Як люблю я цябе, беларус!
Як люблю!
Ёсць падставы табой ганарыцца.
Кроў твая, пот і слёзы паілі зямлю —
Бачыш, брат? Прыняла іх зямліца!
О-о-о! Зямелька — жывая і чуе яна,
Ці ты плачаш, браток, ці святкуеш,
Ці туга над табой ад цямна да цямна...
Сёння стогне карміцелька... Чуеш?
He! He бачыш, не чуеш... Аслеп і аглух,
Лёд пад сэрцам выстуджвае грудзі.
Згодзен, згодзен... для статка патрэбен пастух,
Дзякуй Богу, не статак мы — людзі.
Я і ты — як блізняты, дзве кроплі вады,
Хоць між намі — хлусні землятрусы.
Мы з табой — гістарычна навек, назаўжды
Ад адзінай зямлі — беларусы.
Ты і я — гэта тое адзінае мы,
Што адным перахрышчана горам,—
He ўваскрэс родны край, ён і сёння — нямы,
Бо на месцы вытупваем... Сорам!
Як наблытаў скразняк у тваёй галаве,
Быццам ты выпіў залпам штрафную...
Зразумеем! Ачнёмся! Надзея жыве!
Я нашу яе ў сэрцы, шаную.
*
Як бывае ў сям’і?
Калі хто занямог —
І астатнія ходзяць пад горам,
І яны дзень і ноч аж збіваюцца з ног,
Непакояцца, б’юцца над хворым.
Ціха тут — весяліцца ля хворага грэх.
І хоць гэта зусім не жалоба,
Тут не чутны ні жарты, ні песні, ні смех,
Аж пакуль не адступіць хвароба.
Сёння нешта падобнае бачна і ў нас,
Заядае нас смутак мацёры.
Ані песняў, ні смеху не чутна ўвесь час —
Хтосьці з нас... несвядомасцю хворы.
Ах! Якая хваробішча — Бог барані!
Светапогляд — як лёд нерухомы.
Як яго растапіць, калі ён — у цяні?
Чым узрушыць спакой несвядомы?
Гэта жах — непатрэбна сляпому святло,
А глухому — птушыныя спевы...
Несвядомасць бяздумна, як тое быдло,
Падратуе любыя засевы.
Многа нас захварэлых, усіх не злічыць,
Час патрэбен і паразуменне.
Цяжка нас ратаваць, несвядомасць лячыць,
Але ўсё ж лёд растопяць праменні.
*
Кажуць — першым усё ж такі слова было,
Ў свеце цешацца роднаму слову.
Слова — той жа выток, слова — тое ж святло...
Што ж, давай пагаворым пра мову.
Мы чужымі зрабіліся самі сабе,
Адцураўшыся роднага дома.
І тады ўжо, як граблі нам трэснуць па лбе,
На хвіліну падумаем: «Хто мы?»
Але думка-маланка згасае. І зноў
Мы — не мы, мы — пусці павалюся...
Колькі нас несвядомых дачок і сыноў
Адцураліся ад Беларусі?
Помніш, брат, калыханку? Гаворку бацькоў?
А маленства? Няўжо і не сніцца?
Слова продкаў — з далёкіх, мінулых вякоў
Прабівалася ў свет, як крыніца.
Нам бы ўзяць ды расчысціць крынічны выток,
Мы ж — забрудзілі гэта бруенне...
Што мы маем цяпер? Ратавальны глыток,
Ды і той пад пагрозай знішчэння.
Мова — крылы душы, мова — ў цемры маяк,
Мова — гэта й жыцця адчуванне.
Нам без мовы сваёй не ўзляцець аніяк,
Нам без мовы — у цемры блуканне.
І паўзём — не ляцім. Пры святле — слепакі,
Бо чужыя ў нас розум і мова.
Мы, калісьці адно, сёння — толькі шматкі,
Як сабраць, чым з’яднаць нас нанова?
*
Што ўсё я гавару? Што маўчыш ты, мой брат,
Мой зямляк, суайчыннік, таварыш?
Я цябе папракаў — кінь папрокі назад,
Кажуць, кашы без спрэчкі не зварыш.
Паспрачайся са мной, памяркуй, падкажы
Можа, ісціну знойдзем за кашай.
Паміж намі няма аніякай мяжы,
Акрамя несвядомасці нашай.
Ты маўчыш, я замоўкну, замоўкнем усе,
Як матор непатрэбны, іржавы.
Азірніся, куды гэта плынь нас нясе,
Глянь на сімвалы нашай дзяржавы!
Зазірні ў мае вочы, а я — у твае,
Вочы — люстра душы, слоўнік думак.
Паразважым, чаго нам з табой нестае,
Абмяркуем далейшы кірунак.
Мы ад заклікаў стлелых ачысцім свой слых,
І на зоркі зірнем, не пад ногі.
Мы ад лозунгаў нежыццяздольных старых
Адштурхнемся да новай дарогі.
Вунь і сонца ўзыходзіць — наперадзе дзень,
Аднавіцца катораму рупіць.
Расчыні сваё сэрца й мінулага цень
Промням жыццясцвярджальным саступіць.
Аднаўляе зямлю пасля доўгай зімы
Хто?
Вясна прыбярэ ўсё, расцвеціць.
Хто адновіць наш дом — Беларусь?
Толькі мы!
Беларусі нязломленай дзеці.
Будуць святы пісьменства у нас, кірмашы,
Будуць конкурсы песень, пленэры!
Адладкуем умовы для ўзлёту душы —
Будзе ўсё — не губляй толькі веры!
Раптам чую адказ: — Ды пайшоў ты адсюль!
Ажно пырснулі слінкі скрозь словы.
Вось і ўвесь дыялог... Пошук ісціны — нуль...
Размінуліся нашы галовы.
— Што ты, маць тваю, чэпішся тут да людзей?!
Чую збоку другога «дарадцу».—
Ты заместа сваіх непатрэбных ідэй
Кілбасу нам вярні па руб дваццаць!..
Вось і ўвесь дыялог...
Ды пачуе глухі!
Ды убачыць сляпы! Дай, Бог, сілы!
Адпусці ненаўмысныя нашы грахі —
Хай у кожнай душы будуць крылы!
*
«А пайшоў ты адсюль...» — чую словы-нажы.
He прымаю я іх, не міруся.
А куды беларус з Беларусі, скажы,
Можа йсці? Толькі да Беларусі!
Нас і так падзяляюць на «свой» і «не свой»,
Падазронасці клін паміж намі.
Хопіць нам ужо думаць чужой галавой —
Паварушым сваімі мазгамі!
Вернем мову сваю, жыццяздольны настрой,
Скарацім паміж намі адлегласць...
Як шкада, што не собіла сёння з табой
У размове крануць незалежнасць.
Незалежнасць — яна даражэй каўбасы,
Берагуць незалежнасць, шануюць.
За свабоду спрадвек, ды і ў нашы часы
Ва ўсім свеце жыцця не шкадуюць...
Мы маглі б абмяркоўваць, каб ты дапамог,
Існасць лёсу і дзе яно, выйсце.
Але ты не схацеў падтрымаць дыялог,
З маналога — не многа карысці.
«Ды пайшоў ты адсюль...» — зразумела куды.
Крыўдна слухаць — ды я не крыўдую.
Трэба біцца з хваробай хоць год, хоць гады...
Я люблю цябе, брат, і... шкадую.
1991