epub
 
падключыць
слоўнікі

Сяргей Законьнікаў

Чорная быль

1. Выбух
2. Зона маўчаньня
3. Чаравічкі
4. Чарнобыльскі воўк
5. Дождж у Хойніках
6. Трэці анёл
7. За калючым дротам
8. Марадзёры
9. Вяртаньне
10. Пераліваньне крыві
11. Страх
12. Віна
13. Палыновая зорка


1. Выбух

 

Той вечар быў уражаньнямі поўны,

З тэатра мы ішлі дамоў памалу.

I хмарка, што насоўвалася з поўдня,

Гурт гаманлівы наш не ўстурбавала.

 

Яе заўважыў хтосьці: «Вунь якая!

Чарнее і расьце, прыбавім кроку...»

Ды неслася ў адказ: «Даўно чакаем...

Хай дождж ідзе! Ён трэба... Не размокнем...»

 

У блочнай і цаглянай кубатуры

Не сьцерлася дасюль адзнака роду.

I ў горадзе сялянская натура

Захоўвае павагу да прыроды.

 

Усе мы – дзеці вёскі. Як насеньне,

Вясны чакаем, каб набрацца сілы,

Каб па шляху жаданым абнаўленьня

Ад затхласьці ўцячы на вольных крылах.

 

Туды ўцячы, дзе гнёзды нашых песень,

Дзе жаўрукі заходзяцца над лугам,

Дзе клопатна ў Прыдзвіньні, на Палесьсі

Зямля паруе пад няўтомным плугам.

 

А тут яшчэ спэктакль. Тэатра сьцены

Рассунуў ён і ўраз спакой парушыў...

Апошні з Куравель ляцеў са сцэны,

Каб раскалыхваць скурчаныя душы.

 

Над Беларусьсю закружыў збалела,

Журба гусьцела, разрывала грудзі.

На цэлы сьвет крычаў адчайна, сьмела

Пра ўсё, аб чым сказаць баяцца людзі.

 

Пра тое, што падсечана карэньне

I рушацца адвечныя асновы,

Што ўзьнікла недарэчнае стварэньне –

Народ, які жыве без роднай мовы.

 

Сыны і дочкі падаліся ў горад,

А мова засталася, як і маці,

Астатні век свой да канца агорваць

Ва ўрослай у зямлю, старэнькай хаце.

 

I спадчына дзядоў, якую мелі,

Пагардай растаптана і забыта...

I неяк неўпрыкмет згадаўся Мележ –

Палескі горды птах, у лёце зьбіты...

 

А вечар быў такі лагодны, цёплы.

I з той сасьпелай, ацяжэлай хмары

Раптоўна, дружна сыпанулі кроплі,

Шумелі ў кронах, цалавалі твары.

 

Блішчэлі ў парку юным лісьцем ліпы,

Над горадам вясёлка затрымцела.

Кашулі перамоклыя прыліплі

I прахалодай абдымалі цела.

 

I мы ішлі... Яшчэ ніхто не ведаў,

Што сьмерць нясе і сее дожджык спорны,

Што найжахлівая з усіх трагедый

Жыцьцё ўкруціла ў атамныя жорны,

 

Што ўчора там – за рэкамі, за лесам,

Дзе чэрава сваё раскрыў Чарнобыль,

Пажарнікі – заложнікі прагрэсу –

Ад цела аддзіралі зь мясам робы.

 

2. Зона маўчаньня

 

Агонь, радыяцыя люта зьвярэлі,

Кіпелі графіт і смала.

Не грэшнікі, слаўныя хлопцы гарэлі...

I зона маўчаньня была.

 

Адлік пачынаўся нязнанае эры

Змаганьня жыцьця зь небыцьцём.

I грукаўся, грукаўся кожнаму ў дзьверы

Чацьвёртага блока разлом.

 

Скакалі і ў Швэцыі стрэлкі прыбораў,

Эўропу трывога гняла.

Зашкальвала ўсё чалавечае гора...

I зона маўчаньня была.

 

Пляваўся атрутнаю параю кратэр,

Злавесныя хмары плылі.

А людзі ў Нароўлі да майскага сьвята

Двары, тратуары мялі.

