— Я хоць роду мужыцкага, хоць семя маё, як кажуць, на гнаі прарасло, а паняцце маю пытляванае. Не ведаю, якое яно было, колішняе дваранства, а сялянства маіх продкаў — караністае і ўчэпістае, прышчэпленае да адвечнай кемлівасці...
Дзед Кузьма зрабіў глыбокую зацяжку, выпусціў праз нос дым і важна абвёў поглядам прысутных.
Прысутныя, старыя бабы-адзіноты, аднагодкі Кузьмы, сядзелі на лаўцы пад векавой ліпай абапал апошняга ў вёсцы дзеда і пагаджаліся з ім, думаючы кожная пра сваё.
— Так... так... вядома... А як жа...
Кузьма зноў зацягнуўся і працягваў:
— Я ў сваім жыцці памыліўся толькі адзін раз, акрамя таго, што ажаніўся. Пасеяў тытунь не ў добрую пару — трэба было пад поўню, а я ткнуў у зямлю на сходзе маладзіка і змушаны быў курыць яго, нібыта траву: ні табе моцы, ні смаку. Дый то гэта было дзесяткаў шэсць ад майго дваццацігоддзя.
Дзед зноў зацягнуўся і смачна крактануў:
— А гэты вочы выядае да патыліцы, прадзірае нутранку да пятаў. Забыўся, як камары выглядаюць: дохнуць за вярсту ад мяне...
Старыя бабы пагаджаліся:
— Так... так... вядома... А як жа...
— Мая нябожчыца Параска,— дзед перахрысціўся,— царства ёй паднябеснае, казала: «Ты, Кузьма, мяне перажывеш, бо твая галава нічым не перагружана...» Яна, мая ластаўка, мела на ўвазе тое, што, акрамя розуму, нічога лішняга Бог у маю галаву не паклаў.
— Так... так... вядома... А як жа...— чулася з двух бакоў.
— Учора,— дзед пусціў дым з носа,— злавіў у Кабаковым віры шчупака. Вочы — па яблыку, клыкі — як у твае, Стэфка, сучкі. Валтузіў мяне паўдня — ледзь рукі не павырываў, сцярвец...
Дзед ляснуў даланёй па лысіне:
— Камары разляталіся! — зацягнуўся і казаў далей: — Дык вось — шчупак. Распароў я яму пуза і войкнуў: цалюсенькі гусак ляжаў ля паветранага пузыра ў прамой кішцы. Цэленькі, як ёсць, толькі пер’е абслізла. Абмыў я яго, пасаліў і, як ёсць, у печ, да агню. Такая смаката — не мог ад’есціся. Праўда, крыху цінай аддаваў. А шчупака я пасаліў у кубёлку і ў склеп — на зіму паставіў...
Бабы, хоць ведалі, што Кузьма ніколі не займаўся рыбалкай, ківалі галовамі:
— Так... так... вядома... А як жа...
Дзеду, па праўдзе кажучы, абрыдла штодзённая лагоднасць баб, хацелася здзіўлення, пытанняў, зацікаўленасці. Нават ката, калі яго штодня гладзіць ад галавы да хваста, заванітуе ад салодзенькай пяшчотнасці: яму сяды-тады трэба і поўсць уздыбіць, і раз’юшыцца, каб аж блохі пырснулі ва ўсе бакі.
Дзед скасавурыўся на слухачак — ніякіх эмоцый. Можа, ім расказаць, што знайшоў у лесе калоду пчол і мёду назапасіў цэлую кадушку? Не! Лепей — дзве кадушкі!.. А хоць сабе і тры — іх і гэта не кране, будуць такаць ды пагаджацца. Порхаўкі старыя!
У Кузьмы ад такіх думак нават цыгарка патухла.
«Ха-а! — весела падумаў ён, ад чаго з цыгаркі пайшоў дым.— Я вас прапяку наскрозь, чортава семя!»
— Э-хе-хе...— абыякава выдыхнуў ён.— Што я ўсё пра тытунь ды пра шчупака? Якая гэта дробязь у параўнанні... Я ж зусім забыўся...
Кузьма загадкава цмокнуў языком і змоўк. Старыя пераглянуліся.
— А што не дробязь? — спыталася адна з іх.
Кузьма моўчкі зацягваўся і выпускаў дым праз нос.
— Кузьма, ну што?! — ледзь не ў адзін голас запыталіся бабы.
Кузьма таямніча прыклаў пажаўцелы палец да сівых вусоў:
— Толькі ж глядзіце — нікому! — І зноў нетаропка зацягнуўся.
— Ну што? Што? Не цягні ката за хвост! Хутчэй! — перабівалі адна адну бабы.
— Жанюся! — секануў Кузьма.
— Во-о-ой! — цяпер ужо ў адзін голас усклікнулі слухачкі.— Здурнеў! З кім? Брахун! А хто яна? Хто?! Зноў цягнеш ката за хвост!
Кузьма за свой доўгі век добра вывучыў жаночыя слабасці, таму сцяміў, што трапіў у самы яблычак. Ён нядбайна ўстаў з лаўкі і прамовіў:
— Яшчэ не вырашыў, хто яна... Яшчэ выбіраю... Ну, бывайце, ластаўкі! — І падаўся хісткай хадой да сваёй, гэткай, як і сам, старой, хаты... Дзед плячамі адчуваў зацікаўленасць «ластавак» да сваёй асобы, і гэта надавала сілы.