Надышло свята — Сёмуха. Вяскоўцы раніцай паснедалі, хтосьці прыклаўся да кілішка, нехта — кніжку ў рукі і на бакавую... Што тут казаць — адпачывалі людзі, кожны па-свойму.
Але як сёння не паразважаць і не паздзіўляцца? Спрадвек заведзена так, што на святы нельга нічога рабіць. А чаму? Калі ёсць нейкая работа ды яшчэ ахвота — чаму б не заняцца карыснай справай? Хіба ж праца грэх? А вось пра тое, што піць на святы нельга,— нідзе не напісана. Наадварот, святочным днём піць пачынаюць зрання, гэта, як лічыцца,— святая справа. А калі ўбачаць кагосьці перапітага пад плотам, з паразуменнем паспачуваюць:
— Ну што ж тут такога? Сёння ж свята!
Дзіўна!.. Як падчас тых Алімпійскіх гульняў трэба спыняць войны, так і на святы трэба не піць, не красці, увогуле не рабіць злачынства і не грашыць. Яно ж, вядома, гэтак неабходна жыць кожны дзень, з веку ў век, але калі штодня такое не атрымліваецца, дык хоць бы на святы ачышчаліся людзі ад брыдоты.
Ды не мы гэта ўсё прыдумалі, не нам і адмяняць усталяванасць парадкаў ці, магчыма, беспарадкаў.
Таму сёння вясковыя мужчыны, паснедаўшы і высмаліўшы па цыгарэце, ведаючы тое, што праца на свята — гэта грэх, пачалі збірацца на вуліцы. Гаворка заўсёды знойдзецца, абы вольны час ды добрыя суразмоўцы. А паколькі было і тое, і другое — загаманілі мужыкі.
Антось Тачыла, бадай, самы здатны вясковы завадатар, раптам пытаецца:
— А ці памятаеце вы, галубцы, казку пра пана, які паабяцаў парабку шапку золата, калі той раскажа штосьці настолькі неверагоднае, з чым пан не пагодзіцца і скажа: «Не можа быць такога»?!
— Хто ж той казкі не памятае! — адказаў хтосьці.
— А табе што, шапку золата захацелася? — спытаўся другі.
Тачыла тлумачыць:
— Не, хлопцы! Давайце зробім так: вы па чарзе будзеце расказваць свае жыццёвыя прыгоды, а я буду, як той пан, згаджацца ці не згаджацца. Калі я пагаджуся — распавядальшчык ставіць на агульны стол бутэльку гарэлкі.
— А калі ты запярэчыш?
— Тады я стаўлю тры пляшкі! — прапануе Тачыла.
— Люба! Люба! — па-казацку, хоць ніколі не былі казакамі, загаманілі «галубцы».
Было відаць, што мужчынам трэба прычына для складчыны, а будзе прычына — астатняе знойдзецца.
— Ну, пачынайце, заганяйце мяне ў кут! — дае «старт» Тачыла.
Мужчыны пераглянуліся, пачалі пераступаць з нагі на нагу. Хтосьці, відаць, корпаўся ў памяці, дастаючы адтуль самую неверагодную небывальшчыну, нехта прыкідваў — а ці ёсць у яго схаваная ад жонкі пляшка. Але рашучасць была на кожным твары, бо Тачылавы тры бутэлькі не выходзілі з галавы.
— Можна, пачну я? — нясмела запытаўся Іван Паслядовіч.
«Гэты — лёгкі пасажыр,— падумаў Тачыла,— што б ён ні сплёў, з усім я згаджуся», а ўголас сказаў:
— Давай, валі! Цябе я і баяўся, Іване!