 

У вёсках гароды рабілі жанчыны,

Чаромха буяла, цьвіла...

Кацілі ад Кіева прэч лімузіны...

I зона маўчаньня была.

 

Паўзьлі між людзей нечуваныя чуткі,

I пухла ад іх галава.

Глядзелі з надзеяй на радыё:

«Хутка усё растлумачыць Масква».

 

Ішлі піянеры ў сьвяточных калонах,

Зьвінела парадная медзь.

Стаялі ў чаканьні нямым эшалоны:

«Як грымне, ці зможам пасьпець?..»

 

А мне і цяпер не хапае азону,

Не выбрацца з даўкага тхла...

Яшчэ не было агароджанай зоны,

А зона маўчаньня – была.

 

3. Чаравічкі

 

Санаторый пад Менскам у лесе

Стаў прытулкам палескіх дзяцей...

У пакоях ні сьмеху, ні песень,

Моўчкі, пільна глядзяць на гасьцей.

 

Мы прыехалі невыпадкова,

Падганяў колы хуткія страх:

На плячох у дзяўчатак – абновы,

Ды абутак адтуль – на нагах.

 

Вочы бліскаюць, нібы чарнічкі.

Шэпт узьняўся, а потым аціх.

Выбірайце сабе чаравічкі...»

«А навошта? Нам добра ў сваіх».

 

Як пачуў іх адказ, то не здолеў

Нават вымавіць нешта сьпярша,

Бо нязнаным, пранізьлівым болем

Зашчымела, зайшлася душа.

 

Перапёлачкі Беларусі,

Не саромцеся, час не такі.

Вам і ў чорнай, бязьлітаснай скрусе

Трэба выжыць – чакаюць вякі.

 

Вам не бегаць па родных дарожках...

Лёс па іншых шляхах павядзе...

Як маланкі, імклівыя ножкі

Не павінны прыбіцца ў хадзе.

 

Вам з жыцьцём на руках, Божа мілы,

У такую ісьці далячынь...

Чаравічкі з чарнобыльскім пылам,

Перапёлачка, хуценька скінь!..

 

4. Чарнобыльскі воўк

 

Рыжы Лес ён у прыцемку майскім пакінуў,

Бо адчуў кожнай клеткай – настала пара.

Цэлы месяц раўлі верталёты, машыны

I палала ў нябёсах чужая зара.

 

Гэты жудасны гул і нязвыклае зьзяньне

Цела ціснулі долу, душылі, гнялі.

I спрадвечны інстынкт падказаў, што скананьня

Дух злавесны сышоў на абшары зямлі.

 

Той зямлі, дзе з шчаняці ён вырас у зьвера,

Дзе ў раз'юшанай бойцы сяброўку займеў,

Дзе на месяц зімой іклы вострыя шчэрыў,

Дзе лятаў, як віхор, па здабычу між дрэў.

 

Больш не будзе таго, бо жывое – маўчала...

Ён – апошні. А грукат жалезны мацнеў.

I тады воўк завыў у бясьсільным адчаі,

Мох заскуб кіпцюрамі, каб сьцішыць свой гнеў.

 

Ён адчуў у грудзях боль тупы, недарэчны,

Перад ім матылі, як сьцяжкі, паплылі.

І рвануўся, пабег. Зьлосць і вецер сустрэчны

Разьдзімалі зялёных вачэй вугалі.

 

Ён яшчэ не згубіў неўтаймоўную сілу –

Слабасьць возьме ў глухія ціскі спакваля.

Як раней, напіналіся пругкія жылы

I з-пад лапаў назад адлятала зямля.

 

Востры нюх вёў туды, дзе жывое паветра,

Дзе не падала семя атрутай жуды.

Ён шукаў дзікі неруш, дрымотныя нетры,

Каб забіцца ў гушчар ад нязнанай бяды.

 

Праз усю Беларусь па чахморных закутках,

Абмінаючы вёскі, на поўнач ён бег.

Чым далей, тым дарога была ўсё пакутней,

Не вярталіся сілы, хоць большаў начлег.

 

Воўк качаўся ў траве, у расе срэбна-золкай,

Бо здавалася зьверу, што кроў аж кіпіць.

