
Тут над нашай зямлёй
небасхіл ад тугі невысокі.
Затаіўся нябачна
«чарнобыль» на нашай зямлі.
Тут гісторыі нашай,
духоўнасці нашай вытокі
Не ў кожнае сэрца
пакуль што патрапіць змаглі.
А без гэтага нацыя
будзе духоўна кульгавай,
І не хутка між нацый
дарогу азначыць сваю.
Толькі ўзнёсласць дзяржавы
кожны лёс аб’яднае з дзяржавай.
Толькі родная мова
згуртуе ўсе лёсы ў сям’ю.
Можна моўчкі пражыць —
і пайсці, не пакінуўшы следу,
Можна вочы закрыць
і — у цемры дамучацца век,
Можна думкай прыкрыцца:
забілі ж пакуль што суседа,
Можна нават забыцца,
што ты, Чалавек,— чалавек...
Так лягчэй існаваць,
ды не дасць існаваць небяспека,
Бо сляпое маўчанне
на шыю вяроўку саўе.
Дзе людзей абабралі —
забралі правы чалавека,
Там Малюты Скуратава
жудасны цень паўстае.
Прад табой, Чалавек,—
патаемнасці лёсу, дарога.
Крок патрэбен адным
для пазнання высноў — адкрыцця.
Прад табой, Чалавек,—
і святога, і бруднага многа.
Каб адкрыліся вочы —
другім не хапае жыцця.
*
Прыгажосць і пачварнасць,
душэўнасць, спагада, звярынасць,
Незвычайная жорсткасць,
пяшчота і зноў прыгажосць,
Дабрыня і чароўнасць,
прадажнасць, няшчырасць, агіднасць
Гэта ўсё — Чалавек.
Чалавек ў штодзённі — як есць.
Чалавек... Чалавек...
Ты стаміўся ад гэтае ношы,
Зачарсцвелы твой розум
з душы выцясняе святло.
Чалавек... Чалавек...
Ты прыдумаў уладу і грошы —
А ці ёсць на Зямлі
для духоўнасці горшае зло?!
Мір табе, Чалавек!
Будзь заўжды міласэрным і шчырым!
Закілзай сваю злосць,
кожны дзень пачынай з дабрыні.
І навокал усё
адгукнецца любоўю і мірам,
І пачнуць свой адлік
па-сапраўднаму добрыя дні.
1996