Антось — кавалер, хоць куды,
На ўсю вёску.
Дзяўчат у якой —
Не злічыць было іх.
Ды сэрцам ён бачыў
Адну толькі Зоську,
Хоць вочы Антосевы
Бачылі ўсіх.
Хто быў малады,
Кожны марыў аб шлюбе,
Бо й хлопцаў у вёсцы
Было не злічыць
Збіраліся шумна
Ў нядзельку у клубе,
Спявалі і танчылі —
Жыць значыць жыць.
Усе між сабой
Зацікаўленасць мелі,
Праз погляды,
Жарты,
Ўздыханні,
Намёк.
Тут хтосьці кагосьці
Трымаў «на прыцэле»,
А хтосьці да шлюбу
Рабіў першы крок.
З тых «першапраходцаў»
Карціла Антосю
Быць першым між першых,
На зайздрасць усім.
Хацеў ён за жонку
Узяць сабе Зосю
Вуглом абзавесціся
Марыў сваім.
Ды маці паўстала,
Уторыў ёй бацька:
— Ад слыхаў упартых
Не дзецца нідзе,
Яшчэ семразова
Адмерай, дзіцятка,
Пра Зоську па вёсцы
Гамонка гудзе.
Ці будзеш ты, сын,
Ёй ад Бога каханым,
Ці лаянка будзе
Між вамі і крык?
Збіралася ж Зоська
Да шлюбу з Сцяпанам,
Ды ён нечакана
Скруціўся і знік.
Пра гэта Антось ведаў сам,
Як і кожны,
Пра ўсіх ведаў лепей,
Чым справы свае.
Антось,
Хоць разважлівы быў,
Асцярожны,
Ды Зоську кахаў —
Клінам свет без яе.
Дзе два ёсць, вядома,
Што лішні там трэці,
На сэрцы у Зосі
Сумненняў пячаць.
А дзе той Сцяпан?
Дзесь бадзяецца ў свеце,
А ёй што?
У дзевах старых кукаваць?
А тут ёсць Антось,
Запрашае да шлюбу,
Ў яе да яго —
Некахання сцяна.
Антось хоць станоўчы,
Ды зніклага згубу —
Сцяпана употай
Кахала яна.
Такія адвеку
Дзявочыя лёсы,
Якія у многім
Хлапечых не горш.
Іваны,
Дзям’яны,
Сцяпаны,
Антосі —
Надзелі штаны,
Вось і ўвесь іхні форс.
Ды добра, калі у штанах,
Ды цвярозы,
А іншы без меры
Мазгі адап’е.
З такім паспявай
Выціраць толькі слёзы,
Дык мала таго —
Ізгаляецца, б’е.
Усё пракруціла
Ў мазгах сваіх Зося —
Ды чорт з тым каханнем —
Зноў лёсу пячаць.
Антось гаспадарлівы,
Супраць Антося
Язык не павернецца
Слова сказаць.
*
І вось урачыстасць
Вяселля святога!
Які гэта клопат
І гонар бацькам.
Вянчанне ў царкве
І ухвальванне Бога —
Абрад традыцыйны,
Вядомы вякам.
А коні якія!
Гарачыя коні!
Нібыта анёл іх
На крылах панёс.
За многія вёрсты
Чуваць быў гармонік,
А шчасце было на ўвесь свет,
Да нябёс.
Званочкі з дугі
Заліваліся звонней
За ўсе што ні ёсць
Божых Храмаў званы.
І вецер адстаў
Ад акрыленых коней,
Ад шлюбам народжанай
Гэтай вясны.
Вяселле —
Падзея падзеяў у лёсе.
Ледзь стрымліваў
Свята пачуццяў Антось,
Была засяроджана-стрыманай
Зося,
Нібыта сыйшла
Ад яе маладосць.
Сцяпан у мінулым,
Яму гора мала,
І позна вышукваць,
Чыя тут віна.
Паколькі ў царкве
Яна крыж цалавала,
Прад Богам
Антосева жонка яна.
А коні якія!
Не коні — маланкі!
Адкуль толькі браліся
Сілы у іх?
Нібыта сюды,
Да вясельнага ганку,
Сам Бог ад царквы
Прыімчаў маладых.
А тут сустракаюць
Бацькі урачыста,
Глынуўшыя, пэўна,
Не раз валідол.
І шумна, пад акампанемент гарманіста,
Ўсе рушылі
За маладымі за стол.
Застольны канон —
Традыцыйны і просты,
Ў асноўным адно —
Каб сямейны быў лад,
Дарункі гасцей,
Віншавальныя тосты,
І «горка» — дзе трэба,
А дзе — неўпапад.