Іван кінуў акурак, прыкурыў новую цыгарэтку і пачаў:
— Было гэта леташняй зімой. Надакучыла мне сала і захацелася зайчаціны. Узяў я ахапак лубіну, занёс яго на Рэпішча і кінуў на снег — прыкормліваю касавокіх. Раніцай праверыў сваю прынаду і ўзрадаваўся: слядоў вакол лубіну — процьма. Вечарам, толькі пачало шарэць, цёпла апрануўся, абуў валёнкі і з стрэльбай падаўся на Рэпішча, у засаду. Узлез я на дрэва, узвёў куркі і затаіўся — чакаю. Чакаў, чакаў і, непрыкметна для сябе, задрамаў. Я і не заўважыў, як выслізнула стрэльба з рук і — прыкладам аб зямлю. Чую толькі спрасонку, недзе ўнізе — бабах! бабах! Я з перапуду, як той цецярук, бухнуўся з дрэва галавой у снег. Абтросся ад снегу і нічога не разумею: з аднаго боку ад мяне ляжыць вялізны дзік, з другога боку — мацёры воўк.
— Мацёры ці мацерны? — уткнуў хтосьці свой язык.
— Не блытайце Паслядовіча, няхай паслядоўна ўсё даскажа! — наводзіць парадак Тачыла.
— Дык вось,— працягваў Іван,— аказваецца, пакуль я драмаў на дрэве, да майго лубіну «падруліў» дзік, каб паласавацца смакатой, а дзіка з другога боку падцікаваў воўк. І толькі ваўчына падрыхтаваўся да кідка, як мая дубальтоўка ляснулася аб зямлю і — з адной рулі падкасіла дзіка, а з другой — секанула па ваўку...
Хтосьці ўдакладніў:
— Тады твая дубальтоўка і сапраўды выслізнула з рук, але ж абедзве рулі ўлупілі ўверх, табе ў адно месца...
Тачыла перапыняе:
— Не трэба ўдакладненняў! Нічога тут дзіўнага — такое магло быць і з дзіком, і з ваўком. Чаму ж не? Такое магло быць і з тваім, Іван, «адным месцам», тым больш што твой кажух ззаду ўвесь у дзірачках. Не ведаю, што там на целе, але факт ёсць факт.
Паслядовіч пачырванеў і дастаў з кішэні пляшку.
— Адзін — нуль! — абвяшчае Тачыла, а сам у душы цешыцца: «Я ж ведаў, што ты лёгкі пасажыр...»
Наперад выходзіць Васіль Хвошч:
— Дазволь мне твой нуль перакрэсліць!
— Чаму ж не! — смяецца Антось.— Крэслі! — А сам сабе адзначае: «І ты дзе сядзеш, там і злезеш...»
— Рыхтуй свае тры пляшкі! — цісне на псіхіку Хвошч і пачынае: — Восень, памятую, выдалася цудоўная! Выбраў я вольную часіну, перакінуў праз руку кошык і падаўся ў лес. Баравікі ўжо адышлі, пачаліся ваўнянкі. А яны, вымачаныя ды засоленыя ў дзежачцы,— смаката зімой найпярвейшая! З цыбулькай, смятанкай ды гарачай бульбачкай...
— Ты бліжэй да справы! — карэкціруе гаворку Хвашча Антось.
— Дык вось,— працягвае Васіль,— нарэзаў я гэтых ваўнянак, наклаў паўнюткі кошык і кіруюся дамоў. Толькі выйшаў з лесу, як мяне з двух бакоў хапянулі пад рукі нейкія зялёныя пачвары. Ды такія ўжо зялёныя, ажно праціўна. Нешта гергечуць па-свойму і пруць мяне кудысьці, ледзь ногі паспяваю перастаўляць. Ага. А на іх скура пупырыстая, смярдзючая ды ліпкая. Падцягнулі яны мяне, да чаго б вы думалі? Да нейкай бліскучай талеркі. Мацюхна родная! Гэта ж іншапланецяне! Я ад жаху, не на свята будзе сказана, ажно ў штаны памачыўся. А яны штурханулі мяне ў сярэдзіну сваёй пасудзіны і самі за мной заскочылі. «Гаплык табе, Васіль,— думаю,— адгуляў ты сваё на гэтай зямлі!» А іх, зелянкоў, там, усярэдзіне, цэлая процьма. Сярод іх прыкмячаю і баб іхніх — гэткіх жа агідных. Гергечуць, нічога не разабраць, адно толькі зразумеў: павязуць яны мяне ў іншую Галактыку. Цешуся толькі думкай, што выбіраюць яны на зямлі самых разумных. Ага... Націснулі яны на газ па самую плешку і паперлі. Э-э, думаю, яны ж там, у іхняй Галактыцы, і жонку гэткую ж зялёную мне падсунуць! Пакуль яшчэ не высока, трэба драпаць адсюль. Даўся я галавой у іхні ілюмінатар, разбіў шкло і нырнуў уніз. Шчасце, што Бог на месцы майго прызямлення стог сена паспеў паставіць. Страсанула мяне, праўда, да самых глыбокіх звілін у галаве, але, як бачыце, застаўся жывы, толькі вось нагу скруціў, крыху накульгваю. Пра гэту сваю прыгоду,— працягваў Хвошч,— я б даўно забыўся, але шкада кошыка з ваўнянкамі — не пралез ён праз ілюмінатар і цяпер знаходзіцца недзе ў іншай Галактыцы... Вось...
