Гэй, сустрэчныя,
Недарэчныя!
Прусакі, цвыркуны
Запечныя.
Не народ, а драхва
Падбітая.
Нечасаная Русь,
Русь нямытая.
Вы паслухайце
Новы вольны сказ,
Новы вольны сказ
Пра жыццё у нас.
Першы сказ аб тым,
Што даўно было.
А другі — аб тым,
Што з даўна ўсплыло.
Для цябе я, Русь,
Гэты сказны спеў
Пеў, бо праўду меў,
Пеў, бо смеласць меў.
Быў мастак складаць
Гэты прытчыны,
Не баяўся я
Быць паклычаны.
*
Ой, у горадзе
Ды ў Іпацьеве
Пры Пятры было
Пры імператары.
Словы гаварыў
Баламутны дзяк:
«А ў нас выйшла так:
Цар дурны,
Як гляк,
Цар прастак — Батрак:
Смаркачы ў кулак,
Ставіць
Піцер-град
На нямецкі лад.
Ці рабіць яму
Болей нечага,
Ён узяўся Русь
Анямечваць.
Голіць ён князям
Бароды, вусы ўсе, —
Як не плакаць нам
Тут над Русію?
Што ты, доля, нас
Так пакінула?
Неслухмяных ён
Б’е дубінаю».
*
Тыя словы ўчуў
Малады стралец,
Баламута хоп
За тугі касец.
«Ты ідзі, паўзі,
Не рапенься, брат.
Я звязу цябе
Проста ў Піцер-град.
Прывяеу цару,
Кайся, абармот!
Кайся, сучы кот,
Што юрыў народ!»
*
Па Цвярской-Ямской
Пад дугою ўзвяк,
Са званочкамі
Ехаў бедны дзяк.
На чацвёрты дзень,
Пот паўдзён уцёр,
Прыкаціў наш дзяк
Да цара у двор.
А выходзіць цар,
Углядаецца,
Мах-дубінкаю
Клікнуў ён стральца.
«Ты скажы, чаго
Прыкаціў, стралец?
Ці з Масквы які
Патайны ганец?»
«Не ганец я, цар,
Не радня з Масквой.
Толькі ўвесь як ёсць —
Служка верны твой.
Бунтара-дзяка
Я табе прывёз,
Не таўклі яму,
Мусіць, добра нос.
У карчме на ўвесь
На круты народ
Бэсціў ён цябе,
Твой высокі род».
«Вош, — сказаў тут Пётр, —
Вылязай жа ты!»
Шэжацца ў дзяка
Космы, як жыты.
На плячы ў Пятра
Не ўтрываў кулак...
І навек задраў
Лапці ўгору дзяк.
У Пятра быў двор,
На двары быў кол,
На калу — мачала.
Гэта, сябры, запеў.
Песня пакуль маўчала.
*
А ў цара Пятра
Моцнае нутро.
Адным духам ён
Піва п’е вядро.
Курыць — дым ідзе
На тры сажані,
У нямецкім усім
Франціць дзень пры дні.
Слова браў наш цар
Аляксеіч Пётр:
«Да мяне хадзі,
Дарагі Лефорт.
Майстра слынны ты:
Ў Амстэрдаме быў.
Рускі цар табе,
Як батрак, служыў.
Як тапор трымаць,
Ён вучыўся там.
Едзь жа, майстра, ты
Зноў у Амстэрдам.
Перадай ты ўсім
Ад Пятра паклон.
Ды скажы, што цяпер
З доляй злою ён.
З доляй злой за Русь,
Мусіў помсту мець...
Страшна паміраць,
Скора прыйдзе смерць.
Скора прыйдзе смерць,
Ды і жыць не рад:
Хто ж цяпер шчадзіць
Будзе Піцер-град?
У туманах злых,
Ланцугах балот
Сню працоўны я
Згіблы тут народ.
Мне ўначы звіняць
Галасы тугі,
Што на іх касцях
Лёг граніт тугі.