Вяселле адкрыта для ўсіх,
Не ў сакрэце,
Ўся вёска тут зычыць
Дабра маладым.
І як жа без іх?
Тут падлеткі і дзеці
Ля вокнаў расчыненых
Сочаць за ўсім.
Кілішкі звіняць за сталамі,
Гаворка,
І жарты,
І песні,
І крыкі — «Да дна!»
Раптоўна штосілы,
Хтось выгукнуў: «Горка!»
З-за спін маладых,
Са двара,
З-за акна.
Вясельны сціх тлум,
Госці быццам абмёрлі,
Антося —
У жудасны кінула пот.
Застылі усе,
Нехта з закуссю ў горле,
А нехта,
Гарэлкі набраўшы у рот.
Стаяў за акном
Той, хто знік нечакана,
І гэтак раптоўна
З’явіўся ізноў.
Як прывіда
Ўбачыла Зося Сцяпана —
Ударыла ў сэрца
Гарачая кроў.
Ускочыла Зося,
Нібыта ў тумане,
Яна цяпер бачыла
Толькі адно.
Амаль беспрытомная,
З крыкам: — Сцяпане!
Падраненай птушкай
Далася ў акно.
*
О лёсы людзей...
Чалавечыя лёсы...
Не першы я
Гэтую тэму трасу.
Вы скрыўлены,
Як ад няўмекі пракосы,
Які ўпершыню
Ўзяў у рукі касу.
Бывае, што гнуты пракос
Не удасца
Ні выправіць
І ні пракласці наноў.
Вось так і пакутуем
З нечае ласкі,
Ў абдымках сваіх
Неласкавых гадоў.
*
Антось успрыняў
Сэрцам тое балюча,
Калі Зося збегла
З другім з-за стала,
Схапіўшы прылюдна
Па мызе анучай,
Хоць пляма той ганьбы,
На Заську лягла.
Антось вольны час
Ў адзіноцтве марудзіў,
Не мог з галавы
Выгнаць думак слату.
Цяпер лішні раз
Не выходзіў на людзі,
А Зосю зусім
Абмінаў за вярсту.
Заглыбіўся ён у сябе і замкнуўся,
Пакутваў штодня
За чужую віну.
Аднойчы Сцяпан
Штосьці мовіць памкнуўся,
Антось прэч пайшоў,
Паказаўшы спіну.
А час, ён карае,
Ды ён жа і лечыць,
І краскі цвітуць,
Перажыўшы зіму.
Антось апрытомнеў
І выпраміў плечы,
Гады маладыя
Спрыялі яму.
Сям’ю збудаваў ён,
Спаткаўшы каханне,
Адчуў, як раней,
Ад жыцця дабрыню.
Ўздыхнуў ён мінуламу
На развітанне,
Затым усміхнуўся
Наступнаму дню.
*
Шыбуе жыццё —
Ці смяёмся, ці плачам,
Не будзе ж на нас
Азірацца яно,
На нашы удачы,
На нашы няўдачы,
Тым больш на падзеі,
Былі што даўно.
Жыцця не дагнаць,
Калі час быў праспаны,
Такое не ведаць
Лічылі за грэх
Ў сям’і у Антося,
Ў сям’і у Сцяпана,
Ім узнагародай
Дзіцячы стаў смех.
Іх час прымірыў,
Ўтаймаваліся крыўды —
Канчаецца ноч,
Надыходзе святло.
Зноў сэрцы
Для добрага слова адкрыты,
Між імі нядобрага —
Як ні было.
І дзеці бацькам
Наступаюць на пяты,
Было так і будзе —
Старэюць бацькі.
У Зосі з Сцяпанам —
Дачушкі-дзяўчаты,
У Крысці з Антосем —
Растуць дзецюкі.
Гады —
То уверх, то уніз,
Як арэлі,
Як бурная плынь
Незнаёмай ракі.
Зноў некага хтосьці
Трымаў «на прыцэле»,
А нехта да шлюбу
Імчаў напрасткі.
*
Старэйшы з Антосевых хлопцаў,
Мікола,
Прыгожы —
Як кажуць, здалёку відаць.
Аб шлюбе не думаў ён,
Скончыўшы школу, —
Спачатку ў салдаты, а там...
Што гадаць?
Быў ён, у дарозе да мэты,
Настырны,
Да гэтага —
Хлопец ні курыць, ні п’е.
Яго называлі
Валетам казырным
Якога, пры выпадку,
Туз не паб’е.