Ён даўно ўжо не еў, скуб гаючыя зёлкі

I жаваў іх, і зноўку хацелася піць.

 

Пад лаўжом каля лужыны сьцішыўся нашча,

На зьмярканьні прачнуўся – страшны быў сон,

Быццам вогнішча тлела ў разяўленай пашчы

I гула галава, як раз'ятраны звон.

 

Прад вачыма плылі танканогія цені,

Вось адзін пахіснуўся і сьцішыў хаду.

Смага кінула тут на калені аленя,

Ён смактаў прагавіта рудую ваду.

 

Дух ваўчыны пачуў, ірвануўся нябога.

Воўк жа ўсьлед паглядзеў і падумаў: «Жыві...»

Не хацеў ён, зьнясілены, болей нічога –

Ані плоці жывой, ані сьвежай крыві.

 

Так ляжаў, распластаны натугаю нейчай,

Што сьціскала, душыла люцей і люцей.

Не зьвярынай сьлязой, а сьвятой, чалавечай

Плакаў той, кім палохаюць людзі дзяцей.

 

Потым з пасткі сьмяротнай да страчанай волі

Воўк не бег, а, зубамі скрыгочучы, поўз...

Зноў на поўнач – гаямі, лагчынамі, полем...

Касмылямі спаўзала, сьвяцілася поўсьць.

 

Ля Валожына трасу, што млела ад газаў,

Ён адолець не змог, бо прыйшло забыцьцё.

Не адчуў, як пад колам вялізнага «КрАЗа»

Хруснуў глуха хрыбетнік і счэзла жыцьцё.

 

Той выпадак вадзіцеля соннага ўсьцешыў,

З манціроўкай саскочыў з падножкі далоў:

«О, якая здабыча!» Ды ўбачыў ён плешы,

На якіх запяклася счарнелая кроў.

 

«Не, з такое здыхляці мне шкуры не трэба...»

Злосна дзьверцамі ляснуў і рушыў у шлях.

Воўк ляжаў на баку, пазіраючы ў неба...

Адбіваліся эоры ў халодных вачах.

 

5. Дождж у Хойніках

 

А дзядзька не зважае на грымоты,

На тое, што даўно да ніткі змок.

На руль павесіў сетку з хлебам, боты,

Упарта кантралюе хісткі крок.

 

Ці ён веласіпед, ці той памалу

Вядзе яго то проста, то бачком.

I з боханаў, дарэшты набрынялых,

Вада рудая коціцца цурком.

 

Кабеты, што аўтобуса чакаюць,

Махаюць з-пад страхі: «Ідзі сюды!

Ты б хлеб акрыў. Скрозь пошасць... ды якая...»

А ён бубніць сабе: «Ані бяды...

 

Мне страхі вашы – плюнуць і расьцерці,

П'ю малако і ўсё з гарода ем.

Я і на фронце не баяўся сьмерці...

Калі жывыя будзем – хрэн памрэм!»

 

Старая хрысьціцца: «I як не брыдка!

Пажылы чалавек, і так казаць...

Я за цябе старэйшая, Мікітка,

Паслухайся мяне, ідзі ты спаць».

 

Суседка засьмяялася: «Алена,

Ці ж ты яго не бачыш па лычы?

Яму сягоньня мора па калена,

Відно, пакупкі добра замачыў».

 

А дзядзька: «Замачыў, бо ёсьць прычына.

Ды вам, квактухам, гэта не паняць...

Ад стронцыю, як раіць медыцына,

Найлепшая вакцына – чарку ўзяць!»

 

Старая шэпча: «Чаркай толькі бельмы

Зальеш ды не пазбудзешся пакут...

А дзе ты купіш, знойдзеш тое зельле,

Каб вылечыць зямельку, родны кут?

 

А я палю і паліваю грады,

Сьляза мая сама сабой бяжыць...

Ні сонейку, ні дожджыку не рады,

Дык для чаго тады на свеце жыць?..»

 

Замоўклі ўсе... I дзядзька стаў цьвярозы,

I змог веласіпеду рады даць.

Пайшоў на дождж і адвярнуўся. Сьлёзы

Былі цяпер кабетам не відаць.

 

6. Трэці анёл

 

Хоць людзі не хацелі, ды плылі

На трэцяй хвалі высяленьня з зоны...