І таму падчас
Абступаюць град,
Мерцвякі ўстаюць,
Строяцца ў парад.
Крык — у цішыні,
Боль — у цішыні.
Ад такой крычні
Хоць гасі агні.
Словы кажуць мне:
«Мы ўсяму цары!
Пападзешся, Пётр,
Здолей жа памры.
Злупім мы з цябе
Дзёрзкі твой чупрын,
А таму што ты
Быў сабачы сын.
Знаці патураў
Ды з міністрамі.
На крутой крыві
Горад выстаяў.
Ды няхай усе
Ведаюць дамы —
Яшчэ прыйдзем мы,
Прыйдзем, прыйдзем мы!
Гэты горад наш,
А таму і тут
Толькі можа жыць
Наш рабочы люд».
Змоўк наш цар
Аляксеіч Пётр,
Ручаямі з яго
Лье халодны пот.
*
Слухайце, слухайце,
Вы, вядома, народ
Харошы,
Хоць завеяй вас крый,
Хоць парошай.
Адным словам,
Мілягі!
А ці не дасцё
Каўток брагі?
Чалавечая мова
Славіцца прытчай.
Слаўны вы, людзі,
Прыдумалі
Звычай.
*
І гарматы б’юць,
І званы плачуць.
Вам, вядома, зразумела,
Што гэта значыць?
Многа руж было,
Многа было макаў.
Пахавалі Пятра,
Піцер-град плакаў.
І з таго, што там
Кожны быў хіцёр,
Хто ўсур’ёз рыдаў,
А хто вочы цёр.
Ды з таго вось дня
Аж на дзвесце год
Ёлупні-цары
Не ішлі на звод.
І ўсе дзвесце год
З-пад зямлі йшоў гуд:
«Прыйдзем, прыйдзем мы!
Наша праца тут.
Мы зграбём дваран
Ды па плешы ім,
На ліхтарных слупах
Перавешаем!»
*
Цераз дзвесце год
Снег кастрычнік гнаў.
Трэслася Нява,
Як вада канаў.
Рана ўстаў народ
І на буру глядзь:
На слупах вісіць
Свалатная знаць.
Ай, ды слаўны люд!
Ай, ды Піцер-град!
Што ж там б’юць з гармат
На вясёлы лад?
Б’юць за горадам,
З мора, як з каўша.
Цям усё сама
Ты, мая душа.
Шмат у тыя дні
Здзейснілася спраў.
Я спяю пра іх,
Як я сам спазнаў.
*
Весяліся, душа
Маладзецкая,
Зараз наша ўлада
Савецкая.
Афіцэрыка
Ды галубчыка
Прыкакошылі
Ўчора ў Губчэка.
Гаркнуў «Яблычка»
Малады матрос:
«Мы не так яшчэ
Падатром вам нос».
*
А за Яварам,
Пад Украйнаю,
Мужыкоў бярэ туга,
Як стэп, бяскрайная.
Ім Савецкая ўлада
Дужа правільная,
Толькі войскі йдуць
З ёй расправіцца.
Не паспелі мужыкі
Адпачыць ад пакут,
І Ўрангель тут,
І Дзянікін тут.
А на помач ім —
Помста ў воўчых вачах —
Шле атрады з Сібіры
Адмірал Калчак.
*
Ах, рыбкі мае,
Драбнакостачкі!
Вы сялянскія хлапцы,
Падуростачкі.
Ані боссю вас не ўзяць,
Ні разанамі,
Галяком пайшлі гуляць
З партызанамі.
Чырвонай Арміі штыкі
Ў полі свецяцца,
Могуць бацька з сынком
Тут прывеціцца.
А за лёс адзін
Б’ецца гэта раць —
Уладаць зямлёй
Ды ўвесь век араць,
Каб жыты раслі
І авёс звінеў,
І каб кожны калачы
З пірагамі еў.
