Памяці Каштана
Ён жарэбчыкам быў — дзіцянё дзіцянём,
Ногі — вецер, душа — ветру крылы.
Ён не думаў, што стане калісьці канём,
Будзе жыць, надрываючы жылы.
Ён не думаў увогуле — жыў «навырост»,
Каляровыя дні — нібы хвалі.
Ён імчаў па маленстве, а грыва і хвост
За няўрымслікам ледзь паспявалі.
О маленства! Ты ў сталасць вясёлкавы шлях
Для людзей, для жывёлінак шчырых.
Ты ў бязвоблачным небе — за ўзмахам узмах
І надзеяў, і мар легкакрылых.
О, як добра, што гэты жарэбчык дзіцё
І ружова ўвесь свет успрымае.
Ён імчыць па маленстве пакуль, а жыццё
Не заўсёды ружовым бывае.
* * *
Недалёка адгэтуль, лічы, ў той жа час,
(Коціць лёсазваротнае кола.)
Нарадзіўся звычайны хлапчук сярод нас,
Сэрца светлае, вочы анёла.
Лёсу час узгадоўваў і клікаў яго,
Хлопчык кінуў калыску-запечак.
Ён у сонечных промнях маленства свайго
Днямі гойсаў, нібыта жарэбчык.
Лёс вясёлкава ззяе, куды ні зірні,
Кожнай раніцай — казачна-новы.
Каляровыя сны, каляровыя дні,
Кожны з іх непаўторна ружовы.
Хлопчык пэўнай б абняў свет дзівосны, каб мог:
— Што за цуд матылькі-аднадзёнкі,
Ах, як весела конікі скачуць з-пад ног,
Вунь, як луг забялілі рамонкі!
Для дзіцячае шчырасці і дабрыні
Сонца й восенню свеціць вясенне.
Спрэс — ружовая казка, куды ні зірні,
Захапленне і зноў захапленне.
Як хацелася бегчы і бегчы яму
Ў свет ружовы ад ранку да ранка.
І насустрач імчалі адно аднаму
Той жарэбчык і хлопчык Дзям’янка.
* * *
Вёска — ў працы, ў руплівасці з першага дня,
Вунь сядзібы, палі — як прыгожа!
Кожны ведае, што гаспадар без каня
Да зямлі падступіцца не можа.
Не, не ганьба, што хтось без каня, не дакор,
Можна й трактар набыць — ён уздыбе
Сто гектараў, ды тэхніка любіць прастор,
А не соткі на ўласнай сядзібе.
Ўсё ж вясковец да коніка сэрца хіне,
Адмятае пра трактар гамонку.
Конік яблыньку не папсуе, абміне,
Паміж град пракладзе баразёнку.
Ён дзірван «акультурыць», успульхніць папар,
Воз цяжэзны пацягне ў ахвотку.
Вось усё гэта ўзважыў Уладзя Шугляр
І купіў ён каня-аднагодку.
Аднагодку... Як хутка мінуў гэты год
З той пары непаўторна-раздольнай,
Як жарэбчыкам гойсаў штодня без клапот.
А цяпер?.. Ён цяпер паднявольны.
Даў імя гаспадар аднагодку — Каштан,
У хляве аддзяліў яму стойла.
Сам Шугляр жыць пачаў на сядзібе, як пан,
Незалежна ад іншых, прыстойна.
Гаспадарыць Уладзя з размахам, не спіць,
Лад свой перарабляе нанова —
Штось пасеяць, прыбраць, узараць, угнаіць —
Гэта робіцца своечасова.
На душы ў Шугляра цішыня і спакой,
Лёс, як кажуць, цяпер закілзаны.
Вось што значыцца конь кожны дзень пад рукой,
Безадказны, надзейны, адданы.
І Шугляр век зжывае не без галавы,
Ён датумкаўся ўсё-ткі да праўды:
Конь — не трактар, ён мае душу, ён жывы,
Ён не здрадзіць, ён — сябар сапраўдны.
