Дзіўная рэч — ад пасады, прафесіі
Можна залежаць не толькі ў жыцці.
І пахавальныя нават працэсіі
Маюць ранжыр — дзе тут праўду знайсці?
Ёсць — мнагалюдныя —
многачынушныя,
Тут — і вянкі,
і натоўп, як сцяна.
Ёсць і бяздушныя —
звышпаказушныя —
«Вольвы», «таёты» вакол — круцізна.
Сёння працэсія крочыць звышсціплая —
Кветкі — у слоіку, два-тры вянкі,
Жонка нябожчыка, з гора асіплая,
Побач — яго нестарыя бацькі.
Следам брыдзе «аднадумства» вясковае,
Хто здольны кратацца — жменька ўсяго.
Людзі, якія паменшыць гатовыя
Гора любое — і дзеляць яго.
Спераду ў кузаве, хвояй аздобленым,
Тросся нябожчык у чорнай труне...
Лёс Беларусі, бядой перароблены,
Плач і жалоба — яго не кране.
Гэту бяду «памяншалі» няпраўдаю,
А расцягнулі яе на вякі.
Праўду душылі хлуслівай блакадаю:
«Дрэвы хай гінуць — ратуйце сукі!»
Бог ім суддзя!..
Наглытаемся гора мы,
Многа разоў пабрыдзём за труной,
Будзем аплочваць і душамі хворымі,
І нашым будучым — страшнай цаной.
*
Могілкі блізка ад вёскі засмучанай —
Вунь ён, пагорак, і дрэваў чубок.
Могілкі... вёска...
Бядою атручаны,
Туга заблытаны лёсу клубок.
Шмат пакаленняў у смутку таўпехала
Гэту адлегласць — туды і назад...
Колькі вяскоўцаў сюды пераехала!
Больш чым у вёсцы жыве сёння...
Шмат!
Могілкі... вёска...
Адзінае цэлае,
Ператвараецца ў сон мітусня.
Вечныя колеры — чорнае, белае
З кожным штодня — да апошняга дня.
*
Знялі з машыны труну тую чорную
І асцярожна па свежых камах
Моўчкі паднеслі да долу прасторнага —
З гакам капалі — сялянскі размах.
Цяжка нябожчыкам зваць расквітнелае —
Твар малады, а гады — маладзей.
Колькі злягло ў гэта сэрца скалелае
Згаслых пачуццяў, імкненняў, надзей...
Вось старшыня сельсавета завучана
Слова сказаў: — He паможаш бядзе.
Спраўна, адвечна спраўляюць заручыны
Смерць і жыццё — і не дзецца нідзе.
Перад хваробай і долам — мы роўныя...
Шмат чаго вылушчыў рот старшыні,
Ды не сказаў ні гугу пра галоўнае —
Мусіў працягваць блакаду хлусні.
Як і чаму ратавальнай іконаю
На пахаванне прыбыў старшыня?
Сёння ж хаваюць не шышку раённую,
Ды і нябожчык яму — не радня.
Просты адказ: кіраўніцтва — за працаю!
З верху да нізу спусцілі загад:
«Выбіць з мазгоў у людзей радыяцыю!»
Вось і на могілках сёння дагляд.
Той, хто памёр, сустракаўся з рэактарам,
Сёння — разлік, хоць раві тут раўма.
Многа пазней ён бы стаў «ліквідатарам»,
Сёння — такога і слова няма.
Сёння пра гэта й шаптаць забаронена,
Хоць беспрасветна абклала бяда,
Хоць пагражае паветра, гародніна,
Поле жытнёвае, ў студні вада.
Сёння хварэць абы-чым не дазволена —
Ад радыяцыі — смех паміраць.
І медыцына пісала зняволена —
Смерцю Чарнобыль не здольны караць!
Вось і ляжаў у труне «прастудзіўшыйся»,
А па-сапраўднаму — злёг у труну,
Першых, гарачых часцінак «напіўшыся»,
Той, хто не ўдзячнасць займеў, а ману.
Зноў сутыкнуліся праўда з няпраўдаю —
Гінуць нявінныя — страсці кіпяць...
Фёдар — ахвяра, бо цэзію, радыю
Сэрца падставіў — пражыў дваццаць пяць...
Загрукацеў малаток, забіваючы
Ў века цвікі,— як апошні салют...
Лёс, не заўжды справядліва караючы,
Зноў не таму аб’явіў свой прысуд.
Хутка Таццяну абклала бяздонная
Багна пакутніцтва, страты дрыгва.
Лёсу капрыз — нібы бура шалёная:
Жонка — учора, а сёння — ўдава.
— Вось і адна...— Сэрца болем азвалася.
Боль яшчэ большы сказаў: — He адна...
Шчасце мінула — яна ж рыхтавалася
Доўжыць жыццё — «ў палажэнні» яна.
*
— Горка! — крычала застолле падпітае.
«Горка» — на ім пацалункаў пячаць.
«Горка» адвечнае і знакамітае
Будзе на кожным вяселлі гучаць.
Фёдар з Таццянай амаль не садзіліся —
«Горка» плыло над сталамі, гуло.
І маладыя усмак маладзіліся,
Вуснам не горка — салодка было.
Іхняе горкае ліха жыццёвае
Блізка было.