Зноў знайшоўся ўдакладняльнік:
— З кошыкам ты хадзіць хадзіў, але не па ваўнянкі, а ў калгасны сад па яблыкі. Тады ты свой кош і кінуў, калі ўцякаў ад вартаўніка. Дарэчы, гэта ён табе палкай па назе перацягнуў, вось ты і кульгаеш...
Тачыла не звярнуў увагі на гэту рэпліку, а пачаў з агляду Васілёвага расповеду:
— Цікава! Але што ж тут неверагоднага? Іншапланецян сёння столькі распладзілася, што не паспяваюць газеты і тэлевізары вяшчаць. Такое магло здарыцца з кожным,— пагаджаецца Антось.— А вось тое, што ты ў штаны памачыўся, такое магло здарыцца толькі з табой... Карацей — гісторыя твая праўдзівая да апошняй літары, таму магу вас абрадаваць, галубцы: два — нуль!
Мужчыны захваляваліся, загаманілі:
— Няўжо мы гэтак будзем і далей стаяць, як мыла з’еўшы? Ну, хто адмочыць што-небудзь такое?!
— Смялей, галубцы! — смяецца Тачыла.— Вас вунь колькі, а я адзін.
Азваўся дзед Сымон:
— У мяне, шчыра кажучы, няма гарэлкі, але яна і не спатрэбіцца, бо ёсць твае, Антось, тры бутэлькі!
«Гэтаму, хоць зубоў няма, а палец у рот не кладзі»,— падумаў Тачыла, але не падаў выгляду.
— Давай, дзядок, толькі карацей, бо пара рэалізоўваць «навар».
— Дзякуй Богу, ёсць што рэалізоўваць,— пагаджаецца дзед,— дзве пляшкі ты выйграў, тры зараз прайграеш — вось ужо і пяць! Але, як ты, Антоська, казаў, бліжэй да справы... Дык вось, гэтым летам, пасля спякотнага дня, надумаў я пераначаваць на сене. У хаце горача, спёрта ды яшчэ старая пахрапвае, а на сене ў пуні, як на лузе,— любата.
Уладкаваўся я ў пуні і, нібыта ў маладосці, праваліўся некуды — заснуў сном асілка. Ноч праляцела як хвіліна, адыходжу паступова ад сну, памаладзелы, падужэлы. Ды настолькі памаладзелы, што адчуваю, як у штанах штосьці кратаецца. Няўжо, думаю... ого-го! Чаму ж я, дурны, раней не спаў на сене?! Толькі я ўзрадаваўся, як тое «ого-го» папаўзло па назе вышэй і выткнула галаву праз прарэх.
Кінуў я ўніз вачыма і ледзь стрымаў крык — да мяне ў штаны ноччу запаўзла змяя! Матка насвенчая! Жыццё дажываю, а пра такое нават не чуў. Што рабіць? Як ратавацца? Няхай сабе я стары, але жыць хочацца!
А яна выткнулася ледзь не да паловы з маіх штаноў і пагойдваецца, зазірае мне ў вочы. Хацеў крыкнуць, пазваць на дапамогу Сцепаніду, маю жонку, ды пабаяўся, што спужаю гадзіну — возьме ды яшчэ грызане сваёй ядавітасцю. Тут, як на тое шчасце, жонка сама прачнулася і шукае мяне:
— Хопіць бакі адлежваць, Сымон, снедаць пара!