Здалося, круг зрабіў вакол Зямлі

«Уазік», што абпоўзаў паўраёна.

 

Каля гасьцініцы змахнуў я пыл,

Твар потны спаласнуў вадой халоднай.

А есьці не было ніякіх сіл –

Разьбіла ўшчэнт журбой неверагоднай.

 

Хацелася зваліцца і заснуць,

Ды так, каб болей гэты сьвет не бачыць,

Каб не замольваць страшную віну

За тое, што не можаш перайначыць

 

Нічым ніколі палыновы дзень

З сьляпучым сонцам у смузе варожай,

Дзе і зямля, і тысячы людзей

Заложнікі, і ты між іх – заложнік...

 

Ішоў каля запыленых машын,

Што ў белы сьвет паўзьлі зь сялянскім скарбам,

Не мог глядзець у вочы тых жанчын,

Якія небу пасылалі скаргі.

 

Я – проста чалавек. Як разьвяду

Жах новы вавілонскага зрушэньня?

Сасьмяглым горлам піў, каўтаў бяду,

Аглухлы ад жальбы і галашэньня.

 

Я ведаў – тут бясьсільны нават Бог,

Але, наскрозь прабітаму трывогай,

На скрыжаваньні хойніцкіх дарог

Хацелася мне стаць на хвілю Богам...

 

Хістаў таполі вецер ля акон,

Чарнобыльскай гадоўлі хіжы вецер.

I сьніўся мне бязладны страшны сон,

Нібы адзін застаўся я на сьвеце.

 

Зямля ляцела ў прорву, а наўзбоч

На воблаках трубілі сьмерць анёлы...

Да скону буду помніць тую ноч,

Бабульчын ціхі шэпт у сьценах голых...

 

Бабуля ў Бога верыць пачала

Пасьля, здаецца, шостага дзесятка.

Да гэтага не тым яна жыла –

Крыж несла на гарбу ўдавы-салдаткі.

 

Яе мужык даўно сканаў ад ран,

Пасечаны сьвінцом на грамадзянскай.

I мусіла ўзьнімаць жыцьця дзірван

Спрадвечнай цягавітасьцю сялянскай.

 

Хатуль цяжкі на плечы ўскінуў лёс,

Яна і тры маленькія дачушкі.

Не высыхала ад бяссонных сьлёз

Да новае начы яе падушка.

 

Але на людзях ні сьлязінкі ўдзень,

Як камянела, каб набрацца сілы.

Кароў даіць – больш важкі працадзень.

А жыць жа трэба. Трыццаць год даіла.

 

Дамоў з калгаснай фермы прыбяжыць,

А там раве ў хляве свая карова.

Штогод араць, палоць і малаціць,

Яшчэ клапоты – сена, подсьціл, дровы.

 

А потым, як пярун, па ёй вайна,

Падпальвалі фашысты двойчы хату.

Ды з новай, што агорала яна,

Як ластаўкі, ляцелі ў сьвет дзяўчаты.

 

Да скону лёгкай на нагу была,

То да адной, то да другой – дарога.

Калі на ногі ўнукаў падняла,

Тады бабуля ўспомніла пра Бога...

 

Нядзеля. Вечар. За сталом сядзім

Мы зь ёй на кухні. Галава пустая –

Задачка не выходзіць, і прытым

Пад нос бабуля Біблію чытае:

 

«Тре-тий Ан-гел вос-тру-бил,

и у-па-ла с не-ба боль-шая-я звез-да,

го-ря-ща-я по-доб-но све-тиль-ни-ку,

и па-ла на треть-ю часть рек

и на ис-точ-ни-ки вод.

И-мя сей звез-де по-лынь;

и треть-я часть вод

сде-ла-лась по-лынь-ю,

и мно-ги-е из лю-дей

у-мер-ли от вод,

по-то-му что о-ни ста-ли горь-ки».

 

Уздрыгваю, бо мроіцца ў акне

Анёл з трубой, і ў сенцах чую крокі.

«Бабулька, не палохай ты мяне,

Бо праз цябе не вывучу я ўрокі».

 

Яна злуецца: «Не перашкаджай.

Чаго разьвесіў лапухамі вушы?