Коціць час, усяму надыходзіць пара,
Нешта згладжвае, штось выпрамляе.
І Каштан прывязаўся да гаспадара,
Бездакорна яму патрафляе.
Падцікоўвала з часам бяда, хоць крычы,
І, здавалася, не адмаліцца.
І пакуль праз завеі праб’юцца ўрачы,
Мчаў Каштан Шугляра да бальніцы.
Што казаць, ён па-свойму яго палюбіў,
Дваццаць год з Шугляром, нібы ў парцы.
Колькі ён тут карыснага перарабіў,
Ўзняў з каленяў яго гаспадарку.
І суседзі з паклонам ішлі да яго:
— Памажы, дай каня, мы аддзячым.
Вельмі хутка Шугляр сцяміў, што да чаго:
— Ах, аддзячыце вы? Што ж пабачым.
І, замест адпачынку, каню — у каршэль,
Ён на досвітку сперадзі плуга.
Шугляру ж — пару пляшак ці нейкі рубель,
Каштану ж — мацюканне і пуга...
Дваццаць год набліжаўся Каштан да бяды.
О жыццё! Ты — ўсяго бліскавіца.
Дваццаць год... Ды не здолеў Шугляр за гады
Шчыра, сэрцам з канём парадніцца.
* * *
Падышоў да трагічнае рысы Каштан...
Ну а як той хлапчук светлатвары?
Ён ужо не Дзям’янка-блазнюк, а Дзям’ян,
Мае сталыя мэты і мары.
Ён даўно адчувае сябе каралём,
Дваццаць год — прэч з душы блазнюкоўства!
З лёгкім хлебам, гарэлкай і доўгім рублём
Прызвычаіўся весці сяброўства.
Ён вынюхваў, сачыў, мазгаваў — дзе б урваць,
І пры тым не чыніў беззаконня.
Ён танней набываў, каб з «наварам» прадаць —
Ёсць такая «прафесія» сёння...
Слых па вёсках папоўз, што збывае Шугляр
Каштана, каб набыць аднагодку.
Тут як тут і Дзям’ян, ён разнюхаў навар,
Прыімчаў да Уладзі ўахвотку...
Што каню дваццаць год? У яго й сілы шмат,
І яго не палохае праца.
Для каня дваццаць год, як для нас пяцьдзясят —
Ці ж павінна жыццё абарвацца?
І Шугляр гэта ведаў, ды грошы — сіло,
Конь адкормлены, чым не нажыва.
Ён прыкінуў вагу — ажно дух заняло,
Ён у думках лічыў грошы хціва.
І Шугляр, і Дзям’ян крочаць да Каштана
Па шаўковым, някошаным лузе.
— Ну, дык колькі ты просіш? Якая цана? —
Перакупшчык спытаўся ў напрузе.
Падышлі да каня, гаспадар-«дабрадзей»
І Дзям’ян — погляд зыркае зверам.
Конь хіне галаву Шугляру да грудзей,
Зазірае ў вочы з даверам.
Цягне пысу сваю да нябрытай шчакі —
Вось яны — зло і шчырасць, сам-насам.
Тут Шугляр запытаўся: — Твой выкуп які?
Ты ж на мяса купляеш?
— На мяса.
— Ты ж глядзі! — І Шугляр даланёй па кані,—
Кумпякі, а якая грудзіна!
Тут паўтоны адборнага мяса, зірні!
Гэта ж, братка, не жарт, а каніна!
І пачулася лаянка, спрэчка і крык,
То ўздымалі цану, то збівалі.
А «каніна», жывая душа, працаўнік,
Быў пакладзен з грашыма на шалі.
* * *
Мы няўмольна сыходзім усе ў нікуды.
Кожны шляхам сваім канаваным
І Каштан ўсё бліжэй і бліжэй да бяды
Паслухмяна ішоў за Дзям’янам.