Я напаўголаса хрыплю:
— Сцепанідачка-а! Сюды! Хутчэй!
Пачула старая маю сіпату і здзіўлена лезе на сена. А на сене, пад страхой, прыцемак, не тое, што на сонцы. Убачыла Сцепаніда, што ў мяне штосьці вылезла з штаноў і пагойдваецца, ледзь не самлела ад шчасця.
— Ой, Сымончык! — толькі і выдыхнула старая.
Хацела яна дакрануцца рукой да таго «нечага», а я як закрычу:
— Не чапай! Змяя!
— Ды кінь ты, Сымонік! Гэта ж я, твая жонка! — прашамкала яна і зноў да мяне.
— Адлезь! Гадзюка! — папярэджваю я сваю жонку.
Тая пакрыўджана саслізнула з сена і паклыпала дамоў, абураючыся:
— Такое шчасце падкацілася, а ён адштурхнуў мяне ды яшчэ змяёй і гадзюкай абазваў...
Зноў застаўся я адзін са сваёй змяюкай у штанах. Паспрабаваў крануцца, бо адлежаў усе костачкі, а яна як зашыкала на мяне, я і абмёр.
Пачало днець. Чую, загаманілі людзі. Скасавурыў я вочы і праз шчыліну ў сцяне назіраю, ці не пройдзе хто блізка. Змяюка супакоілася і схавалася ля маіх ног, пэўна, заснула.
Зірк я праз шчыліну, ажно ідзе і штосьці напявае сабе пад нос Прокла...
— Якая яшчэ Прокла? — насцярожыўся Тачыла.
— Прокла ў нашай вёсцы адна, Антоська,— адказвае дзед Сымон і працягвае: — Гукнуў я, Антоська, тваю жонку: Проклачка, сюды!
Пачула яна, крутнулася ў пуню:
— Хто тута? — шэпча.
— Гэта я, Проклачка! Я, Сымон...
— А што дзед хоча? — пытаецца прыгажуня.
Я ёй напаўголаса тлумачу:
— Разумееш, Проклачка, тут такая справа... Сорамна сказаць... Ці не магла б ты залезці да мяне ў штаны, там у мяне...
— Ціха, Сымонка! — перапыняе мяне яна, а потым шэптам пытаецца: — А дзе твая Сцепаніда?
— Дома яна, сядзіць пакрыўджаная...
Усе прысутныя павярнуліся ў бок Тачылы. Антось сядзеў чырвоны, моцна прыкусіўшы губу, але з апошніх сіл стрымліваў сябе і маўчаў.
— Дык вось,— працягваў дзед,— стрынаткай ускочыла яна да мяне на сена і горача шэпча: «Каб толькі мой Антось не даведаўся, бо па часці рэўнасці ён крыху дурнаваты»,— і шусь сваёй прыгожай ручанькай у мае штаны...
— Брэшаш, стар’ё бяззубае! — ускочыў Тачыла.— Не магла мая Прокла да цябе ў штаны лазіць! Не магла!
Усе загаманілі:
— Ах, не магла? А тры бутэлькі! Дзе твае абяцаныя тры бутэлькі? Гані, Антось!
— Ды чорт з імі, тымі бутэлькамі,— распаляўся Тачыла.— Не магла мая жонка да старога палена на сена лазіць! Я ўжо не кажу пра штаны!
— А што далей? Што знайшла Прокла ў тваіх штанах? — дапытваліся вяскоўцы ў дзеда Сымона, але той па-гаспадарску прымаў ад Тачылы тры пляшкі гарэлкі і не звяртаў увагі на пытанні.
Вось вам і свята! Ці ж маглі б нарадзіцца гэткія неверагодныя байкі ў працоўны дзень? Бяру свае словы назад — няхай людзі ў святочныя дні адпачываюць і душой, і целам ды не забываюцца на Бога.
Добрага вам адпачынку!