Іду па жыцці — па дарозе бясконцай,
Нібыта ў тумане плыву,
І бачу, як хутка да захаду сонца
Схіляе сваю галаву.
І бачу канец той «бясконцай» дарогі,
І дол, і бязлітасць яго,
І бачу, што ўшчэнт акрываўлены ногі,
І кроў цячэ з сэрца майго.
Хаду я сцішаю, іду ў задуменні
Па лёсе гаротным маім.
Я ногі нявечыў, збіваў аб каменні,
А сэрца скалечана кім?
Каб сэрца параніць патрэбна так мала
У шалёным жыццёвым віры.
Ёсць словы — як куля,
ёсць погляд — як джала,
І дзеянні — як кіпцюры.
Я рану-душу і ў браню не схаваю,
Хоць будзе браня ў даланю.
Чаму ж бестурботна сябе адчуваю?
Таму, што ўсё гэта — я сню.
Дык дзякуй жа Богу, што ўсё гэта сніцца,
Во жах! Я ж не кончыўся ледзь.
Аддыхацца можна цяпер, супыніцца,
Спачатку ўвесь сон паглядзець...
*
Прыемна і сэрцу, цікава і воку
Спаткацца з мінулым даўно,
Сачыць за сабой і жыццём сваім «збоку»,
Убачыць, якое яно.
З чаго ж пачынаецца гэтая драма?
Ва ўсіх і ў мяне — з аднаго:
Спявае ласкава, схіліўшыся, мама,
Прысеўшы да ложка майго:
Люлі-люлі-люлі,
Прыляцелі гулі,
Селі на варотах
У чырвоных ботах.
Сталі сакатаці —
А што гулям даці?
Даці, даці грэчкі,
Каб няслі яечкі.
Даці, даці бобу,
Каб няслі памногу.
Будзе яек кадка,
Спі, мае дзіцятка...
Я ведаю — ёсць больш складаныя творы,
Тут — іншая песні цана.
У самым страшэнным і жудасным горы
Над намі гучала яна.
Напевы матуляў не ведаюць межаў,
Надзея ў іх, боль і нуда.
Яны для дзяцей, як паветра, як ежа,
Нібыта жывая вада.
Святло непагаснае ў іх і пяшчота,
І крыўда ў іх сэрцайка ссе.
І слухае гора і голад-бяднота,
Куточкі абжыўшы усе.
Бярэ мяне мама павольна на рукі,
А ў поглядзе боль і любоў.
Уліваюцца ў сэрца маленькае гукі
Узнёслых і просценькіх слоў.
І суслу-анучку дае замест соскі,
З пажванай скарыначкай мне.
Ляціць калыханачка ў свет гэты Боскі —
Ці славіць яго, ці кляне?
— Здаровым расці і шчаслівым, дзіцятка,
Пакутны наш лёс абміні.—
Матуліна песня, як дзіва-зярнятка,
Пускае ў душы карані.
У кожнае сэрца зярнятка кладзецца,
Ці дасць яму Бог узысці?
Люляе матуля мяне, спадзяецца,
Што шчасце спаткаю ў жыцці.
Спявае матуля спагадна, пявуча,
Як сонейка, лашчыць цяплом.
І я засынаю, спавіты ў анучы,
Шчаслівым і казачным сном.
*
Дзяцінства...
Ты — кожнага лёсу світанак,
Ты — першы паветра глыток,
Ты — толькі ўваход у будынак, не ганак
Ты — рэчкі жыццёвай выток.
Дзяцінства маё!
Лёс табе слаў нястачу,
Зганяў з тваіх сцежак святло.
А я па табе, абяздоленым, плачу,
Вярніся такім, як было.
Вярніся нямытым, нячэсаным, горкім,
Галодным, халодным прыйдзі.
Цягні мяне лётаць па лесе, па ўзгорках,
Штурхай мяне, клікай, будзі.
А як летуценна было і цікава
Пад небам дзяцінства майго!
Нічога, што лёс сустракаў неласкава.
Што лёс! Ці было да яго?
Hі зернейка ў полі, у хаце пустэча,
Каці хоць шаром па стале.
Ды толькі дзяцінства ўсе гэтыя рэчы
Ўспрымала ў ружовым святле.
Раслі мы без розных прысмакаў, без хлеба,
Ды Бог так зрабіў нездарма:
Пра што мы не ведаем — тое не трэба,
Яго нібы ў свеце няма.
Для нас не было ні бялізны, ні мыла,
Hі цацак прыгожых, ні кніг.
Затое як сонейка дзецям свяціла,
Яно замяняла нам іх.
І цёплага ветрыку лёгкія хвалі,
І птушачкі, і матылькі
Былі нам сябрамі, і мы іх прымалі,
Як ласку нябачнай рукі.