Пра бацькаву,
Першага шлюбу асечку
І вухам не чуў,
Пра падзей даўніну.
Ды доўгі язык нечы
Вымеў з-за печку,
Як смецце, пра продка канфуз —
Навіну.
І ў вушы Міколу увёў,
Як атруту,
Запоўніўшы гэтым
Пляткарства прабел.
І хлопец
Мяняе паводзіны крута,
Й раптоўна
Алену «бярэ на прыцэл».
Алену,
Дачушку Сцяпана і Зосі,
Раней да якой,
Зацікаўленасць — нуль
«Адкуль што раптоўна
У хлопца ўзяліся? —
Гадалі бацькі двухбакова, —
Адкуль!»
Алена — ў разгубе,
Бацькі — ў хваляванні.
Праз тэрмін кароткі,
І болей таго —
Мікола Алене
Прызнаўся ў каханні...
(Ідзі разбярыся тут,
Што да чаго.)
Тым больш, што была
Для разгубы прычына,
Бо бачылі ўсе,
І Алена не раз —
У сэрца Міколу
Другая дзяўчына
Заскочыць хацела,
Чакала свой час.
Вучылася
Разам з Міколам Таццяна,
За партай адною
Сядзелі яны.
Тады мець свякруху
І ёй было рана,
Да цешчы і ён
Не спяшаў на бліны.
А сёння —
Чаму бы і не?
Паўналецце!
Чаму б не памарыць
Таццяне тайком?
Ці ж мала ёсць
Маладажонцаў у свеце,
Якія са школы —
У ЗАГС праміком.
*
Мікола з Таццянаю
Вёў сябе роўна,
Размовы нейтральныя —
Тое ды сё.
Ён зваў яе жартам —
Таццяна Пятроўна,
Павагу падкрэсліваў гэтым —
І ўсё.
Хаця заўважаў
Прыгажосць яе, зграбнасць
І іншыя якасці —
Сціпласць,
«Без мух».
Ці ж мала дзяўчат ёсць у вёсцы
Прывабных?
А ў свеце іх колькі!
Захопіць аж дух!
Паспеецца выбраць.
Ўсяму свае святы,
Надыдзе той час,
Калі ўсё па плячу, —
Так думаў ён,
Халасцяковец заўзяты,
І раптам узрушыўся:
— Мама і тата!
Усё я узважыў —
Жаніцца хачу!
Збялелі бацькі,
Як ад весткі страшэннай:
— З кім, сынку?!
О Божа!
З кім зблытаў сынка?
Мікола спакойна агучыў:
— З Аленай!
Вядомых
Сцяпана і Зосі дачка.
— Якая Алена? Якое жаніцца? —
Узвылі бацькі, паглыбляліся ў шок. —
О праведны Божа!
Святая Царыца!
Ты ж восенню
Ў армію пойдзеш, сынок!
Мы супраць Алены
Не маем нічога,
Але ў тваім сэрцы
Не бачым яе.
А ў сэрцы без любай
Шмат месца пустога —
Ды кінь ты, Міколка,
Задумкі свае!
Мікола ж стаяў на сваім,
Хаця маці —
У слёзы, у крык
І да Бога ізноў.
— Вяселлю ўсё ж быць!
І ў Сцяпанавай хаце!
Апошні мой сказ —
Засылайце сватоў!
*
Зноў коні імчалі з царквы,
Нібы вецер,
Ды вецер адстаў сарамліва —
О здзек!
Алена была
Найшчаслівай у свеце,
Яна неўспадзеўкі
З Міколам навек.
Уцерла ўсім нос,
Асабліва Таццяне,
Вось гэта узлёт!
Шанцавання узор!..
О коні-маланкі!
Як прывіды, здані!
Былі толькі тут —
А ўжо хата і двор.
І зноў каля ганку
Бацькі рытуаляць,
Усё, як калісьці,
Паўторна цяпер.
І за маладымі
Ў застолле ўсе валяць,
Каб зычыць,
Адорваць,
Заліць за каўнер.
Шчаслівыя Зося,
Сцяпан і Алена,
Крысціна з Антосем...
А як малады?
І ўсё-ткі Антось,
Нібы весткі страшэннай,
Вяселля чакаў
Ў прадчуванні бяды.
Ён сэрцам адчуў —
Сын задумаў благое,
З зусім некаханай
Да шлюбу йдучы.
І змрочныя думкі
Тыранілі роем
І сэрца, й душу,
І жыццё, хоць крычы.