А пакуль што яны
Песню кахання сумесную, новую
Сэрцамі пелі ў абдымках вясны.
Дні замільгалі хвілінамі хуткімі,
Дні, як блізняты, шчаслівыя ўсе...
Раптам дыхнула трывожнымі чуткамі,
Быццам Чарнобыль пакуты нясе.
А неўзабаве павестка дасужая
Федзю паклікала ў ваенкамат.
І пакацілася доля замужняя —
Доля бязмужняя — у заняпад.
Мужа схапілі, яе не спытаўшыся,
Для ваенкома: сям’я — не сям’я.
Цяжка адной, з гаспадаркай застаўшыся,
Ну а цяжарнай — цяжэй удвая.
Фёдар праз месяц вярнуўся «скамечаны»,
He, не вярнуўся — прывезлі яго.
Сіл не было, пажаўцелы, прыгнечаны —
Ператрымалі ля пекла таго.
Фёдар згараў на вачах, прымірыўшыся
З тым, што спісалі яго дактары.
Ён і ляжаў як «наскрозь прастудзіўшыйся» —
Ёсць жа загад, што спусцілі згары.
Час, нібы плынь небяспечна-бурлівая,
Лодку жыцця разаб’е — хоць чыю...
Доля шчаслівая і нешчаслівая —
Кожны сустрэне — толькі сваю...
— Федзечка... Федзя...
Да скону — ніколі мы
Разам не будзем, хоць сэрцам крычы...—
Гэтыя думкі Таццяну няволілі
З ранку да вечара, днём і ўначы.
Ад успамінаў — шчымлівага водару —
Сёння ў Таццяны трашчыць галава.
Боль свой нясе на магілу да Фёдара...
Сёння — пяць год, як Таццяна ўдава.
Могілкі... Вёска...
Дарога знаёмая —
Сувязь між імі адвечная ёсць.
Нехта ж зазначыў — на могілках дома я,
Тут, на зямлі,— чалавек толькі госць.
Раптам Таццяну сынок яе — Яначка,
Што завіхаўся за ёй па пяску,
Збіў з успамінаў: — Стаміўся я, мамачка!..
Маці ўзяла хлапчука за руку.
— Хутка ўжо тата?..
Во доля праклятая...
Помнік стаў татам для Янкі даўно.
Хіба ж у гэтым дзіця вінаватае
Што свайго тату не знала яно?
Бацька і сын праз мяжу апынуліся.
Сын — падыходзіў, а бацька — пайшоў...
Толькі паўгода... Яны размінуліся,
Каб не сустрэцца да скону вякоў.
Помнік глядзеў фотакарткаю татавай,
Янку здавалася — тата жыве.
«Хутка ўжо тата?..» —
Як выбух набатавы,
Зноў у Таццяны гуло ў галаве.
Татава ласка, як сонейка яснае,
Збегла ад Янкі, зайшло за гару.
Доля шчаслівая... доля няшчасная...
Раптам хлапчук пацягнуўся ўгару:
— Мама! Якая вясёлка прыгожая!
Погляд Таццяна ўзняла ад зямлі —
Хмары, нібыта навала варожая,
Цяжка, маўкліва, навобмацк паўзлі.
Ціха ляжала зямелька дакорная,
А над зямлёй сапраўды ў вышыні
Ззяла вясёлка...
— Сынок! Яна чорная! —
Вырваўся крык у Таццяны...—
Зірні!
— Мамачка! Што ты? Яна — каляровая!
Вунь яна ззяе! А чорная дзе?..
Маці хіснулася, як нездаровая,
Ўсё паплыло, як кругі па вадзе.
Янка збянтэжыўся... Ціха ўжо, нанава,
Мовіў нясмела:
— Вясёлка... пабач...
Боль перасіліла сэрца Таццяніна:
— Пажартавала я, сынку... Прабач...
*
Сёння пажар той бяды не патушаны,
Страх, невядомасць — за кожным акном.
Непрадказальны Чарнобыль, раз’юшаны,
Кружыцца над галавой груганом.
Кружыцца гэта драпежнасць нябачная,
Цэліцца ў нас кіпцюрамі, а мы —
Ранак сустрэнем — і, Богу удзячныя,
Ноч напаткаем — і свет наш — нямы.
Раніцу хоць сустракаем — ды золкую —
Доля няшчасная... Доля-нуда...
Неба смыліць невясёлай вясёлкаю,
Чорнай вясёлкай прыходзіць бяда.
Параспаўзалася гора — і плодзіцца,
Слепа і жорстка — да горла з нажом.
Чым чалавек ад яго адгародзіцца?
Помнікам і надмагільным крыжом.
Й слых распаўзаецца, некім падкінуты:
«Як нам без атама ў атамны век?..»
Гэта — плявок у бязвінна загінутых,
Гэта — знявага цябе, чалавек.
Ты, Беларусь, ад выцця памінальнага
І ад жалобы, ад мноства смярцей —
Іншая — права не маеш маральнага
Атам хваліць на магілах дзяцей.
Тхне ў нас агіднацю гора прыблуднае,
Як ні глядзі — са шматлікіх бакоў.
«Мірнаму атаму» песні — падсудныя,
Клятыя будуць да скону вякоў.
1988