Лес быў колісь — мора гушчароў,
Шмат ён рэчак прытуліў, рачулак,
Многа розных прытуліў звяроў,
Безліч птушак тут знайшло прытулак.
Дрэвы ў сіле, нават маладняк,
Падпіралі неба, як званіца.
І мацнелі, і раслі «у смак»,
А пад імі — ягаднік, грыбніца.
Там, дзе ёсць грыбніца — ёсць грыбы,
Ягаднікі ёсць — і ягад мора.
Гэта ўсё расце і без сяўбы,
Тут шчыруюць фаўна і флора.
Ёсць і тут падставы «для грызні» —
Каб не быць апошнім зачухонцам,
Не гібець зародкам у цяні,
Трэба замацоўвацца пад сонцам.
Ну, вядома — у дубоў няма
У святле і сонцы недахопу.
Дуб магутны самы нездарма,
Ён заўжды праб’е «акно ў Еўропу».
Бор сасновы — на манер травы,
Нібы ён расчэсаны з пяшчотай.
Шчыльна — галава да галавы
Ён расце і ззяе пазалотай.
Лёгка бор хваліць на ўсе лады,
Бо не тоіць ён другім пагрозы.
Можа й елка завітаць сюды,
Часта карагодзяць тут бярозы.
Іншае зусім — яловы лес,
Ля яго карэнняў — ноч, здаецца.
Калі хтосьці з дрэў пад елкі ўлез,
Той ужо да сонца не праб’ецца...
Так ці сяк, а дрэвы ўсё ж раслі,
Тут усё жыло, што жыць хацела.
Ды вятры знянацку загулі,
А за імі й бура наляцела.
Хто — ламаўся ўшчэнт без барацьбы,
Хто — чапляўся за зямлю адчайна.
Гінулі і многія дубы,
Што паўкараняліся нядбайна.
І зрадзелі, паляглі лясы,
І зямлю пабілі плехі-плямы,
І не бачна ўжо былой красы
Пасля гэтай буры, смуты-драмы.
Карані вакол ды кучы дроў —
Ім не адрадзіцца, не падняцца...
І на месцы тых гаёў, бароў
Зараснік пачаў укараняцца.
Беспародных парасткаў — сцяна
Ды быльнёг, аж блытаюцца ногі —
Усё тое, грош чаму цана,
Адным словам, краявід убогі.
*
Што ж — нашкодзіў вецер-ліхадзей,
Знішчыў лепшы — горшы лес пакінуў...
Варта ўжо сказаць пра тых людзей,
Хто ў «агонь няшчасця» дроў падкінуў.
Ім бы песціць лес з усіх бакоў
Круглы год — ці маразы, ці спёка.
Так, размова тут пра леснікоў,
Іх дэвіз: — «За кожным дрэвам — вока!»
... Леснікі. Ці ж выйсце — леснікі?
Лес да дырэктываў неўспрымальны.
Той жа лес, пасаджаны ў радкі,
Штучны нейкі і ненатуральны.
Але што спрачацца? Ёсць загад!
(Быў бы куст — а знойдзецца варона).
Загадалі: — Лес — гэта не сад,
Што з ім абыходзіцца ўлюбёна?!
Вымахае й так, што не прайсці,
Прыжывецца й на каменнях! — кажуць.—
Ды не там павінен ён расці,
Дзе захоча, а куды пакажуць!..
І садзілі дрэвы пад шнурок,
І ламалі дрэвы — іх жа многа,
І ссякалі дрэвы — ўсім урок,
І сачылі за парадкам строга.
Часта, леснікам наперакор,
Дуб ці ясень, без высокай згоды,
Там раслі, дзе сонца і прастор,
Але ўсе траплялі пад тапор,
Хоць былі каштоўнае пароды.
...Леснікі. Ці ж выйсце — леснікі?
Хто іх спыніць? Дзе на іх управа?
Хутка з іх нячыстае рукі
Лес пайшоў налева і направа.
І такі набрала гэта ход,
Што ляцелі трэскі і ашмёткі.
Дрэвы, дрэвы, дрэвы йшлі ў расход:
— Пад пілу! Пад корань! — сказ кароткі.
Лесніку — хоць не расці трава,
«Вырасталі» пні хутчэй маланкі —
Прадаваў за пляшку дрэва-два,
А бывала — й цэлыя дзялянкі.
Заняпала ў тых лясах жыццё,
Прытаіўся краявід зялёны.
І ляцелі трэскі, ашмаццё,
І знікалі з лесам эшалоны.
Некалі шумлівы, гаваркі,
Лес зрабілі ворагам — губілі...
Дык якое ж выйсце леснікі,
Калі так яны лясы «любілі»?
І пладзілі пусткі леснікі,
Хоць на словах іх душа балела.
Багацелі й розныя дзялкі,
А зямліца на лясы бяднела.
Ліха забяры іх, леснікоў!
Прыадчынім покрыў таямнічы.
Бачыце? Натхняў вартаўнікоў,
Правіў вакханаліяй — ляснічы.
*
Тое ўсё даўным-даўно было...
Кажуць, глянь назад — паразумнееш,
Там убачыш і добра, і зло.
Можа, болей сам дабра пасееш.
Мудрасць гэта шмат гадоў жыве
І стагоддзі будзе жыць, здаецца.
Ды яна не кожнай галаве,
Як падзеі сведчаць, паддаецца.
Не, я думку-рану не салю,
Кожны мае погляд свой уласны...
Спусцімся давайце на зямлю —
Як жывеш ты сёння, лес сучасны?
І хоць зноў у нашыя лясы
Залятаюць тапара пагрозы,
Бачны елак вострыя насы,
Сосны ёсць, дубы, кляны, бярозы.
Многа й іншай дробязі, але
Драбяза праб’ецца без дагляду.
Лес жыве з ляснічым «на чале»,
Што казаць — даходная пасада.
Ён рухавы, малады яшчэ,
Ён ламае, крышыць перашкоды.
Новае — па-новаму цячэ,
Ісціна — у новым не заўсёды.
Стаў ад леснікоў патрабаваць
Наш ляснічы праз свае загады:
— Лес мясцовы й надалей збываць,
А з замежных дрэў садзіць прысады!
Аж са скуры лезуць леснікі,
Бо ляснічы — нібы бацька родны...
І куды ні глянь — на ўсе бакі,
Лес узрос замежны, іншародны.
Вось табе і родная зямля,
А для дрэў тутэйшых месца мала.
Дык няўжо звядзецца да нуля
Лес, які зямелька ўзгадавала?
Дык чаму наш лес, мясцовы, свой,
На Радзіме ў пасынкі трапляе,
Самабытнасць страчвае, губляе,
А чужак — з узнятай галавой?
Родны гай прыціх і родны бор,
У трывозе змоўклі пералескі...
Але ціха! Чуеце тапор?
Дык няўжо, жыццю наперакор,
Зноў ад лесу застануцца трэскі?
1989