Мяне не слухай. Сеў рашаць – рашай!..»

I зноў сухімі вуснамі варушыць...

 

Кідаўся ад сцяны і да сьцяны

Мой ложак і валок у пашчу згубы...

I чорныя, як вугаль, груганы,

А не анёлы, узьнімалі трубы.

 

7. За калючым дротам

 

Затрымалі ў зоне раніцой бабулю.

«Што ж вы гэта робіце? Ці загад не чулі?

Скрозь жа радыяцыя, гэта ж не навіна.

Дык жыўцом навошта лезці ў дамавіну?

 

Дык чаму блукаеце вы па зоне ўпотай,

Што, каго шукаеце за калючым дротам?»

Ля сялібы роднай, быльнягом урослай,

Слухала салдатаў, як дзіцё дарослых.

 

Зьнізу ўверх глядзела з-пад брывоў сівенькіх,

Выцірала сьлёзы чорнай, ссохлай жменькай:

«Вы, сынкі, не бойцеся... Што ўжо мне пашкодзіць?..

Дзеці не пускалі, уцякла, як злодзей.

 

Самі мае ножанькі прывялі дадому

Шляхам невядомым, сьцежкаю знаёмай.

Вы не лайце, дзеткі... Паглядзець ахвота,

Як тут наша хатка за калючым дротам?

 

Вось яе адведала, і лягчэй мне стала,

Можа, і знайшлося тое, што шукала».

Як зямелька – рукі, як валошкі – вочы,

Як не пашкадуеш, хочаш ці не хочаш.

 

«Ну, да агароджы прыбрылі... А потым?»

«Трохі падкапалася, прапаўзла пад дротам...»

Рагатнуў старэйшы: «Дыверсант, і толькі!

А што ж тут схавалі пад крысом ватоўкі?»

 

«А нічога... Кут мой каля ложка голы...

Не забрала ў тлуме абразок Міколы.

Вось ён, мой балесны... Твар яму абмыла.

Бач, як засьвяціўся, вызвалены з пылу».

 

«Ну пайшлі, бабуля! Зараз на машыне

Наш шафёр да станцыі хуценька падкіне».

Між хлапцоў плячыстых крочыла памалу,

Ды каля варотаў запратэставала:

 

«Вы сабе служыце, не ідзіце сьледам.

I сюды прытупала, і назад даеду...»

Засьвярбелі вочы, моўчкі, вінавата

Цыгарэты ў вуснах сьціснулі салдаты...

 

Потым паглядзелі, ды за паваротам

Зьнікла ўраз старая, як і не было тут.

Толькі ў чыстым полі, што не сьпеліць колас,

Быццам шолах жыта, чуўся ціхі голас:

 

«Вы не лайце, дзеткі... Добра мне...

Паверце... Хатку паглядзела, можна і памерці...»

 

8. Марадзёры

 

Адным на ўсё жыцьцё – пакуты, гора,

А гэтыя з бяды куюць рублі.

Паўзуць, паўзуць, як вошы, марадзёры

Па нежывой, атручанай зямлі.

 

Б'юць вокны і ламамі крышаць дзьверы,

Хоць і цячэ па карку ліпкі жах.

Пакінутыя хаты і кватэры

Абмацваюць, як трупаў, па начах.

 

Сьпяшаюцца, грабуць гарэлку, рэчы,

Зьдзіраюць, бо ў цане, і абразы.

Не трэба ўзвальваць ім дабро на плечы,

Матарызованыя ёсьць вазы.

 

Пачырванее ад натугі морда –

Не паддаецца, а такі каўнер!

Якая прыгажуня носіць горда

Хамут радыяцыйны той цяпер?

 

Дарунак – тэлевізар каляровы –

Галантны хмыр любоўніцы прывёз.

Рэактар свой у хаце. Будзь здаровай!

А ён сюды не суне болей нос.

 

Паўзуць, паўзуць, як вошы, марадзёры

Не толькі ў зоне. Іх у нас – спаўна.

I нішчаць, і бяруць дзяржаву зморам,

I як яшчэ дасюль ліпіць яна?

 

Закладваюць пад наша заўтра міны

Чыноўныя драпежнікі-сычы:

Даюць каманду рэкі перакінуць,

А потым вінаграднікі сьсячы.

