Вецер гнаў разарваныя хмары,
Ціснуў іх да зямлі. І абшары
Сталі шэрымі, выцвіла глеба —
Дзе зямліцы мяжа, а дзе неба?
Вецер выў, як нячысцік прыблудны,
Пырскаў дождж непрыветлівы, нудны,
Гразь раз’ела, глынула дарогі,
Гразь усюды — не выцягнуць ногі.
Дзе канец гэтай змрочнай пагоды?
Нібы сонца зайшло назаўсёды,
Быццам свет раптам перавярнуўся,
Быццам Бог ад людзей адвярнуўся.
Вецер, холад, хлюпота — без меры,
Нават носа не выткнуць за дзверы,
А надвор’ем такім, ходзяць чуткі,
І сабаку не выцягнуць з будкі.
Але што гэта? Ноччу глыбокай,
Калі цемра — хоць выкалі вока,
Прапаўзлі цяжка, з ровам машыны,
І запоўніла гразь каляіны.
Па-ранейшаму з неба лілося...
А машыны дзе? Мо падалося?
Ды такое магло і прысніцца —
Разгуляліся ноч, навальніца.
А адтуль, дзе машыны расталі,
Гукі дзіўныя ледзь даляталі:
To загады, a то праз імгненні
Стук рыдлёвак аб жвір, аб каменне.
Зноў ні гуку, ні слыху ні духу,
Стогне вецер напружана, глуха,
Плача вецер і вые шалёна.
І раптоўна, з-за цемры-заслоны,
Стрэл пачуўся прыглушаны, жорсткі,
Першы стрэл — чорных спраў адгалоскі.
Першы стрэл — як прадвеснік злачынства,
Слёз, крыві і сіроцтва-дзяцінства.
Гэты стрэл ці пачуў век дваццаты?!
Курапаты... Маўчаць Курапаты...
*
— Та-та-та! Ты забіты! Я стрэліў!
— Тах-тах-тах! Ты — раней! Я пацэліў!
— Ай, Талян, так не чэсна! Здавайся!
— Сам, Андрэйка, вылазь, не хавайся!
З палак хлопчыкі так і стралялі,
«У вайну» з захапленнем гулялі,
Пазбягалі геройскі «палону»
Побач з Мінскам, ля мікрараёна.
— А давай мы, Андрэй, возьмем колік,—
Сябруку прапаноўвае Толік,—
І ў пяску ім, заместа лапаты,
Зробім файны акоп, як салдаты.
І ўзяліся сябры за работу,
Нібы тыя краты — у ахвоту.
Паглыбляўся акопчык-равочак,
Быў падатлівым жоўты пясочак.
Каб хутчэй падысці ім да мэты,
Паддавалі задору, імпэту
Толік — палкай, Андрэйка — рукамі,
Ды раптоўна ім трапіўся камень.
Раскапалі яго і дасталі
І з ратамі раскрытымі сталі —
Зубы вышчарыў камень так званы...
— Глянь, Андрэй, хтосьці тут пахаваны!
— Вось яшчэ косці!.. Вунь акуляры!..
Жах зірнуў у хлапечыя твары.
З раскапанай зямлі-таямніцы
Чарапы іх пужалі, вачніцы.
Ад вачніц гэтых, поўных гіпнозу,
Стыла кроў, як вада ад марозу.
Нібы ў сне зачарованым нейкім
Заставаліся Толік з Андрэйкам —
Hі міргнуць, ні крануцца, ні гуку...
Можа, тут сёння собіла ўнуку
З дзедам, некалі зніклым, спаткацца,
«Вочы ў вочы» — і не адарвацца...
Хто ж вы? Хто вы, ахвяр гэтых каты?
Курапаты... Маўчаць Курапаты...
*
Разнарадка... Страшэннае слова.
Ад яго абядняецца мова,
Бо душы ў гэтым слове — ніколькі,
Як нябожчык яно — холад толькі.
Слова гэтага мёртвыя гукі
Адлюстроўваюць гора і мукі.
...Чорным ценем фашызм узыходзіў,
Гітлер «новы парадак» наводзіў.
Для будоўлі такога парадку
Ён задумаў сваю разнарадку:
Знішчыць частку народаў, а частку —
У ганебны палон, як у пастку,
Хай у рабстве гарбеюць іх спіны —
Лёс для многіх людзей — лёс скаціны...
Час ляціць, не стаіць нерухома.
Сёння многае стала вядома.
Прыпадняў час завесу былога,
І мінулага бачна дарога...
У ліхім, даваенным тым часе,
Як і сёння, рабілі ў калгасе,
Хто — на фабрыцы, хто — на заводзе.
Але стаў варушыцца ў народзе
Слых пра нейкія там завірухі
І што людзі знікаюць, як мухі.
...І машыны раўлі цёмнай ноччу,
Калі цемра — хоць выкалі вочы,
І пужалі людзей ноччу стрэлы,
І закопвалі мёртвыя целы.
Зноў павесткі праз пошту ляцелі,
А каго — забіралі з пасцелі,
Зноў машыны раўлі, ракаталі,
Зноў стралялі, стралялі, стралялі.
Па-ранейшаму з неба лілося...
He, на жаль, гэта не падалося.
Хто страляў? У каго? Вось загадка!
Кажуць, зверху прыйшла разнарадка —
Пазнішчаць нашых ворагаў кроўных.
І людзей забіралі працоўных.
Забіралі сялян, і студэнтаў,
І ваенных, і інтэлігентаў.
І раўлі з цяжкім грузам машыны,
І зраўноўвала гразь каляіны...
Гора, смерць да людзей едзе ў сваты...
Курапаты... Маўчаць Курапаты...
*
За стагоддзем мінае стагоддзе,
Ўсё ўзаемазалежна ў прыродзе.
Чалавечы наш век — век кароткі,
Пакідаюць і сёння нас продкі,
Перадаўшы другім эстафету —
Сэнс жыцця, як галоўную мэту.
Ці ж маглі б мы на свет нарадзіцца,
Каб не тыя, хто сёння ў зямліцы?
Мы — галінкі, мы — парасткі, ўсходы,
І мінулае з намі — заўсёды.
Хай заўжды яно з намі і будзе!
І аднойчы сабраліся людзі,
Каб пранесці жыцця эстафету
(На Дзяды адбывалася гэта),
І паволі пайшлі ў Курапаты,
Бо Дзяды — памінанне, не свята.
І пайшлі да адвечнай крыніцы —
Адышоўшым з жыцця — пакланіцца,
Нашых продкаў успомніць шаноўна...
А дайсці не змаглі, бо раптоўна
Шчыльна стала міліцыя строем.
— Хто дазволіў успомніць былое?!
І закручвалі рукі за спіны,
Як злачынцаў, цягалі ў машыны.
Зноў, як некалі «ворагаў кроўных»,
Мастакоў і паэтаў шаноўных,
Юнакоў, і старых, і дзяўчатак
Зневажалі і гналі, як статак...
А з высокіх трыбунаў — дэбаты...
Курапаты... Маўчаць Курапаты...
1987