Мы — дзеці не сонца, а ночы.
Хто скажа — ці вернецца дзень?..
У страха вялікія вочы
І ўсёпаглынаючы цень.
Яго не прагнаць адным махам,
Бо жыў шматмільённы народ
Пад страхам нібыта над дахам,
Нібыта пад жудасным гмахам
Амаль што стагоддзе — не год.
За доўгія дзесяцігоддзі
Не меншыўся груз на плячах,
А большыўся, жыў у народзе
Драпежны, пражэрлівы страх.
І людзі баяліся збочыць,
І страх распаўзаўся па іх,
Баяліся вочы — у вочы,
Баяліся думак сваіх.
А цемра — хоць выкалі вока,
А страх людзям сэрцы смактаў.
І толькі аднекуль звысоку
Ці брэх, ці то крык далятаў:
— Зямля — сялянам!
— Фабрыкі і заводы — рабочым!
— Мір — народам!..
Хлусня гэта пахла злачынствам,
І кожны адчуў нездарма,
Што за «пралетарскім адзінствам» —
Галеча, жабрацтва, турма.
І страх адчувалі мільёны,
Баяліся роднай зямлі.
Тады за «шнуры» і загоны
Сялянства знішчаць пачалі.
Жыцця на зямлі не давалі
(А зверху брахаў правадыр),
Людзей ад зямлі адрывалі,
Народы зганялі, ссылалі
Раптоўна, гвалтоўна ў Сібір,
Ажно распаляліся рэйкі...
А тым, хто прыціх у цяні:
Рабочым — адныя капейкі,
Сялянам — адны працадні.
Жылі селянін і рабочы —
Hі крок, ні паўкрока ў бакі...
У страха вялікія вочы,
У новай улады — штыкі.
*
Адзін, нават самы рашучы,
He здольны рашыць усяго...
Адольфы, Іосіфы, Дучэ —
Ахвяры дыктату свайго.
Дыктат — гэта краху прадвеснік,
Ды, часам, адцягваўся крах,
Бо быў у дыктата намеснік —
Надзейны, правераны страх.
І страх не сустрэў перашкодаў,
Калі з дня на дзень, з году у год
Бязлітасны «бацька народаў»
Знішчаў свой уласны народ.
Дзяржаву трымаў пад абцасам,
З дзяржавы вяроўкі круціў
І ёй кіраваў, як калгасам,
Якіх наствараў, напладзіў.
Ды лопнула гнойная скула,
Хвароба жахлівых гадоў.
І гэтае ліха мінула —
Сканаў уладальнік вусоў.
Пракляты ахвярамі тройчы,
На кожнае мове — праклён...
У страха вялікія вочы —
А што калі вернецца ён?
А што, калі новыя хвалі
Усіх нас крывёй заліюць?
Бо сёння і Гітлера хваляць,
І Сталіну гімны пяюць.
*
Трашчэлі мазгі ад здагадак:
Ці праўда, ці гэта я сню,
Што «канстытуцыйны парадак»
На танках вязуць у Чэчню?
Вязуць, каб ад вольнай дзяржавы
Не збег ні адзін чалавек...
А потым ад бойні крывавай
Жахнуўся шмат бачыўшы век.
І страшна ад думкі-маланкі —
Куды нас дарогі вядуць?
А што, калі нечыя танкі
«Парадак» і ў нас навядуць?
А што, калі нехта ўбачыць
І ў нас вальнадумства грахі
І сілай пачне перайначваць
І нашы «нізы», і «вярхі».
А робіцца гэта ўсё проста —
Пад страхам «сумы і турмы»
Мы буферам сталі, фарпостам,
Ахвяры, заложнікі мы.
Фарпост — вось і ўся незалежнасць,
Hі крок, ні паўкрока ў бакі...
Няўжо гэты лёс — непазбежнасць?
Няўжо гэты страх — на вякі?
*
Напэўнае, чулі і дзеці,
Што моц здольна страху служыць —
Хоць слон самы дужы у свеце,
А ён перад мышшу дрыжыць,
Раве перад ёю, трасецца,
Аж вочы вылазяць на лоб.
Ад шэрай і мокрага месца,
Каб слон толькі чхнуў, не было б.
Ды не! Слон на мыш не наскочыць,
Хоць бі па хвасце бізуном...
У страха вялікія вочы —
І скаліцца мыш над сланом.
*
Мінулае вучыць, прарочыць,
А мы — як сляпое дзіця.
У страха — вялікія вочы,
І ён — разбуральнік жыцця.
Заўжды чалавек быў няшчасны,
Хто ценю баяўся свайго.
А чорт не такі ўжо і страшны,
Як, часам, малююць яго.
Таго не пужаюць дарогі,
Хто выбраў свой шлях, далягляд,
На сонца глядзіць, не пад ногі,
Наперад глядзіць — не назад.
І тыя жыцця не баяцца,
Хто здольны і ў цёмнай начы
Над страхам сваім пасмяяцца,
Прагнаць яго, перамагчы.
Былое — памылка чужая,
Мінуламу — мы не указ.
Былое няхай не пужае,
А вучыць, спалоханых, нас.
Гавораць: — Што хочуць, то й бачаць,
Хто — ноч, а хто — мора святла...
Гісторыю — не перайначыць,
Якаю б яна ні была.
*
Не, страх —
ён далёка не штучны.
То ўдалечы ён,
то — за крок.
А людзі —
прылежныя вучні,
Іх гены
засвоілі ўрок.
Вунь гром —
з Уладыкам гутарыць.
Далёка!
Які ўжо тут страх?
Маланка ж —
знянацку ударыць —
Не тое, каб збегчы,
прышпарыць,
А часу не будзе на «Ах!»
Сярод успамінаў, бяседаў
Сівых ветэранаў вайны
Гучала:
— Хто страху не ведаў —
Найперш палягалі яны...
Бясстрашных няма —
ёсць гатоўнасць
Імкнуцца да мэты —
праз страх.
А смеласць
праз страх — рызыкоўнасць
І самаахвярнасць —
праз страх.
Страх стрымлівае
звышадчайнасць,
Бо й рызыка
ломіць вясло.
Страх студзіць
экстрым-безагляднасць,
Ды лепш бы
яго не было!
1999