 

Туды-сюды без толку грузы шпараць,

Станок валютны мокне пад дажджом,

Ляжаць, пыляцца на складах тавары,

Якіх нідзе не знойдзеш днём з агнём.

 

Свайго яны абслужаць з-пад прылаўка

Або дадому – завядзёнка тут.

Астатнім, што ні выкінь,– будзе даўка.

Навошта бударажыць просты люд?

 

Мы ўсе для іх – даступныя мішэні...

Хто ж корміцца з крутога мазаля,

Каб выжыць, выварочвае кішэні

Да самага апошняга рубля.

 

Нялёгка ад зарплаты да зарплаты,

Ад пенсіі да пенсіі трываць.

А побач злодзей, прайдзісьвет закляты,

Па рэстаранах можа глякаваць.

 

А ты кусай счарсьцьвелую скарынку,

Бяззубы інвалід або ўдава.

У марадзёраў з ценевага рынку

Не забаліць па гэтым галава.

 

У іх ужо мільярды ў абароце,

Пляваць ім на дзяржаву і закон.

Яны трымаюць у сваёй аброці

I тых, хто ўлез у верхні эшалон.

 

Ды закрані ці паспрабуй праверыць

Пяшчотныя адносіны радні:

Той мафіі, якая на паверхні,

З той мафіяй, што недзе ўглыбіні.

 

Закруціцца без рыпу кола згоды,

Што можна і няможна пойдзе ў ход.

I зноўку станеш ворагам народа,

Хоць галаву кладзеш ты за народ...

 

Глядзіць на нас, разгубленых, з дакорам

Наступны дзень, яго рашаем лёс...

Паўзуць, паўзуць, як вошы, марадзёры...

I хто іх спыніць? Дзе Ісус Хрыстос?

 

9. Вяртаньне

 

Памёр стары. Сканаў з наказам дзецям,

Які шаптаў, аж покуль не заціх:

«Ніколі... не бадзяўся я... па сьвеце...

Хачу ляжаць... на могілках... сваіх...»

 

Не ведаў ён, якая цяганіна

Пачнецца для журботнае радні.

Спачатку не выпісвалі машыну,

Хоць сотню вёрст агорвай на кані.

 

А потым не пускалі іх у зону,

Ноч адбылі ў машыне ля труны.

I ўсё ж былі вароты адамкнёны,

I да пагоста рушылі яны.

 

Высокі бор стаяў жалобнай вартай...

I сын сказаў пасьля такіх трывог:

«Нічога, бацька... Мы – народ упарты.

I ўсё-ткі ты ў пясочак родны лёг...»

 

У зоне пуста. Толькі вінаваты,

Як спадцішка, дымок над камінком.

Старыя людзі засялілі хату,

Жывуць сабе, як схімнікі, крадком.

 

На ўсе ўгаворы дзед махае кіем:

«Нікуды! I дарма агітаваць.

А вашы тры чырвонцы грабавыя

Не трэба. Дайце век дагараваць!..»

 

I сырадой бабуля зноўку цэдзіць

У спрытныя старыя гарлачы,

I з малаком цячэ праз марлю цэзій...

Хто ў гэтым лёсе можа памагчы?!.

 

Хоць зарасьлі дарогі палявыя,

Хоць у бары зязюльчын голас змоўк,

Перасяленцы – мёртвыя, жывыя –

Вяртаюцца, вяртаюцца дамоў...

 

10. Пераліваньне крыві

 

На зялёнай клумбе – мак чырвоны,

А далей – бетонная сьцяна.

Вось і ўвесь пейзаж, які штодзённа

Ім відаць з бальнічнага акна.

 

Хочуць зьліцца зь небам вачаняты,

Носікі прыціснуты да шкла.

Чорны сьмерч у белыя палаты

Вынес іх з далёкага сяла.

 

Адарваў ад матчынае ласкі,

Ад любімых гульняў і сяброў.

Дзеці, нібы скошаныя краскі,

Вянуць, бо бяда – бялее кроў.

 

Працэдуры, як закон, без слова,

Быццам шмат было іх на вяку.