Ад лета шалелі мы — не супярэчу,
І ўсё-такі — больш ад зімы.
Худым рызманом прыкрывалі галечу —
Штодня маглі коўзацца мы.
Ледзь сажалка толькі паспее накрыцца
Танюсенькім першым ільдом,
Гукае і кліча зіма-чараўніца:
— Э-гей! Пакідайце свой дом!
Мы беглі насустрач марознай пагодзе,
І кожны быць першым хацеў.
І я, як падсмалены, лётаў па лёдзе,
Бо ён прагінаўся, хрусцеў.
Ды толькі падводзілі спрытнасць, адвага,
Дало праваліцца і мне.
Тады ўжо «гуляла» бацькоўская дзяга
Па мокрай і голай спіне...
Аднойчы прыклалі мы ўсе намаганні,
Каб штуку ўпаліць сярод дня —
Успёрлі на горку вялізныя сані,
Ў якіх запрагаюць каня.
Сталейшыя селі і мы, падшыванцы,
Набілася — пальца не ўткнуць.
Як кажуць, галодныя і абарванцы
Рашылі хоць раз шыкануць,
Хто самы дасціпны — наперадзе селі,
Аглоблі трымаць, кіраваць.
І з той высачэзнай гары паляцелі
Ці з’ехаць, ці шыі зламаць.
І раптам ад страху мы ледзь не памёрлі,
А жах нашым крыкам спрыяў —
Бязмозглыя сані знянацку папёрлі
На дуб, што ў нізіне стаяў.
Наш крык, як шалёны, імчаўся за намі,
Ратунак шукаў, хто як мог.
Кулём выпадалі, скакалі зайцамі
І пырскалі ў снег, як гарох.
Мы ўсе паляцелі на снег праз імгненне,
Хто нос аблупіў, а хто пуп.
А сані — во злыдні, во д’ябла насенне! —
Без нас абмінулі той дуб...
Звычайная тo для дзяцінства праява,
У кожным дзяцінстве іх шмат.
Даруйце, калі ўжо каму нецікава
Чытаць, азірацца назад.
Чаму ж я куфэрак сваіх успамінаў
Для ўсіх адчыніў — на паказ?
Напэўна, таму, каб бясследна не згінуў
Складаны, гаротны той час
Галеча і голад — маленства зямляцтва,
Жахлівае рэха вайны.
А як не крануць ва ўспамінах юнацтва,
Што й сёння ружовіць мне сны?
Юнацтва — маланка! Яго ледзь убачыш,
Імклівы, няўрымслівы госць.
Здаля азірнешся і сэрцам адзначыш
Яго чысціню, прыгажосць.
У драме жыцця — найкароткая дзея,
Нібыта адзін толькі дзень.
Юнацтва — каханне, юнацтва — надзея,
Юнацтва — шчаслівы прамень.
Юнацтва за ўсё даражэйшае ў свеце,
Ды я да маленства «прырос».
Яшчэ і таму, што сучасныя дзеці
Прыдбалі Чарнобыльскі лёс.
І сёння на нашых прыціхлых абшарах
Дзіцячых магіл не злічыць.
Як быццам сам час ад Чарнобыльскай кары
Уцёк на клады адпачыць.
Шалёны шабаш свой спраўляе злачынства,
Лёс кожны кранае і дом.
З зачацця калечыцца сёння дзяцінства
Пад радыяцыйным крылом.
Прабач, чалавечак маленькі, сучасны,
Дажыўшага да сівізны,
Цяпер, праз паўвеку,
ты стаў больш няшчасны,
Чым мы тады — дзеці вайны.
Ад гэтага горка, і крыўдна, і сумна,
Як камень на сэрцы ляжыць...
Чаму ж так бязбожна, бяздушна, бяздумна,
Злачынна працягвалі жыць?
Прабач, чалавечак, малое дзіцятка
З хваробай у кволай крыві.
Для будучых дзетак сваіх, для нашчадкаў
Мацуйся, трымайся, жыві!
*
Бязмежней, бяздонней за ўсё —
успаміны,
Няўрымслівыя,
як дзіця...
Пачні свой раман
ці расповед «былінны» —
Ссівееш, не хопіць жыцця.
Каб кожны,
хто колісь у вечнасці згінуў,
І кожны,
хто сёння жыве,
Па кніжцы
сваіх успамінаў пакінуў,
Няхай бы —
хаця па главе.
Мы ведалі ўсё б
і пра ўсіх — да драбніцы,
Пайменна —
як дбалі, жылі.
Стаялі б са скарбам
духоўным паліцы
Вакол неабдымнай зямлі.
І кожны «ўспамінец» —
пісьменнік-аматар
Уславіў бы род свой і край.
Стварылі б з духоўнасці
новы экватар —
Бяры!
Ўзбагачайся!
Чытай!
1988