Светлай памяці
Максіма Багдановіча
Дзед сядзеў ля расчыненага акна і курыў, баба — ля другога акна на лаве і штосьці цыравала-зашывала. Абое былі ў такім настроі, у такой глыбінна спакойнай душэўнай раўнавазе, калі цішыня робіцца найлепшым суразмоўцам.
Такое бывае і ў прыродзе глыбокай восенню, калі ўсё выбрана-прыбрана, усё адзелянела-адквітнела, усё адгаманіла-адспявала, і толькі запозненая, сумная песня нейкай птушачкі прапануе сябе ў суразмоўцы цішыні і спакою.
Нечакана для сябе баба, як тая запозненая птушка, амаль не парушаючы цішыні, ціхенька заспявала:
Абдымай мяне,
Цалавай мяне,
І бяда-нуда
Сэрца абміне...
І атрымалася так, што бабіны спевы ляглі на дзедаву песню, бо дзед, гледзячы некуды далёка-далёка, адначасова з бабай праспяваў:
Ой ты, конь, гарачы конь,
Нос павесіў штосьці!
Мы на кулі і агонь
Чхалі ў маладосці!..
Дзед кісла скрывіўся і зірнуў на жонку:
— І што ў цябе за песня? Што гэта за словы «цалавай мяне»?
— У цябе дык конь можа нос павесіць, а мяне цалаваць у песні нельга! — не перастаючы шыць, адказала баба і зноў ціхенька зацягнула:
Я каханнем даражыла,
Я на картах варажыла —
Хай мая саперніца
Ад цябе адвернецца...
І зноў бабіна песня скрыжавалася з дзедавай, якая сама сабой саскочыла з дзедавага языка:
Вып’ем, хлопцы, па адной,
Вып’ем следам па другой,
На трэцюю прыцэлімся,
А раніцай пахмелімся...
— І што ты ўсё мне перашкаджаеш? Адкуль ты іх выкопваеш, гэткія песні? Ці ж ёсць у цябе саперніца? — зноў крывіцца дзед.
— У мяне што думаецца, тое і спяваецца,— спакойна адказала старая,— а ў цябе, бачу, што спяваецца, таго і жадаецца... Адпахмяляўся ты сваё, даражэнькі!
— Ты торкаеш увесь час сваёй песняй упоперак маёй! — скардзіцца дзед.— Вось я зараз заспяваю, а ты падмагні! — і дзед зацягнуў:
Я раніцай роснай
Касіў сенажаці...
— Ну, падпявай:
Я раніцай роснай...
— Ды не ведаю я гэтай песні! Першы раз яе чую,— прызнаецца баба.— Лепей я зацягну, а ты за мной падцягвай, толькі не перакрыквай! — і старая зацягнула:
Я з рамонак белых
Напляла вяночкаў...
Ну, давай падцягвай! Толькі не перакрыквай!
Я з вяночкаў белых...
— Адкуль мне ведаць пра твае вяночкі? Я і рады быў бы цябе перакрычаць, ды таксама першы раз чую гэта! — махнуў дзед рукой.
— Ну вось,— абураецца баба,— жыццё разам пражылі, на адным ложку спалі, з адной міскі елі, адно гора гаравалі, а штосьці разам праспяваць не атрымліваецца...
— Чаму не?! — схамянуўся дзед.— А вось гэту во... ну, як яна толькі пачынаецца? Ну, ты яе павінна ведаць!
— Ты пачні, пачні! — адклала баба ўбок іголку.
— Забыўся...— сумеўся дзед.— Круцілася вакол мазгоў і... не магу за яе ўхапіцца...
— Давай другую! Зацягвай! — просіць баба.
— І другую забыўся... Вось такія мае песні, як «Я штыком праткну наскрозь ворага праклятага...» ці...
— Не трэба мне твой штык з ворагам! — перапыняе баба дзеда.
— Адзічэлі мы,— уздыхнуў стары,— гасціць перасталі і гасцей не склікаем, вось песні і выміраць у душы пачалі... Ты думаеш, чаму чалавечае жыццё карацее? Спяваць перасталі! А без песні чалавек, як расліна без вады — доўга не жыве...
— Ты сядзь да мяне! — запрашае баба.— Няўжо нічога разам не спяём? Паміраць будзе сорамна...
Дзед сеў на лаву ля жонкі, з надзеяй зазіраючы ёй у вочы. Баба ўглыбілася ў свае думкі і раптам зацягнула:
Зорка Венера ўзышла над зямлёю...
Дзед схамянуўся, маладымі агеньчыкамі засвяціліся выцвілыя яго вочы, і падцягнуў душэўна, не перакрыкваючы жонку:
Светлыя згадкі з сабой прывяла...
І ўжо разам:
Помніш, калі я спаткаўся з табою,
Зорка Венера ўзышла...
І раптоўна памаладзелыя старыя, быццам на крылах, узняліся душой высока-высока і на адным дыханні даспявалі цудоўную песню.