Не прадказвала сэрца пагібель каню,
Ён штогод безадказна, праз стому,
Абслугоўваў й чужых, ці ж яму ўпершыню —
Не, ён вернецца хутка дадому.
Дзень разгон набіраў, блізка гарачыня,
Вось паляна і цень ад яліны.
Тут Дзям’ян прывязаў да хваіны каня,
Падышоў да сяброў ля машыны.
— Ну, як бачыце, я не з пустым, пацаны,
Ці магу я купляць без навару?
Я яго акалпачыў аж на паўцаны,
Хоць і сквапны Шугляр, хоць і скнара.
Страпянуўся Каштан. Абступілі яго
Тры чужынцы — і тлум, і штурханні:
— Глянь, які ён адкормлены, гладкі! Ого!
— Ха! Ацэняць яго ў рэстаране!
Агрызнуўся Дзям’ян: — Разбярэмся з цаной!
Хопіць лындзіць вам з боку прыпёку.
Шчыльна ногі вяжыце адна да адной,
Каб ні ў перад, ні ў бок — ні паўкроку.
Дзе нажы? Дзе сякера? А вы пра меню,
Камерсанты за байкі не плоцяць.—
І, стрыножыўшы ногі, каня на зямлю
Штурхануўшы ў бакаціну, коцяць.
— Не ўтрымаўся Каштан, паваліўся, як сноп,
Нож — маланкай па горле ляжачым.
Конь рвануўся устаць, заіржаў... ды захроп,
Захлынаўся крывёю гарачай.
Хтосьці злосна зароў: — Даразай ты хутчэй!
— Насядай! Наваліся на звера!
— Што стаіш? Улупі абухом між вачэй,
Галаву адсякай — ты ж з сякерай!
Біў з надрэза на горле крывавы фантан —
Завяршалася жорсткае ліха.
І амаль што не дрыгаў нагамі Каштан,
Ён слабеў, ён сіпеў, ледзьве дыхаў.
Толькі вочы жахліва крычалі: — За што?
Толькі сэрца... і сэрца згасала...
Хоць бы злітваўся хто з гэтых злыдняў. Ніхто!
Колькі жорсткасці ў свеце... Не мала...
— Перакур, пацаны! Вешай скуру на сук! —
Хтось скамандваў бадзёрагалосы.
І смакталі яны з акрываўленых рук
Акрываўленыя папяросы.
Дзесь зязюлінаў спеў, колькі жыць — варажыў,
Між галін стракатала сарока.
А Каштан... Ён ляжаў — шмат свой век не дажыў,
Ён заснуў непрабудна-глыбока.
Ён калісьці не думаў, а жыў «навырост» —
Каляровыя дні, нібы хвалі.
Ён імчаў па маленстве, а грыва і хвост —
За няўрымслікам ледзь паспявалі.
Сёння грыва і хвост запякліся ў крыві,
Ногі-вецер адсеклі сякерай...
Праўду кажуць: — Хоць год, хоць стагоддзе жыві,
А пакутаў глынеш поўнай мерай.
* * *
На шляху дабрыні мы крутнулі назад,
Мы спраўляем жывёле «дажынкі»,
І таму між вясковых сядзібаў і хат
Коні рэдкасць, на жаль, іх адзінкі.
Ёсць шукацелі лёгкай нажывы, яны
Ў душы лезуць нахабна і дзёрзка.
І шныраюць па вёсках, нібы груганы,
Баль свой чыняць бяздушна і жорстка.
Хоць вяскоўцу яны, як няпрошаны госць,
Мусіць ён з іх паслугай мірыцца.
Дзе там нейкі мясны камбінат? Дзе ён ёсць?
Як дапяць да яго, дазваніцца?
Ну а тут — вось вам конь, толькі спраўна плаці —
Што пасеецца, тое і жнецца...
Чалавечнасць згубіўшы, ці зможам знайсці?
Сэрцы згубім — а што застанецца?