Падстаўляе пацыент чарговы

Тоненькую, лёгкую руку.

 

Ён маўчыць, хоць вусны пабялелі,

Ён трывае лепей, чым стары.

Мо таму сьлязой і накіпелі

Вочы маладзенькай медсястры.

 

Зь вены кропельку зьнімае ватай

I руку бінтуе і тугу.

Каб не ўчулі, шэпча вінавата:

«Болей не магу я... не магу...»

 

11. Страх

 

Хоць выйшлі на сьвятло з глухіх скляпеньняў,

Але яшчэ адкрыць баімся вочы.

З палёгкай выціснуць з душы здранцвеньне

I рабскую пакорлівасьць не хочам.

 

Такія мы. На гэта ёсьць прычына –

Жылі ў краіне лягернай, астрожнай,

Жывёльны страх перад плюгавым чынам

Зьвіваў сабе гняздо ў крывінцы кожнай.

 

Стаў нацыяналізм тутэйшай тэмай,

Як шуфлем, лепшых пад яго гарнулі,

Пяклі з даносаў справы на «нацдэмаў»,

Дзе кропку у канцы стаўляла куля.

 

А зьверху над цівунскім, хіжым збродам

Стаяў «наш бацька» самай строгай вартай.

Ён не людзей, а цэлыя народы

Зьнішчаў ці тасаваў, як шулер карты.

 

I чорны воран баляваў начамі,

Ён каркаў і вучыў усіх без стомы,

Што можна выйсьці ў «людзі», у «начальства»

Цаною здрады самаму сьвятому.

 

Сваімі крыламі ў крыві пялёхаў,

Іх разьвінаў над лёсамі з размахам.

I так дзядоў, бацькоў ён запалохаў,

Што праўнукам яшчэ дрыжаць ад страху.

 

Ды вось глыток жаданае свабоды,

Свабоды мудрых думак, творчай працы.

I кожны можа для свайго народа,

Для будучыні нашай пастарацца.

 

Рабочыя, сяляне, інжынеры,

Вучоныя, настаўнікі, паэты –

Мы ўсе – адна сям'я з высокай верай...

Калі ж, нарэшце, зразумеем гэта?

 

Зноў дзеляць нас на чыстых і нячыстых,

Запрэгчы хочуць у старую збрую.

Не толькі ў скверах з кульбай – сталіністы,

Яны яшчэ і судзяць, і кіруюць.

 

А зь імі тыя, хто ў сваё карыта

Дабро піхаў, каб аж падняўся коптур,

Хто кроў смактаў зь дзяржавы і адкрыта

Ёй гандляваў у розьніцу і оптам.

 

I чорны крук не адляцеў далёка

(А век у гругана гадоў пад трыста!),

Глядзіць, глядзіць сваім крывавым вокам,

Дзе ў зрэнцы помста сьвеціцца агніста.

 

Хто праўду скажа, тым – праклён, пагрозы

Або дубінкі, газы – не іначай...

Калі памёр тыран, ліліся сьлёзы...

Чаму па мове, мой народ, не плачаш?

 

Чаму не скажаш: «Патрабую школы

Вярнуць і ўсё, што зь імі заняпала,

Каб годна, вольна ў гарадах і сёлах

Маё сьвятое слова загучала»?

 

Чаму не хочаш з крыўдаю змагацца

I галаву ўгінаеш моўчкі ў плечы,

Калі зямлю – на ўсе вякі багацьце –

Дачасьнікі і труцяць, і калечаць?

 

Чаму не разумееш і дагэтуль,

Што ловішся на простую нажыўку,

Калі табе з чыноўных кабінэтаў

Даюць падпісваць зжоўклую фальшыўку?

 

Ты столькі вынес і пакут, і гора,

Што заслужыў навечна, назаўсёды

Мець лёс не нарыхтоўчае канторы,

А роўнага між роўнымі народа.

 

Сыноў, што з вераю жыцьцё вянчалі,

Ці ж мала Беларусь узгадавала?

Стаяць, як знак ахоўны, за плячамі

Скарына, Каліноўскі і Купала.

 

Народ мой, слухай голас іх прарочы,

Ён недарма трывожыць гаркатою.

Прачніся, адкрывай шырока вочы,

Не разьмініся з праўдаю крутою.