*
Злосць раз’юшана
Несканаўшая!
А на Доне пяюць
Не па-нашаму:
«Параход ідзе
Міма прыстані.
Будзем рыбу карміць
Камуністамі».
Ну, а ў нас для іх пяюць
«Куды, нявернае?
Трапіш у Вэчэка —
Назад на вернешся».
*
Ад адной бяды
Тры аж тут як тут, —
Зноў над Піцерам
Чуцен новы гуд.
І няўцям, адкуль
Гуд паўзе, як крот:
«Ты не смей драмаць
Працаўнік-народ.
Як пад Піцерам
Раць Юдзеніча».
Што рабіць цяпер,
Дзе ты дзенешся?
Дзе ён, ціхі кут?
Б’е гарматны град.
Ой ты, бедны люд,
Ой ты, Піцер-град!
*
Лівень ліў тады
Ў тры пагібелі.
Рунь на караню
Ліўні выбілі.
І на гэты год
Сніў зярняты кош.
Не жыццё было,
А ў пячонкі нож.
. . . . . . . . . . . . . . .
*
А за сінім Донам,
Станіцы казачай,
Гэтым часам воўк падступны,
Як зязюля, плача.
І Карнілаў кажа
Казакам парэчным:
«Пачастуйце партызанаў
Вітаннем карцечным.
З Чырвонай Арміяй Дзянікін
Саўладае, знаю.
Колюць неба нашы пікі
З Дона да Дунаю».
*
. . . . . . . . . . . . . . .
Цісне і люцее
Вецер сінь-сцюдзёны.
З намі храбры Варашылаў,
Удалец Будзённы.
*
Каб раўлі мацней,
Ты як след прыструнь.
Мужыку адно:
Не тапталі б рунь,
А як пайшла па ёй
Тут раць Дзянікіна —
Легла ў сотні вёрст,
Чэзла зніклая.
Над такой бядой
Белякі іржуць.
Валяць жывіну —
Пад гарэлку пруць.
Мужніх жонак мнуць,
Дзевак лапаюць.
«Так і трэба вам,
Сівалапыя.
Што, мужык, прахвост,
Сэрца ёкнула.
Ёлупень, плаці
За маёнткі нам.
Адплаці цяпер,
Што ты вешаў знаць.
Расталкуй, бізун,
Растакую маць!»
*
Ой ты, сіні бэз,
Белапенны сад!
А на роднай старане
Ніхто жыць не рад.
Утравелыя гароды
Палатошаны.
Заліўныя лугі
Не пакошаны.
Жыта выбіта,
Вымяты авёс, —
Дзе ж цяпер, мужык,
Твой спакойны лёс?
*
Толькі больш за ўсіх
Устрывожаны,
Хто ў скуранках не спіць
Ночку кожную,
Хто за бедны люд
Жыць і згінуць рад,
Хто не хоча здаць
Вольны Піцер-град.
*
Там пад Лігавым
Страшны бой кіпіць.
Піцер ссмучаны
Без агню не спіць.
Міг — і вораг злы
Праламае ўсё,
І бывай дума
Гарадоў і сёл...
Пот і кроў цурком
З твараў змораных.
У скуранках тых
Б’юць, няскораных.
Як снапамі ток —
Поле трупамі.
Коней шпорыць жах,
З жахам тупаюць.
Ды напор ад нас
Больш і больш відзён,
Б’юцца восем дзён,
Б’юцца дзевяць дзён...
На дзесяты дзень
Вораг зведаў страх...
Драпака задаў
Па кустах, ярах,
Нашы ўзад ім: «Крый!..»
Толькі гром гармат...
Ай, ды слаўны люд!
Ай, ды Піцер-град!
*
А за Белградам
Ды ля Харкава
Ярына крывёй
Перахаркана.
Босы, у Маскву
Бедны люд бяжыць.
І ад стогну і ад рову
Аж зямля дрыжыць.
Зя скарынкаю
Яны ў жэбры йдуць.
