Усхапіўся Янка,
Хлопчыку не спіцца.
Ён у полі зранку,
Бліжай да зямліцы.
Далягляды вабяць—
Гэта не забава.
Хлапчука цікавіць
Кожная праява.
Ад чаго разгульна
Ветру ў паднябессі?
І чаму няўтульна
Ветру ў цёмным лесе?
І чаму раздольна
Сэрцу ў чыстым полі,
А у хаце вольна
Не было ніколі?
Птушак — незлічона,
Рознае пароды,
Ды пяюць натхнёна
У свой час заўсёды.
Хтось руладзіць рана,
Хтось спявае ўночы.
Складна хтось, складана,
Нехта, як званочак.
Ды і ў лузе кветкі
Свайго часу прагнуць.
Вунь дубкі-падлеткі
Ў высь галінкі цягнуць.
Ўсё цікавіць Янку —
Матылькі і зёлкі,
Спрытныя маланкі,
Дзіўныя вясёлкі.
Янка ў хваляванні
Сярод мар блукае.
І на ўсе пытанні
Ён адказ шукае.
*
Падрастае хлопча,
Думкі ў вершы ніжа.
І цяпер ён хоча
Да людзей быць бліжай.
Шмат і тут пытанняў,
Як тады ў прыродзе —
Скуль паны і пані
Скуламі ў народзе?
Багацеюць шыбка,
Не глынуўшы поту,
Бо дзяруць, як ліпку
Горкую бядноту.
Ў свет кладзе пракосы
Словам вершаваным,
Каб палепшыць лёсы
Людзям змардаваным.
Ратаваў ад бедаў
Лёс людзей пахілы.
Ён яшчэ не ведаў
Свайго слова сілы.
І не сніў, што слова,
Не саступіць зброі.
Проста мысліў нова,
Проста светла мроіў.
*
Ў свеце праўды мала,
Ў свеце шмат заганы.
Хтось стварыў няўдала
Свет неўладкаваны.
Ні дабра, ні ладу,
Ні спадзеўкі ў сэрцы,
Хоць працуй да ўпаду,
Хоць гарбаць да смерці.
Мёрлі ў брудзе й поце,
У бяспраўе ўросшы.
Большасць — пуста ў роце,
Меншасць — у раскошы.
Ў свеце шмат нядолі,
Ў свеце праўды мала —
Гэта Янку болем
Сэрца разрывала.
Ён з людзьмі трывае,
Ўсёй душою з імі,
Але болей дбае
Сэрцам аб Радзіме.
Лёсы хаатычна
Лепшыць немагчыма.
Толькі заклік зычны
Схамяне Радзіму.
Заклік канчаткова
Гнеў людзей разпрудзіць
Толькі праўды слова
Кожны лёс абудзіць.
*
Сярод іншых вершаў,
Твораў вершаваных,
Янка помніць першы —
«Мужык» — многім знаны.
«Не мужык дурны я,—
Думаў Янка ўпотай,—
Не дурныя й тыя,
Сцятыя бяднотай.
З поглядам цвярозым
Кіньце кут запечны,
Пакажыце розум,
Розум свой адвечны.
Новага радзіны
Святкуйце супольна,
Разагніце спіны,
Удыхніце вольна.
Ваша несвядомасць
Лёсы вашы межыць.
Хто вы ў сваім доме —
І ад вас залежыць...»
Ў грамадзе, ў агуле,
Блізка і далёка,
Песняра пачулі,
Зычны кліч прарока.
Сустракае Янку
Мара векавая —
Ноч прайшла і ранку
Месца саступае.
*
Тлумны, новы, дзіўны
Спраў штыкетнік шчыльны.
Час ужо архіўны —
Дарэвалюцыйны.
Новыя улады.
Новыя парадкі.
Янка зменам рады —
Ўсё для вас, нашчадкі!
Ўсё для чалавека,
Ўсё для вас, нашчадкі!
Янка ўсё ж кумекаў —
Рана біць у ладкі.
Трэба ўсё пабачыць,
Трэба ўсё узважыць,
Трэба ўсё памацаць —
Штосьці ў творы ляжа.
Час мінулы муліў,
Царска-манархічны.
Час спачатку ўтуліў
Сацыялістычны.
Бачыў паступова —
Ў маладой дзяржаве,
Ўсё на словах нова,
Ды інакш на справе.
І, не дзеля моды,
Янка год ад года,
Быў, як і заўсёды
Песняром народа.
Услаўляў ён вершам
Родны край любімы,
Заставаўся першым
Песняром Радзімы.
Песняром быў болю,
Лёсаў-заняпадаў.
Ды не пеў ніколі
Ўхвальна для уладаў.
Быў народу рады
Ў вершах слаць падмогу,
Творамі для праўды
Церабіў дарогу.
Жыць з людзьмі ён рады,
Як адно жывое.
Ды народ і ўлады
Не адно і тое.
Прапаганды вэрхал
Выкрываў, як хітрасць.
І адчуў ён зверху
Да сябе нялітасць.
Ў вершаваным моры —
Дзе-нідзе у кніжку,
Устаўляць у творы
Мусіў «дзёгцю лыжку».
І ляцелі, часам,
Вершы аднакрыла:
Пахвальба калгасам,
Ў партыі ўся сіла —
Што душы няміла.
Ратаваць ён мусіў
Адвечныя тэмы...
Вымушана схлусіў —
Сярод тых прымусаў
Напісаў паэму.
Потым «мылі» гучна
Крытыкі і прэса,
Бы стварыў ён штучна
«Над ракой Арэсай».
І чытач адзначыў
Стыль пісьма пахілы,
І чытач убачыў,—
Створана праз сілу.
І хоць цэнзар правіць
Ў сонца золак шэры,
Цяжка тое славіць,
У што мала веры.
*
Геній Янкі ўзрушваў
Свет узнёсла, удала.
Ў сэрцы Беларусі
Слова шчыравала.
Ў слове Янкі — веліч
Беларускай мэты.
Ў слове Янкі — безліч
Парасткаў асветы.
Ў час вайны суровы
Й вершы, як героі,
Янкі вершасловы
Клікалі да зброі.
Заклік вершаваны
Гнеў будзіў народны —
Біце іх, паганых,
Каб ні ўскрэс ніводны!
*
Неба сінь — бяздонне,
Родны край — бязмежжа.
Як без Янкі сёння?
Ён над намі — вежай.
Ён над намі й з намі,
Кліча нас да ладу:
Ў мітусні й бедламе
Не губляйце праўду.
Жыць у свеце годна —
Найцяжкая праца.
Важна й неабходна
Й сёння людзьмі звацца.
Будзе месца слову —
Й дзень надыдзе новы.
Беражыце мову,
Мы — ніхто без мовы.
*
Нам без Янкі горай,
Без яго самотна.
З намі Янкі творы
Будуць бессмяротна.
Трапяткім падранкам
Б’ецца праўда-матка.
Тайнаў шмат у Янкі,
Ды і смерць — загадка.