 

Калі ж і зараз ты не загукаеш,

А будзеш жыць пад страхам і прынукай,

Чарнобыль не такі яшчэ чакае

Тваю зямлю, тваіх дзяцей і ўнукаў...

 

12. Віна

 

Жыцьцё пакутамі аплоціш,

Яму не трэба ні граша...

Як птушка, б'ецца ў клетцы плоці,

Баліць, шчыміць мая душа.

 

За ўсё павінна быць расплата,

Зь зямлі сваёй куды ўзьляціш?

I мусіш, хоць невінаваты,

Чужых злачынстваў несьці крыж.

 

Я вінаваты, вінаваты,

Бо гвалт і зьдзек не змог спыніць.

Той кожны стрэл у Курапатах

Адчаем у грудзях зьвініць.

 

Я вінаваты, бо калеюць

Людскія сэрцы – сівер дзьме

Адтуль, дзе костачкі бялеюць

На Салаўках і Калыме.

 

Я вінаваты, бо наўкола

Упадак духу так відаць,

Што продкі гнеўныя свой голас

З магілаў змушаны падаць:

 

«А тым, хто мову, род адрынуў,

Як подлы раб, сагнуўся ў крук,

Настаў свой меч паміж рабрынаў,

Цаляй туды, дзе сэрца стук».

 

Я вінаваты, бо атрутай

Засыпала маю зямлю,

А я, адданасьцю прыкуты,

Яшчэ мацней яе люблю.

 

Я вінаваты, бо ў заторах

Сваіх грабежніцкіх уцех

Згубіў сябе, сабе ўжо вораг

Сам чалавек, і быць ім – грэх.

 

Таму вяду з душой гаворку,

Гляджу ў нябёсы ўсё часьцей,

Бо позірк палыновай зоркі

Змушае жыць сьвяцей, чысьцей.

 

Душы, затурканай, знямелай,

Нялёгка загартоўваць дух,

Каб выйсьці ў сьвет, вярнуцца ў цела

I разарваць замкнёны круг.

 

Але яна сьмялее гонка,

Каб далеч волі адкрываць,

Як карабельная сасонка,

Што можа небу паківаць.

 

Багоў няма. Стварылі самі

Мы ўвесь наменклатурны штат,

Каб потым стаць прад іх вачамі

I выканаць любы загад.

 

Праз цемру рабства пакаленьні

Прайшлі, каб кожны ўведаць змог,

Што толькі ўласнае сумленьне –

I першы, і адзіны Бог.

 

Так і жыву. Жыцьцё – віною.

Не час, а кроў мая цячэ.

I тое, што было са мною,

Усё паўторыцца яшчэ...

Паўторыцца яшчэ...

Яшчэ...

 

13. Палыновая зорка

 

Пад ветрам сівая трава,

Як дым, наплывае пад ногі...

Сівее мая галава,

Не можа пазбыцца трывогі.

 

Як волі, паветра глыну,

Ды стане не сьветла, а горка,

Паўсюль даўкі пах палыну

I ў небе – расьпятая зорка.

 

Глядзіць Беларусь на мяне,

Чарнеюць кругі пад вачыма.

Народ можа верыць мане,

Зямлю падмануць немагчыма.

 

Нібы да грудзей немаўля,

Да родных пагоркаў тулюся.

Збалелая маці-зямля,

Я толькі табе павінюся.

 

Не хочацца класьціся ў дол,

Не маючы ў сэрцы надзеі,

Што ты саўладаеш зь бядой

I верай нашчадкаў надзеліш,

 

I змогуць яны гаварыць

Прыветліва моваю наскай:

«Дзень добры! Заходзьце, сябры,

У хату да нас. Калі ласка!»

 

...Маўчыць, нібы камень, зямля,

Палын невядомасьцю свеціць...

Што будзе, што будзе пасьля? –

Не скажа ніхто ў гэтым сьвеце.

 

Ёсьць праўда адна – праўдай жыць,

Няхай і суровай, і горкай...

У небе над намі стаіць,

Як зьніч, палыновая зорка.

 


1989?

Тэкст падаецца паводле выдання: невядомае
Крыніца: http://www.rv-blr.com/