Воля злосная
Трушчыць рэбры ім.
Ля ваколіцы,
Гуляй-абранніцы,
Буйныя галовы
Будзілі раніцу.
Сталі папяліць
Ды агнём паліць,
У Дзянікіна
Аж жывот баліць.
*
Эх ты, песня,
Песня!
За цябе даражэй
Хіба свет весні?!
Хоць пад гуслі спявай,
Хоць пад тальяначку.
Ці мне, хлопцы,
Не дасцё вы
Яшчэ шкляначку.
*
Ах, яблычка,
Вецер вылавіў!
Б’юць Дзянікіна,
Б’юць Карнілава.
Ах, кветка мая,
Кветка макавая.
Ты хутчэй, адмірал,
Адкалчаквайся.
Там за стэпам гул,
Там за стэпам гром,
Кожны ў бойцы там бароніць
Свой бацькоўскі дом.
А скуранак пад Данцом
Не палічыш, брат —
Пэўна, ёсць у Петраградзе
Гэтай масці шмат.
*
У варожым стане стогн,
Лямант белякоў:
Абступае наша раць
Іх з усіх бакоў.
У белым стане крык
Стогне з нематы.
Стаў, нібы пажар,
Золак залаты.
І ва ўсіх шынках
Агні свецяцца...
Заўтра многія ўжо больш
Не прымецяцца.
За цара, за Русь
П’юць — займае дух.
Забываюць сум
У ласках знаных шлюх.
*
У чырвоным стане храп,
Нос сарве смурод:
Цяжкі дух ануч
Ды салдацкі пот.
Заўтра, ледзь на дзень,
Трэба зноў у бой.
Спі, каравы мой!
Спі, ласкавы мой!
Хай жа золак вас
Золатам крапіць.
А ў скураначцы
Камунар не спіць.
*
На зары, зары
Ў дажджавы круцень,
Свістам ядзерным
Сустракалі дзень.
Цяжка ўгору ўзняў
Вочы, быццам сум,
Камісар сказаў,
Поўны цяжкіх дум:
«Калі тут, браты,
Вораг зможа нас,
Дзень Кастрычніка
Назаўжды пагас.
Будзе біць бізун
І нагайка біць,
Век усім тады
Жабракамі быць».
З горкім гневам рук,
Выцершы слязу,
Ротны наш з тых слоў
Боты ўраз разуў;
Гучна кашлянуў,
«На, — сказаў адчай, —
Дома голь і бось,
Жонцы перадай».
*
На зары, зары
Ў дажджавы круцень
Свістам ядзерным
Мы сушылі дзень.
Як пчаліны ўджал,
Куля ў грудзі йдзе.
Наш атрад тады
Бег уперадзею
За лагчынай — стаў,
А за ставам — лог.
Камісар на дол
Ніцма носам лёг.
Вораг бег і бег.
Нам жа — смак атак!
Пад дажджом ляжаць
Мерцвякі хай так.
Спіце, храбрыя!
Гучны рот ваш сціх,
Прыйдзем мы пасля
Вас хаваць усіх.
*
Бой закончыўся.
Чырван-сцяг — наш брат.
Вораг драпае,
Не шкадуе пят.
Дзіва, што ўцалеў,
Сам не верыць аж.
Боты абуваў
Моўчкі ротны наш.
«Жонцы, — ён сказаў, —
Боты не ў нагу»,
Я і сам цяпер
Іх стаптаць магу».
*
Бой закончыўся.
Хто жывы, той рад.
Ай, ды вольны люд!
Ай, ды Піцер-град!
Покуль змрок зара
Вымеце з двара,
Над тваёй Нявой
Ходзіць цень Пятра,
Ходзіць цень Пятра,
Грозна хмурыцца
На кумач святы
Ў нашых вуліцах.
Хваля ў бераг б’е,
Пену кідае...
Караблі плывуць
Нібы ў Індыю...
1924