Раптоўна у памяці
Ўсплыў шлюб ягоны,
Калі за сталом
Ён застаўся адзін.
А што, калі
Кроўнаю помстай натхнёны,
Паўторыць
Ганебную выхадку сын?..
Антося вярнула
Ў рэальнасць застолле,
Дзе быў маладымі
Асветлены кут,
Кілішкавы звон
Мітусіўся пад столлю —
Антось апрытомнеў:
Навошта я тут?
Тут гаркнулі госці
Вядомае «Горка!»,
А хтось закрычаў:
— Пасля «горка» да дна!..
Ці ўзыйдзе над шлюбам
Шчаслівая зорка,
Ці хліпне нясмела
І згасне яна?
Зноў «горка» гучала,
Як заклік вясёлы,
І «горка» адчула
Сябе ў цеснаце.
Алена
Крутнула свой твар да Міколы
І стала ля мужа
Ў вясельнай фаце.
Падняўся й Мікола —
Два твары насупраць,
І зычна сказаў,
Каб пачулі усе:
— Няхай будзе горка!
Я сёння не супраць!
Няхай яно нам
Асалоду нясе!
Крычыце мне «Горка!»,
Бо я закаханы,
Таму маё сэрца
Салодкае п’е.
Затым падыйшоў да гасцей,
Да Таццяны
І моцна абняў
З пацалункам яе.
— О як жа салодка з табой,
Мая панна! —
Усклікнуў Мікола,
Наліўшы праз край. —
Дык вып’ем і пойдзем
З табою, Таццяна, —
Бывай, невясёласць вяселля!
Бывай!
*
Што можа быць горай —
У вёсцы быць госцем,
Калі людзі пальцамі
Пораць услед?
Такое адчулі
Крысціна з Антосем,
І сын іх Мікола —
Казырны валет.
Бацькі на Міколу
Усселі адразу ж:
— Ты Лену ўчарніў
Без ніякіх прычын,
Сцяпана і Зосю,
Сям’ю іх зняважыў,
Ды больш за каго,
Ты зняважыў нас, сын.
Ты здзекамі,
Нібы нагамі узлазіў,
На сэрца дзявочае —
Ганьба, сынок.
Ты святасць —
Царквы блаславенне абразіў.
Ці ж можна такое ўтвараць?
Як ты мог?
Мікола прыцішана
І асцярожна
Агучыў,
Нібыта ў былое пароль:
— А ім!
Ім абразіць цябе
Было можна?
Няхай яны, тата,
Адчуюць твой боль.
Антося падкінула:
— Во пакаранне!
Ды Зося іначай
Зрабіць не магла!
Бо ёю тады
Кіравала каханне —
Ці ж птушка у неба
Ўзляціць без крыла?
Няправільна —
Жыць паасобку каханым!
Ўсвядомь гэта,
Сынку,
Міколка,
Дзіця.
Я быў бы між імі,
Між Зосяй, Сцяпанам,
Пакутай ганебнай
Да скону жыцця.
Уставіла маці:
— Дзе сорам свой дзену?
Затым уздыхнула:
— Эх сын-абалдуй...
І чым жа Таццяна
Так лепш за Алену?
Й Алена нябрыдкая —
Вочы разуй.
Мікола, відаць было,
Думкамі крочыў
Туды, дзе вянчанне было,
Ў Божы Храм.
— І мне, мама,
Сорамна глянуць у вочы
Алене,
Вяскоўцам,
Бацькам яе,
Вам.
Я й сам зразумеў,
Што Алена не горай
За Таню,
За іншых вясковых дзяўчат.
Душа у яе,
Як вясна, прад каторай,
Любы́ расцвіце,
Нібы траўневы сад.
І погляд яе
Маё сэрца узрушыў,
Ласкавыя вочы —
Як зоркі яны.
А я сябе помстай
Учора раз’юшыў,
Распусце даў волю,
Які я дурны!
А Таня...
Разлік мой
Для помсты быў тонкі.
Яна...
Пацалунак...
Мая ўсё віна...
Абняў бацька сына:
— Ідзі, сын, да жонкі,
Ідзі, павініся —
Даруе яна.
*
Стаптанае шчасце,
Разбітыя сэрцы,
Як водгук падзей,
Адгучаўшых даўно...
Жыццё — не паяц,
А чаму ж так смяецца
Над жорстка разбітым
Каханнем яно?
Нярэдка,
Заблытаных лёсаў разора —
І колас пад корань,
Не толькі траву...
Мікола па вёсцы вяртаўся
Ва ўчора,
Да жонкі
Павінную нёс галаву.
2018